Sự Chối Bỏ Của Trí Thức Việt - Bích Ngà (Ngà Voi)
Họ chối bỏ trách nhiệm của một trí thức bởi lười biếng, hèn nhát,
ích kỷ, cơ hội, tuân phục quyền lực… Trong trường hợp này thì không thể
hy vọng họ sẽ thực hiện trách nhiệm của họ. Ta thấy không ít trí thức
tuân phục quyền lực, dùng kiến thức để phục vụ cho độc tài thông qua các
bài viết định hướng, dẫn dắt dư luận, làm cho đám đông không thể nhận
ra được bản chất vấn đề. Đó là những kẻ làm cho ta thực sự phẫn nộ.
Wikipedia định nghĩa “Trí thức là người có kiến thức sâu xa
về một hay nhiều lĩnh vực hơn sự hiểu biết của mặt bằng chung của xã
hội vào từng thời kỳ. Sự xuất hiện của từ “trí thức” khi một văn bản
kháng nghị công bố năm 1906 – do nhà văn Zola ký tên đầu – lại được Thủ
tướng Pháp Clemenceau (tiến sĩ, nhà báo) gọi là Tuyên ngôn của Trí thức (Manifeste
Des Intellectuels). Thế là một tính từ trở thành danh từ mới, chưa hề
có trong các từ điển lớn trước đó như Larousse 1866-1878 hay Đại từ điển
Bách khoa 1885-1902. Ngay sau đó, thế giới đã chấp nhận một từ ngữ mới.
“Trí thức” có thể được dùng để chỉ ba loại người sau đây: (1) Một
(người) trí thức là một người sử dụng tư tưởng và suy luận, trí thông
minh và các suy luận có tính phản biện và phân tích, trong một ngành
nghề nào đó hay là trong tư cách cá nhân và là một người có liên hệ với
các ý tưởng và các lý thuyết trừu tượng; (2) Một người mà với ngành của
mình (ví dụ triết học, phê bình văn học, xã hội học, luật, phân tích
chính trị, khoa học lý thuyết v.v.) tạo ra và truyền bá các ý tưởng mới;
(3) Một người với kiến thức sâu rộng về văn hóa nghệ thuật đã làm cho
tiếng nói của họ có ảnh hưởng trong công chúng” (Hết trích).
Từ định nghĩa trên, tôi có vài suy nghĩ về trách nhiệm của trí thức. Trí thức có trách nhiệm là những người:
- Thi hành nghiên cứu và làm việc một cách trung thực, khách quan.
- Tạo quyền lực cho dân chúng qua công cuộc khai trí; giải thích về tác động của chính sách nhà nước đối với đời sống của họ.
- Góp phần giải quyết khó khăn trong xã hội, tạo một xã hội đoàn kết và hoà đồng.
- Giúp xã hội xoá tan những thói tật, thành kiến và tư duy hủ lậu.
- Giáo dục thế hệ trẻ có tinh thần sáng tạo, tư duy độc lập và vượt mốc tiến bộ của thế hệ đi trước.
- Lắng nghe quần chúng, kể cả những tiếng nói chỉ trích từ mọi phía để cải thiện và định hướng công việc của mình.
- Đóng góp vào việc cải thiện xã hội và guồng máy chính phủ.
- Bênh vực công lý, phơi bày giả dối, phản đối bạo quyền và lạm quyền bất kể nguồn gốc.
Khi nghe tôi hỏi “Bạn có phải là trí thức không?”, những người bạn
trí thức của tôi thường chối, “Tôi không phải là một trí thức”. Rất
nhiều trí thức Việt mà tôi từng gặp gỡ đều hiểu biết sâu sắc về tình
hình xã hội nhưng họ đều viện cớ để chối bỏ trách nhiệm dẫn đạo tư duy
của mình. Nhiều người cho rằng khi trí thức chối bỏ trách nhiệm thì họ
không xứng đáng được gọi là trí thức nữa. Và tiện quá, các trí thức vin
luôn vào đó để phủ nhận chính mình “tôi không phải là trí thức” một cách
dễ dàng, chẳng đau đớn gì. Vì sao?
Vì sao trí thức chối bỏ mình không phải là trí thức? Có hai cách trả lời:
– Vì họ cảm thấy mình chưa làm tròn trách nhiệm của một trí thức nên
không dám nhận là mình là trí thức? Nếu đúng thế thì có thể hiểu được
rằng, cùng với hy vọng rằng, một ngày đó, họ sẽ thực hiện trách nhiệm
của họ.
