Thiên tai và ‘quy trình’ không chừa chỗ cho dân (Trân Văn)

tháng 12 03, 2025 , ,

Đã mười ngày trôi qua kể từ khi dân chúng khu vực Tây Nguyên và Nam Trung Bộ tại Việt Nam trân mình gánh chịu hậu quả của đợt "mưa lũ lịch sử" kéo dài suốt một tuần (từ 16/11/2025 đến 22/11/2025) và chưa nơi nào hay ai có thể ước định được thiệt hại cả trước mắt lẫn tương lai.



Một bàn thờ tạm cho nạn nhân thiệt mạng trong đợt lũ được lập trong một căn nhà bỏ trống bị hư hại vì nước lũ, tại thôn Phú Hữu, tỉnh Đắk Lắk, vào ngày 24/11/2025. (Hình : Thanh Hue/Getty Images)

Đợt mưa kéo dài với vũ lượng cực lớn (có nơi, có lúc xấp xỉ hoặc vượt 1,000 mm) kèm theo các nhà máy thủy điện trong khu vực đồng loạt xả hàng ngàn khối nước mỗi giây, thậm chí có nhà máy thủy điện xả đến 16.100 khối nước mỗi giây (Sông Ba Hạ/từ 16 giờ chiều 19/11/2025) đã gây sạt lở và ngập lụt cả ở Tây Nguyên (Lâm Đồng, Đắk Lắk, Gia Lai) lẫn các tỉnh duyên hải miền Trung (Ninh Thuận, Khánh Hòa, Phú Yên, Bình Định, Quảng Ngãi, Quảng Nam, Đà Nẵng, Thừa Thiên Huế).

Thêm một lần nữa, cư dân Tây Nguyên và miền Trung vừa phải gánh chịu tổn thất nhân mạng, vừa thêm gian nan, cơ cực vì hạ tầng (đường sá, cầu cống, hệ thống điện, hệ thống cung cấp nước cho sinh hoạt và sinh kế) bị phá hủy, hàng trăm ngàn gia đình mất sạch nhà cửa, tài sản, hàng triệu người không biết sẽ sống thế nào.

Trong bốn ngày từ 18/11/2025 đến 21/11/2025, có rất nhiều người gửi tin nhắn vào mạng xã hội xin cứu chính họ hoặc thân nhân của họ vì nước dâng quá nhanh nên không có lối thoát. Phần lớn người dùng mạng xã hội chỉ có thể chia sẻ những tin nhắn ấy cũng như cảm xúc của họ.

Không ít người do bất lực mà tẩn mẩn tập hợp những thông tin từ người thân, người quen như Nguyễn Hồng Ánh : Sếp – "Nghe nói cha và mẹ cô giáo của tôi chết vì nhà ngập trong nước nhờ xác minh giúp" – Kết quả là đúng ! Tòa soạn – "Hàng loạt dân Phú Yên gửi tin nhắn kêu cứu, hãy tìm cách giúp họ" – Biết làm sao cho xuể ! Bạn học – "Đêm qua vợ tao chết rồi, tao từ Sài Gòn về nhưng đang kẹt ở hướng Nam hầm Cổ Mã, tìm đường cho tao nhìn vợ lần cuối với" – Tìm đường trong nước mắt ! Em ruột – "Nhà banh chành hết rồi, em bỏ thí, dẫn vợ chạy lũ đây" – Lo cháy ruột ! Anh ruột – "Nhà ở quê ngập hết rồi em. Không cứu được gì" – Đành vậy ! Phóng viên Văn phòng thường trú – "Nhà em tiêu rồi, ngập gần hai mét, tối qua đến giờ bốn người ngồi trên tầng hai giường của con nhưng giờ cũng ngập rồi, cứu hộ không vào được, em phá tôn, bỏ của chạy đây" – Chạy đi, cầu sao giữ được mạng thôi ! Rồi nghẹn ngào than : Miền Trung quê tôi ơi !

