Nghị định 168 : cần câu cơm của Bộ Công an ? (Vũ Đức Khanh - Jacob - RFA)

Phân tích Nghị định 168 : Khả năng vi hiến, tác động và các đề xuất chính sách

Vũ Đức Khanh, VOA, 07/01/2025

Nghị định 168/2024/NĐ-CP đặt ra một thách thức lớn trong việc cân bằng giữa mục tiêu quản lý trật tự giao thông và quyền con người, quyền công dân. Các quy định trong nghị định, nếu không được điều chỉnh, có thể vi phạm Hiến pháp và gây ra những hậu quả xã hội nghiêm trọng.

Lực lượng cảnh sát giao thông trong một sự kiện tại Đà Nẵng.Hình minh hoạ. (Ảnh chụp từ VnExpress)

Giới thiệu

Nghị định 168/2024/NĐ-CP ban hành ngày 26/12/2024, có hiệu lực từ ngày 1/1/2025, là một bước đi mạnh mẽ nhằm tăng cường quản lý trật tự, an toàn giao thông đường bộ tại Việt Nam. Với các biện pháp xử phạt nghiêm khắc, bao gồm tăng mức phạt tiền và cơ chế trừ điểm giấy phép lái xe, nghị định này mang theo mục tiêu giảm thiểu tai nạn giao thông và nâng cao ý thức chấp hành luật pháp.

Tuy nhiên, những tranh cãi về tính pháp lý, khả năng vi hiến, và các tác động xã hội đã đặt ra câu hỏi về tính phù hợp của nghị định. Đặc biệt, thời gian chuẩn bị thi hành ngắn và mức xử phạt cao đã làm dấy lên lo ngại về quyền con người, quyền công dân, và nguyên tắc pháp quyền.

Tiểu luận này sẽ phân tích các khía cạnh pháp lý, khả năng vi hiến, và đề xuất các giải pháp toàn diện, bao gồm kiến nghị đình chỉ thi hành nghị định trong vòng 1 năm để đảm bảo các nguyên tắc công bằng và pháp quyền.

Nội dung chính của nghị định

Nghị định 168/2024/NĐ-CP quy định các biện pháp xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ. Các điểm nổi bật gồm :

Tăng mức phạt tiền : Một số vi phạm, như vượt đèn đỏ hay lái xe khi say rượu, có mức phạt cao gấp đôi so với trước đây, tương đương với vài tháng thu nhập trung bình của người dân.

Trừ điểm giấy phép lái xe : Cơ chế này nhằm răn đe người vi phạm thông qua việc khấu trừ điểm và tước giấy phép khi hết điểm.

Tước quyền sử dụng giấy phép : Các hành vi vi phạm nghiêm trọng có thể bị xử lý bằng cách tước giấy phép lái xe trong thời gian dài.

Mặc dù các biện pháp này được kỳ vọng sẽ cải thiện tình hình giao thông, chúng đã đặt ra nhiều vấn đề pháp lý và thực tiễn đáng lưu ý.

Phân tích pháp lý : Khả năng vi hiến của nghị định

Nguyên tắc hạn chế quyền con người trong Hiến pháp

Theo Khoản 2 Điều 14 của Hiến pháp 2013 :

"Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng."

Nghị định 168/2024/NĐ-CP, với các biện pháp xử phạt nghiêm khắc, có thể bị xem là vi phạm nguyên tắc này :

Nghị định không phải là luật và chỉ có giá trị hướng dẫn thi hành luật. Nếu các quy định của nghị định vượt quá phạm vi hoặc giới hạn của các đạo luật liên quan (như Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ), thì nó có thể bị coi là không hợp pháp.

Các quyền cơ bản của công dân, như quyền mưu sinh và quyền làm việc, không thể bị hạn chế trừ khi có quy định rõ ràng trong luật.

Ảnh hưởng đến quyền sống và quyền mưu sinh

Hiến pháp bảo vệ quyền sống (Điều 19) và quyền mưu sinh (Điều 34, 35). Tuy nhiên, các biện pháp trong nghị định có nguy cơ xâm phạm :

Mức phạt tiền cao : Đối với các hộ gia đình thu nhập thấp, mức phạt này có thể đẩy họ vào tình trạng khó khăn tài chính nghiêm trọng, làm gián tiếp ảnh hưởng đến quyền sống.

Tước giấy phép lái xe : Nhiều người lao động, như tài xế xe tải hay xe ôm, phụ thuộc hoàn toàn vào giấy phép lái xe để kiếm sống. Việc tước giấy phép dài hạn có thể đẩy họ vào tình trạng mất việc, vi phạm quyền mưu sinh.