– Họ chối bỏ trách nhiệm của một trí thức bởi lười biếng, hèn nhát,
ích kỷ, cơ hội, tuân phục quyền lực… Trong trường hợp này thì không thể
hy vọng họ sẽ thực hiện trách nhiệm của họ. Ta thấy không ít trí thức
tuân phục quyền lực, dùng kiến thức để phục vụ cho độc tài thông qua các
bài viết định hướng, dẫn dắt dư luận, làm cho đám đông không thể nhận
ra được bản chất vấn đề. Đó là những kẻ làm cho ta thực sự phẫn nộ.
Khi đất nước đói nghèo, tụt hậu, lệ thuộc ngoại bang, bất công tràn
lan, các giá trị xã hội đảo lộn, đạo đức xuống cấp, bạo lực lên ngôi, mà
trí thức vẫn bịt tai bịt mắt bịt mồm và thậm chí phủ nhận, chối bỏ
chính mình thì không thể nào thông cảm được. Khi nhìn thực trạng, rất
nhiều người bảo, “Việt Nam làm gì có giới trí thức.” Có. Chỉ là trí thức
không dám lên tiếng thôi. Thậm chí còn có một số trí thức Việt ở nước
ngoài, có quốc tịch nước ngoài, vẫn từ chối trách nhiệm. Họ bảo, “Sợ
viết hoặc nói rồi không về Việt Nam được nữa!”. Điều này làm tôi suy
nghĩ, phải chăng thuộc tính của người Việt mình hèn kém tới vậy? Không
phải. Chúng ta đã có Nguyễn Trãi, Phan Chu Trinh, Trần Đức Thảo, Trần
Huỳnh Duy Thức… Tại sao giới trí thức Việt Nam hiện nay lại thui chột
đến vậy?
Đã có nhiều bài viết chửi mắng giới trí thức Việt, khích tướng đủ
kiểu, nhưng trí thức Việt vẫn im lặng và khăng khăng khước từ trách
nhiệm cá nhân và trách nhiệm công dân. Họ thường tự an ủi rằng “Lo cho
chính mình và gia đình mình, cố gắng sống tốt là đủ”. Khi thấy giáo dục
be bét, họ ráng kiếm tiền để con cháu được học trường quốc tế với học
phí cao ngất ngưỡng. Khi thấy những trí thức dám lên tiếng bị bắt bỏ tù,
họ bảo, “Đấy, lên tiếng rồi bị bỏ tù chứ có thay đổi được gì đâu.” Họ
nghĩ ngoài kia mọi thứ không ảnh hưởng đến mình ư? Họ biết chắc là có.
Họ chỉ chối bỏ thực tại mà thôi. Việt Nam có một nhóm nhỏ những người
lên tiếng, đấu tranh vì xã hội, trong đó có rất ít trí thức. Vì vậy bức
tranh do giới đấu tranh dân chủ ở Việt Nam vẽ lên là một bức tranh
nguệch ngoạc, chưa thể định hình, do thiếu và yếu về kiến thức. Những lý
luận, đường lối, phương hướng đều không rõ ràng, trừ mỗi lòng nhiệt
huyết. Một số trí thức khác có kiến thức thì lại im bặt mặc kệ, thậm chí
có khi họ còn chê bai và mượn thêm cớ để càng lánh xa: “Tại bọn đấu
tranh dân chủ chẳng ra gì nên ta không thèm tham gia”. Đó có phải là sự
biện minh cho hành vi chui rúc vào đầu vào cát của mình?
Trí thức Việt cho dù chối bỏ, phủ nhận chính mình, đổ thừa loanh
quanh thì vẫn là trí thức. Người ta vẫn nhìn ra và coi thường việc chối
bỏ đó của các vị. Nỗi sợ bị trù dập, bị tù đày, bị tước mất tự do làm
sao có thể lớn hơn nỗi nhục chối bỏ, phủ nhận chính con người mình? Làm
sao một người trí thức có thể sống, hưởng thụ và cảm thấy hạnh phúc khi
mà ngoài kia xã hội đang nháo nhào đảo lộn? Hôm nay, các anh chị có thể
chối bỏ vai trò, trách nhiệm trí thức của mình, nhưng thế hệ con cháu
của chính anh chị sẽ đặt câu hỏi, “Ngày này, năm đó ông bà ba mẹ đã làm
gì?”. Các anh chị trả lời sao đây?
Tác giả gửi Trí Việt News