Sau những lời kêu cứu là hàng loạt những tin nhắn khác, đau lòng hơn, chẳng hạn, người dùng mạng xã hội chuyền cho nhau thông báo của một cô gái tên là Nguyễn Thanh Ngọc. Ngọc cho biết cô sẵn sàng trả tiền cho bất kỳ ai có thể mang xác cha cô ra khỏi căn nhà đang chìm sâu trong biển nước ở Diên Phú – Khánh Hòa và khẩn cầu mọi người chỉ cho cô biết ai có thể giúp cô bởi cô không đành để thi thể thân phụ cứ thế vật vờ trong nước !

Trong bối cảnh ấy, hệ thống công quyền phản ứng thế nào ?

Câu trả lời là không có phản ứng hữu dụng nào cả vì không muốn hoặc không thể. Trả lời Tuổi Trẻ, ông Lê Văn Thìn – Bí thư phường Đông Hòa (trước là thị xã Đông Hòa tỉnh Phú Yên, nay là Đắk Lắk) thú thật : Phần lớn diện tích của phường ngập sâu trong nước, không thể tiếp cận ở nhiều vị trí dù biết có người cầu cứu. Trong 48.,000 dân chỉ mới cứu và di tản được khoảng 100 người, con số quá nhỏ nhưng công tác cứu nạn vẫn còn gặp nhiều khó khăn.

Tương tự, ông Lê Trung Hiền, phó bí thư xã Hòa Thịnh (trước là huyện Tây Hòa tỉnh Phú Yên, nay là Đắk Lắk) phân trần : Nước lũ dâng cao khiến dân bất ngờ không kịp di dời. Bên cạnh đó, việc đưa phương tiện ứng cứu về chưa kịp thời và gặp khó khăn trong tiếp cận, không xác định được đường nên việc cứu hộ chậm. Địa phương bị động, vỡ trận !

Ảnh chụp từ trên cao cho thấy toàn cảnh thôn Hiệp Đồng, nơi đã bị cô lập sau nhiều ngày mưa lớn, vào ngày 24/11/2025 tại tỉnh Đắk Lắk, Việt Nam. (Hình : Thanh Hue/Getty Images)

Đợt mưa lũ vừa qua không phải là lần đầu tiên và chưa rõ sắp tới khi nào là lần cuối cùng !

Phần lớn những vùng chìm trong biển nước ở duyên hải miền Trung là nơi bế tắc về sinh kế nên cư dân chỉ còn người già, phụ nữ, trẻ con. Đó cũng là lý do tin dữ khiến những người cha, người mẹ, con trai, con gái đang tha phương cầu thực hối hả về quê. VnExpress kể chuyện Nguyễn Ngọc Tín, 31 tuổi, tạm trú ở Sài Gòn. Tối 19/11/2025, Tín nhận điện thoại của mẹ ; bà báo tin, nước lên nhanh quá nên bà và bà nội Tín chỉ kịp thoát lên nóc nhà. Họ vừa đói, vừa khát, vừa lạnh và không biết bao giờ được cứu. Sáng 20/11/2025, Tín lái xe về quê bất kể mưa như trút và sạt lở xảy ra ở nhiều nơi. Đến hầm chui qua Đèo Cả (Vạn Ninh, Khánh Hòa) thì đường tắc. Tín bỏ xe lại bên đường, tìm phương tiện khác, lên đèo tiếp tục hành trình. Sau 48 giờ không ngủ, Tín về đến nhà, may mắn mẹ và bà nội đã được hàng xóm cứu.