Nguyên tắc cân xứng và phù hợp

Luật pháp phải tuân thủ nguyên tắc cân xứng (proportionality), tức là biện pháp được áp dụng phải cân bằng giữa mục tiêu và hậu quả :

Mức phạt cao : Mặc dù nhằm mục tiêu răn đe, mức phạt quá cao so với thu nhập bình quân của người dân có thể không cân xứng và không hợp lý.

Thời gian chuẩn bị thi hành : Thời gian chỉ 5 ngày từ khi ban hành đến khi có hiệu lực không đủ để tuyên truyền, giáo dục, và chuẩn bị, vi phạm nguyên tắc minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Vấn đề thẩm quyền ban hành nghị định

Theo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, nghị định chỉ có thể quy định chi tiết hoặc hướng dẫn thi hành luật. Nếu nghị định đưa ra các biện pháp vượt quá phạm vi ủy quyền của luật gốc hoặc trực tiếp hạn chế quyền công dân mà không có cơ sở luật định, thì nó có thể bị coi là vượt thẩm quyền và vi hiến.

Tính pháp quyền và thời gian thi hành

Thời gian chuẩn bị thi hành quá ngắn

Việc ban hành nghị định ngày 26/12/2024 và thi hành từ 1/1/2025 không đảm bảo thời gian chuẩn bị cần thiết :

Người dân không có đủ thời gian để tiếp cận và hiểu rõ quy định mới, dẫn đến nguy cơ vi phạm ngoài ý muốn.

Cơ quan thực thi cũng không có đủ thời gian đào tạo và triển khai các biện pháp hành chính mới.

Nguyên tắc minh bạch và trách nhiệm giải trình

Theo nguyên tắc pháp quyền, mọi văn bản quy phạm pháp luật phải được xây dựng trên cơ sở minh bạch, tham vấn xã hội, và giải trình đầy đủ. Việc ban hành nhanh chóng và thiếu phản biện xã hội làm giảm tính minh bạch của nghị định.

Giải pháp và kiến nghị

Để giải quyết các vấn đề pháp lý và xã hội mà Nghị định 168/2024/NĐ-CP đặt ra, cần thực hiện các bước sau :

Đình chỉ thi hành nghị định trong vòng 1 năm : Chính phủ nên tạm hoãn thi hành nghị định để tiến hành rà soát, đánh giá tác động, và điều chỉnh các quy định chưa phù hợp.

Điều chỉnh mức xử phạt :

Xây dựng mức phạt dựa trên tỷ lệ thu nhập bình quân khu vực hoặc GDP bình quân đầu người.Áp dụng hình thức xử phạt phi tiền tệ (lao động công ích) cho những người không đủ khả năng tài chính.

Kéo dài thời gian chuẩn bị thi hành : Quy định thời gian chuẩn bị ít nhất 6 tháng đến 1 năm để đảm bảo tính minh bạch và công bằng.

Tăng cường giáo dục và nâng cao ý thức giao thông : Chính phủ cần đầu tư vào các chiến dịch giáo dục giao thông để thay đổi ý thức người dân thay vì chỉ tập trung vào xử phạt.

Xây dựng cơ chế giám sát độc lập : Thành lập cơ quan giám sát việc thực thi nghị định để đảm bảo quyền lợi của người dân và ngăn chặn lạm quyền.

Thúc đẩy cải thiện hạ tầng giao thông : Chính phủ cần đầu tư mạnh mẽ vào cải thiện hạ tầng giao thông để giảm thiểu nguyên nhân khách quan dẫn đến tai nạn.

Kết luận

Nghị định 168/2024/NĐ-CP đặt ra một thách thức lớn trong việc cân bằng giữa mục tiêu quản lý trật tự giao thông và quyền con người, quyền công dân. Các quy định trong nghị định, nếu không được điều chỉnh, có thể vi phạm Hiến pháp và gây ra những hậu quả xã hội nghiêm trọng.

Việc đình chỉ thi hành nghị định và tiến hành rà soát, điều chỉnh sẽ đảm bảo tính hợp pháp, tính hợp lý, và sự đồng thuận xã hội. Chỉ khi đó, pháp quyền và an toàn giao thông mới có thể phát triển hài hòa trong một xã hội công bằng, văn minh, và bền vững.

Vũ Đức Khanh

Nguồn : VOA, 07/01/2025

Tác giả là một luật sư đang cư ngụ tại Canada.

*************************

Nghị định 168 : Luật sư chỉ ra những điều bất hợp lý

Jacob, RFA, 05/01/2025

Trong thời gian gần đây, các quy định xử phạt vi phạm giao thông theo Nghị định 168/2024/NĐ-CP (Nghị Định 168) và các văn bản liên quan đã gây nhiều tranh cãi về tính hợp pháp, minh bạch và tác động xã hội.

Cảnh sát giao thông ở Hà Nội. Reuters

Những vấn đề chính bao gồm mức phạt quá cao, cơ chế trừ điểm giấy phép lái xe, quy trình thưởng người báo cáo vi phạm, thẩm quyền xử lý vi phạm và việc hạn chế giám sát bằng ghi âm, ghi hình.

Gánh nặng lên người vi phạm

Theo Nghị Định 168, mức xử phạt vi phạm giao thông đã được điều chỉnh tăng lên nhiều lần so với quy định cũ trước đây, đặc biệt có những trường hợp mức xử phạt vi phạm theo nghị định mới đã tăng từ 27-30 lần đối với người điều khiển phương tiện là ô tô, hoặc tăng mức xử phạt đối với cá nhân lên tới 70 triệu đồng (Điều 6.13 của Nghị Định 168).

Trong khi đó, Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012 quy định mức phạt tối đa đối với cá nhân trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội chỉ là 40 triệu đồng (Điều 24.1.b của Luật xử lý vi phạm hành chính 2012).

Việc Nghị Định 168 quy định mức phạt cao hơn khung luật cho phép là có dấu hiệu trái luật, gây tranh cãi về tính hợp lý, hợp pháp của nghị định.

Theo đánh giá của tác giả bài viết, mức phạt quá cao của Nghị Định 168 không chỉ gây áp lực tài chính đối với người lao động có thu nhập trung bình và thấp, mà còn dẫn đến nguy cơ sinh ra nhiều hành vi lẩn tránh, chống đối lại lực lượng chức năng hoặc hệ quả khác là tìm mọi cách để tháo chạy khi bị phát hiện do nhiều người không có khả năng nộp phạt.

Trừ điểm giấy phép lái xe : thiếu cơ sở pháp lý

Nghị Định 168 quy định trừ điểm giấy phép lái xe đối với người vi phạm, nhưng Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012 không quy định hình thức này. Các hình thức xử phạt hành chính theo Luật xử lý vi phạm hành chính 2012 bao gồm : cảnh cáo ; phạt tiền ; tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề có thời hạn, đình chỉ hoạt động có thời hạn ; tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm, và trục xuất.

Nếu coi biện pháp trừ điểm giấy phép lái xe là hình thức xử phạt bổ sung thì Luật xử lý vi phạm hành chính 2012 cũng không quy định hay đề cập tới biện pháp này.
Trong khi đó, tại Nghị Định 168 quy định trừ điểm khi vi phạm hành chính không được nhắc tới là biện pháp xử lý vi phạm chính hay hình phạt bổ sung khi có hành vi vi phạm giao thông.

Có thể thấy việc trừ điểm giấy phép lái xe là biện pháp mới, chưa được quy định trong Luật xử lý vi phạm hành chính, quy định này chỉ xuất hiện tại Điều 58 trong Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ 2024.

Như vậy rõ ràng giữa Luật xử lý vi phạm hành chính 2012 và Luật Trật tự, an toàn giao thông 2024 đang không tương thích, có sự xung đột trong vấn đề xử phạt điều này dẫn đến nghi ngờ về tính hợp pháp của quy định này.

Vấn đề tiền thưởng của người báo cáo vi phạm

Nghị định 176/2024/NĐ-CP (Nghị định 176) có hiệu lực từ ngày 01/01/2025 quy định mức thưởng tối đa 10% số tiền phạt cho người báo cáo vi phạm, tối đa số tiền người báo cáo vi phạm được hưởng là 5 triệu đồng.

Tuy nhiên, đến nay, theo thông tin từ đại diện Cục Cảnh sát giao thông (Bộ Công an), việc chi trả tiền thưởng cho người báo cáo vi phạm vẫn chưa có quy định cụ thể hướng dẫn thi hành.

Điều này đồng nghĩa với việc mặc dù đã có quy định về việc thưởng cho người báo cáo, nhưng các cơ quan chức năng vẫn chưa thiết lập cơ chế chi trả rõ ràng và minh bạch.