Không ai thống kê có bao nhiêu người như Tín. Báo chí, người dùng mạng xã hội chỉ chia sẻ với nhau những thông tin, hình ảnh dòng người lũ lượt đổ về nơi nước đã nhấn chìm và đang cuốn sạch mọi thứ, trong đó có thân nhân của họ. Giống như Tín là Đặng Ngọc Ninh, 36 tuổi, thợ hồ ở Đồng Nai nhưng vợ con sống ở Đông Hòa. Trưa 20/11/2025, Ninh chạy xe hai bánh gắn máy về quê, giữa đường xe nổ lốp, thay vỏ, đêm xuống, xe cũ không đèn phải nương theo ánh đèn của xe những người đồng cảnh mà đi tới…

Trong dòng người đổ về những nơi đã bị lũ nhấn chìm và đang có hàng chục ngàn người bị cô lập giữa biển nước, không rõ sống chết thế nào có cả những nhóm, những cá nhân xông vào chỗ nguy hiểm vì đồng bào, đồng loại lâm nạn.

Người dùng mạng xã hội chuyền cho nhau xem một video clip ghi lại câu chuyện của một phụ nữ khoảng 40 tuổi với một nhóm vừa đến Phú Yên đang tìm đường vào nơi cần cứu trợ. Cô và bạn bè cư trú ở Sông Hinh (vốn từng thuộc Phú Yên, nay thuộc Đắk Lắk). Họ là một trong những nhóm đầu tiên xông vào Đông Hòa, Hòa Thịnh, để phát thực phẩm cho những nạn dân đang đói, khát, lạnh cóng giữa biển nước. Tuy video clip ấy chưa đầy hai phút nhưng dư luận rúng động vì cô cho biết có rất nhiều người chết nhưng nhóm của cô không làm gì được, một số thi thể được nạn dân cột lại để đừng bị nước cuốn mất xác. Cũng theo người phụ nữ này, có hàng chục người chọn một ngôi nhà cao tầng giống như nhà nghỉ để làm nơi trú ẩn, nhưng nhà bị nước giật sập, rất ít người sống sót. Cũng theo cô, giữa biển nước còn rất nhiều người cần được trợ giúp vì đói, họ gọi xin thực phẩm nhưng nhóm của cô không có gì để cho, nên phải quay ra. Cuối clip, người phụ nữ nghẹn ngào cám ơn nhóm cứu trợ vừa đến…

Nếu chịu khó theo dõi các phản ứng sau đó trên mạng xã hội, có thể dễ dàng nhận ra video clip vừa đề cập thôi thúc người sử dụng mạng xã hội hành động nhanh hơn, tích cực hơn để hỗ trợ nạn dân nhưng tác động của video clip này khiến hệ thống công quyền hết sức khó chịu...

*********************************

Sau video clip của người phụ nữ cư ngụ tại huyện Sông Hinh, Phú Yên (giờ là xã Ea Ly, Đắk Lắk) như đã tường thuật ở phần trên, trên mạng xã hội xuất hiện thêm những video clip khác.


Mộ một nạn nhân thiệt mạng trong đợt lũ được nhìn thấy vào ngày 24/11/2025, tại thôn Phú Hữu, tỉnh Đắk Lắk. (Hình : Thanh Hue/Getty Images)

Ví dụ như video clip có thể tìm xem trên trang Facebook của Nguyễn Huy Vũ ghi lại cuộc trò chuyện của ai đó với hai người đàn ông vừa từ tâm lũ ra ngoài. Trong video ấy, hai người đàn ông cũng thuật lại chuyện nước đã giật sập một căn nhà là nơi trú ẩn của mấy chục người nhưng người ta chỉ cứu được hơn mười người trong khi vẫn còn nhiều người kẹt lại bên trong.

Anh Chi TTV2 thì giới thiệu một video clip ghi lại cảnh vài mái tóc từ thi thể của những ai đó chưa rõ nhân dạng dập dềnh trong biển nước…

Những video clip như vậy khiến công chúng sôi lên vì giận. Họ đòi câu trả lời cho những câu hỏi như hệ thống công quyền ở đâu, đã làm những gì để ngăn chặn thảm họa và cứu những nạn dân mà tính mạng chẳng khác gì chỉ mành treo chuông ?