Điều này đặt ra nhiều câu hỏi pháp lý và thực tiễn, cụ thể : Trong trường hợp có nhiều người cùng báo cáo một hành vi vi phạm, cơ quan chức năng sẽ phân chia tiền thưởng như thế nào ? Quá trình hồi tố cho các trường hợp đã thực hiện báo cáo từ ngày 01/01/2025, khi Nghị định 176 có hiệu lực, sẽ được xử lý ra sao ? Liệu rằng có trường hợp quân xanh, quân đỏ trong trường hợp tiếp nhận tin báo vi phạm để trục lợi chính sách hoặc việc một người rao bán các clip vi phạm giao thông để kiếm lời (chênh lệch) có được coi là hợp pháp hay sẽ gặp vấn đề pháp lý ? Quá trình xét duyệt tin báo vi phạm của cơ quan chức năng được diễn ra như thế nào ?

Rõ ràng, việc thiếu quy định chi trả rõ ràng và minh bạch vào thời điểm hiện nay còn rất nhiều vấn đề dẫn đến tranh cãi và nghi ngờ về tính công bằng của cơ chế thưởng.

Ngoài ra, việc khuyến khích người dân tham gia báo cáo vi phạm cũng cần phải cân nhắc kỹ lưỡng, bởi có thể dẫn đến tình trạng "đấu tố" vô căn cứ, gây chia rẽ trong cộng đồng và tái hiện những hiện tượng tiêu cực như trong các phong trào cải cách ruộng đất hay cách mạng văn hóa trước đây.

Băn khoăn về thẩm quyền xử phạt

Theo Điều 39 của Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012, các chức danh Công an nhân dân được giao quyền xử phạt hành vi vi phạm hành chính với mức phạt cụ thể tùy theo từng cấp bậc.

Cụ thể, chiến sĩ Công an có quyền phạt tối đa 500.000 đồng, trưởng Công an cấp xã, đồn, trạm có quyền phạt đến 2.500.000 đồng, trưởng Công an cấp huyện được phép phạt tối đa 25.000.000 đồng, giám đốc Công an cấp tỉnh có thẩm quyền phạt đến 100.000.000 đồng, và các cục trưởng các cục thuộc Bộ Công an có quyền xử phạt trong phạm vi của lĩnh vực như an ninh, trật tự, an toàn giao thông, tối đa 40.000.000 đồng.

Tuy nhiên, khi đối chiếu với Nghị Định 168, một số quy định mới trong văn bản này đặt ra một thách thức lớn về sự đồng bộ trong hệ thống pháp luật.

Cụ thể, mức phạt cho một số hành vi vi phạm trong nghị định này quy định mức xử phạt lên đến vài triệu hoặc vài chục triệu đồng, vượt qua giới hạn thẩm quyền của chiến sĩ công an nhân dân khi thi hành công vụ hoặc các chức danh Công an cấp xã, cấp huyện, gây ra sự mâu thuẫn giữa các quy định pháp lý.

Trong trường hợp này, nếu không có quy định rõ ràng về việc chức danh nào có thẩm quyền áp dụng mức phạt vượt quá 500.000 đồng (đối với Cảnh sát giao thông) hoặc vượt quá 25.000.000 đồng (đối với trưởng Công an cấp huyện), sẽ nảy sinh vấn đề pháp lý nghiêm trọng : việc cán bộ Công an áp dụng mức phạt vượt quá giới hạn thẩm quyền của mình theo Luật xử lý vi phạm hành chính sẽ trở thành hành vi trái pháp luật.

Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tính hợp pháp của quyết định xử phạt, mà còn gây khó khăn trong việc bảo vệ quyền lợi của công dân và duy trì sự công bằng trong công tác thi hành pháp luật.

Không quy định về giám sát bằng ghi gâm, ghi hình

Ngoài những điểm hạn chế của các nghị định được chỉ ra bên trên, hệ thống pháp luật về an toàn, giao thông đường bộ còn có bất cập khác như trong Thông tư 46/2024/TT-BCA việc giám sát công tác bảo đảm trật tự, an toàn giao thông bằng thiết bị ghi âm, ghi hình đã bị loại bỏ.

Tuy nhiên, Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012 (Điều 19) quy định quyền giám sát công tác xử lý vi phạm hành chính của người dân mà không hạn chế hình thức.

Việc loại bỏ hình thức ghi âm, ghi hình đối với lực lượng cảnh sát giao thông tại thông tư này rất dễ bị hiểu thành "cấm" người dân ghi âm, ghi hình hạn chế quyền giám sát, đồng thời gây khó khăn trong việc thu thập bằng chứng chứng minh sai phạm của lực lượng chức năng.

Từ những nhận định nêu trên có thể thấy rằng, những quy định hiện hành về xử phạt vi phạm giao thông, mặc dù đặt mục tiêu nâng cao ý thức và bảo đảm trật tự, an toàn giao thông, nhưng lại đang tạo ra những bất cập về pháp lý và thực tiễn.