Trước trận bão dư luận càng lúc càng mạnh, nửa ngày sau, trang Facebook của Công an tỉnh Đắk Lắk xuất hiện status có tính chất cảnh cáo : Thông tin "sập nhà lầu, hàng chục người chết" tại xã Hòa Thịnh xuất hiện trên mạng xã hội là bịa đặt. Công an tỉnh Đắk Lắk sẽ sớm vào cuộc xác minh, xử lý nghiêm đối tượng phao tin. Ngoài thông tin có tính chất cảnh cáo ấy, người dùng mạng xã hội bắt đầu được xem những ý kiến biện minh cho thủy điện, cho hệ thống công quyền. Tuy nhiên cảnh cáo hay biện minh không khác gì đổ thêm dầu vào lửa.

Đã có những người như Đàm Ngọc mắng trên Facebook : Chúng mày ác lắm ! Sau khi nêu ra hàng loạt câu hỏi như : Bạn đã bao giờ ngồi co ro vì lạnh và đói, mắt dán vào mực nước ngày càng cao, tay chân tím tái, nước càng dâng sự lo âu vì sinh mạng của bạn ngắn dần ? Bạn đã bao giờ lao vào dòng nước phụ giúp hàng xóm kéo con heo, con bò, kê cao giường tủ, cho chúng đứng trên đó ? Bạn đã bao giờ nhìn thấy nhà đối diện bị dòng nước hung hãn đánh bật phần hiên phía trước rồi sập xuống ? Bạn đã bao giờ được cha của bạn đặt trên lưng rồi bơi xéo dòng nước đưa bạn thoát đến chỗ cao hơn để bạn được sống rồi ông lại nhảy vào biển nước mênh mông bơi ngược về đưa những thành viên khác trong gia đình đến chỗ của bạn, may mắn khi người cuối cùng được đưa ra khỏi nhà cũng là lúc nó sập xuống ? Chưa đúng không ? Còn nhiều hơn những kinh hoàng như thế – Đàm Ngọc lưu ý : Bạn có thể chưa nhưng tôi đã trải qua nhiều lần trong đời, từ khi còn rất nhỏ. Có lẽ chỉ dân miền Trung ở những vùng năm nào cũng có lũ lụt mới hiểu triệt để về tang thương mỗi khi nước về nên xin đừng vội kết luận khi bản thân chưa trải qua.

Theo Đàm Ngọc, với những thông tin, hình ảnh trên báo chí và mạng xã hội, bất kỳ người dân miền Trung nào từng sinh ra, lớn lên trong bão lũ đều thấu hiểu vì sao mọi thứ lại tồi tệ đến vậy, đều thấu hiểu chính quyền đã ở đâu trong thời khắc mà hàng vạn người dân cần họ hơn bao giờ hết nhưng chỉ có tiếng sóng và gió cùng màn đêm âm u như báo trước cho viễn cảnh bất hạnh và tang tóc đang chờ đón. Với lương tri và nhận thức tối thiểu của một con người ai cũng có thể hình dung, nước đã rút 1,5 mét mà chính quyền sở tại vẫn chưa tiếp cận được nạn dân thì khi ở đỉnh, nước lũ dâng lên kinh hoàng thế nào và cuốn phăng mọi thứ ra sao ? Trong 48.000 người dân mắc kẹt, chỉ cần 0,1% thiếu may mắn trong mấy ngày ròng rã ấy, vừa đói, vừa khát, chỉ mỏi tay hay trượt chân rơi vào dòng nước hung hãn thì có thể có đến 48 con người mất mạng rồi bị cuốn ra biển và hãy nhớ sự tang thương đó mới chỉ ở một xã.

Đàm Ngọc viết thêm : Chưa trầm mình trong nước lũ sẽ không biết rằng nước lũ lạnh như nước đá. Phẫn nộ khi có nhà báo ngoài Bắc khẳng định sẽ không có ai bị chết vì lạnh hay đói khát, hoặc một cô nhà thơ trong Nam cho rằng đợt lũ này chẳng có mấy người chết nên đừng nói quá. Gọi những người như thế là "chúng mày", Đàm Ngọc mắng : Chúng mày đã nói những lời thất đức và ác lắm !