Mức phạt quá cao cùng cơ chế trừ điểm giấy phép gây tranh cãi về tính hợp pháp, thiếu minh bạch trong quy trình thưởng, bất cập về thẩm quyền xử phạt và hạn chế quyền giám sát của người dân không chỉ làm suy giảm niềm tin mà còn gây khó khăn trong việc thực thi công bằng pháp luật.

Thiết nghĩ những vấn đề này cần được xem xét kỹ lưỡng để tạo ra một hệ thống pháp luật vừa nghiêm khắc, vừa hợp lý vừa bảo đảm lợi ích của cả người dân và cơ quan thực thi.

Jacob

Nguồn : RFA, 05/012025

Jacob là bút danh của một luật sư không muốn tiết lộ danh tính, RFA đã xác minh tư cách luật sư của người này.

**************************

Cục Cảnh sát giao thông bác bỏ thông tin "được trích lại 85% số tiền phạt vi phạm"

RFA, 07/01/2024

Đại diện Cục Cảnh sát giao thông mới đây khẳng định thông tin trên mạng cho rằng Cảnh sát giao thông được trích lại 85% tiền xử phạt vi phạm giao thông là không chính xác do không có trong luật, nhưng lại trái ngược trong thực tế.

Một cảnh sát Việt Nam sử dụng loa phóng thanh để điều khiển giao thông tại một góc phố ở Đà Nẵng, Việt Nam,ngày 10/11/2017, trước khi Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đến tham dự Hội nghị APEC - AP/ Na Son Nguyen

Báo điện tử VTC News hôm 7/1 dẫn phát biểu của Đại tá Nguyễn Quang Nhật, Trưởng Phòng hướng dẫn tuyên truyền, điều tra, giải quyết tai nạn giao thông - Cục Cảnh sát giao thông (Bộ Công an) cho hay, Luật Trật tự, an toàn giao thông không quy định nội dung trên.

Mặc dù trong luật không có quy định, tuy nhiên, trong vài năm vừa qua, Quốc hội đều thông qua Nghị quyết về phương án phân bổ ngân sách Trung ương của năm tiếp theo, trong đó, giao Chính phủ bố trí chi 85% nguồn thu xử phạt hành chính trật tự an toàn giao thông đường bộ đã thực nộp ngân sách nhà nước cho Bộ Công an.

Con số ngân sách Trung ương trong năm 2025 sẽ chi cho Bộ Công an từ nguồn thu này là 5.307 tỷ đồng (hơn 200 triệu USD), kinh phí này nhằm chi cho công tác bảo đảm trật tự an toàn giao thông.

Lời bác bỏ của Cục Cảnh sát giao thông đưa ra trong bối cảnh Nghị định 168 có hiệu lực từ đầu năm 2025 tăng mức phạt hành chính gấp nhiều lần so với quy định cũ khiến người dân ca thán. Trong đó, lỗi vượt đèn đỏ có thể bị phạt đến 20 triệu đồng đối với ô tô (từ mức 6 triệu đồng), hay 6 triệu đồng đối với xe gắn máy (từ mức 1 triệu đồng).

Vừa qua, Chính phủ đã ban hành Nghị định 176 quy định có hai cơ quan được sử dụng kinh phí thu từ xử phạt vi phạm hành chính về trật tự, an toàn giao thông đường bộ sau khi nộp vào ngân sách nhà nước là Bộ Công an và Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các cơ quan khác tại địa phương để dùng vào các hoạt động liên quan đến đảm bảo trật tự giao thông.

Nghị định đưa ra chi tiết về các nội dung chi cho Bộ Công an, ví dụ như "đầu tư, mua sắm trang thiết bị, phương tiện phục vụ công tác bảo đảm trật tự, an toàn giao thông ; sửa chữa, bảo trì, bảo dưỡng, nâng cấp trang thiết bị, phương tiện" ; hay "bồi dưỡng cho cán bộ, chiến sĩ trực tiếp tham gia công tác bảo đảm trật tự, an toàn giao thông ban đêm" với mức chi không quá 200.000 đồng/người/ca, tối đa 10 ca/tháng.

Nghị định này cũng quy định về mức chi hỗ trợ cá nhân, tổ chức cung cấp thông tin phản ánh hành vi vi phạm hành chính về trật tự, an toàn giao thông của một vụ, việc không quá 10% số tiền xử phạt vi phạm hành chính, tối đa 5.000.000 đồng/01 vụ, việc.

Đại tá Nguyễn Quang Nhật cho hay các cơ quan chức năng đang xây dựng cơ chế hướng dẫn thanh toán cho người tố giác vi phạm giao thông và sẽ sớm được đưa vào thi hành.

Nguồn : RFA, 07/01/2025