Đàm Ngọc là một trong những người từng trải nghiệm bão lũ còn Võ Thị Ý Yên là người trong cuộc. Cô cũng đặt câu hỏi : Mọi người biết cảm giác bất lực là gì không ? Rồi cô tự trả lời : Là thấy người chết nhưng chỉ lấy dây cột lại ở chỗ nào đó cho đừng trôi mất vì những người cứu nạn còn phải đưa lương thực cho người sống, cứu những người đang kiệt sức đến nơi an toàn bởi họ đã bị dìm trong nước lũ ba, bốn ngày không có đồ ăn, không có quần áo để thay, nước lũ đã cuốn sạch mọi thứ. Đã có rất nhiều người chết đuối hoặc vì đói, lạnh, ngủ quên nên rơi xuống nước mà chết, chạy lũ sụp cầu bị nước cuốn đi… Đó là tình cảnh hiện tại của xã Hòa Thịnh tụi em và một số nơi khác như Đông Hòa, Phú Hòa, Tuy An,… Phú Yên đang rất cần trợ giúp. Người có công giúp công, người có của giúp của, người không có gì xin giúp bằng cách chia sẻ cho mọi người biết để mọi người được sống và để chôn cất những người đã mất.


Người dân xếp hàng nhận hàng cứu trợ sau đợt lũ vào ngày 24/11/2025, tại thôn Phú Hữu, tỉnh Đắk Lắk. (Hình : Thanh Hue/Getty Images)

Không phải tự nhiên mà rất nhiều người nhấn mạnh, tô đậm yêu cầu của họ trên mạng xã hội : Hãy nói thật với dân về tổn thất nhân mạng và về hay/dở, đúng/sai trong ứng phó với đợt mưa lũ này. Đáp lại hệ thống truyền thông chính thức loan báo, công an Đắk Lắk đã tìm được người phụ nữ ở huyện Sông Hinh. Việc cô kể lại những điều mắt thấy, tai nghe giữa biển nước bị xác định là "không đúng sự thật", cô sẽ bị xử lý vì "chưa kiểm chứng thông tin từ cơ quan chức năng" và cô đã "cúi đầu nhận tội" do "không lường trước được mức độ ảnh hưởng của thông tin". Sốt ruột, hăm hở đáp lại lời kêu cứu của đồng loại, kể lại những điều mắt thấy, tai nghe để thúc giục người khác tham gia trợ giúp trở thành nguyên nhân bị săn lùng, bị xử lý dẫu vô lý nhưng lại là chuyện có thật. Công an Đắk Lắk cho biết đã tìm ra 52 tài khoản trên Facebook, TikTok có "sai phạm" như người phụ nữ vừa đề cập và đã buộc 17 người viết "cam kết không tái phạm", phạt hành chính năm người thu 37,5 triệu, yêu cầu 30 tài khoản gỡ bỏ nội dung vi phạm. Tin vừa kể khiến nhiều người như Nhân Võ buột miệnh bình : Thật sự "khâm phục" khả năng thống kê, xác minh thông tin bịa đặt của cơ quan chức năng. Theo báo Tuổi Trẻ, chiều 22/11/2025, nhiều khu vực thuộc xã Hòa Thịnh vẫn còn ngập sâu, vậy mà chính quyền đã có thể thống kê đưa ra kết luận !

Sau khi loan báo đã truy tìm và xử lý những người đưa thông tin có tính chất "bịa đặt", công an tỉnh Đắk Lắk khuyến cáo rộng rãi : Trước những thông tin xấu độc, mỗi cán bộ, đảng viên và người dân cần hết sức tỉnh táo, lựa chọn thông tin tích cực để không bị nhầm tưởng, thay vào đó phải cảnh giác và kiên quyết phản bác những luận điệu xuyên tạc, phá hoại mà các thế lực thù địch tung ra…

Linh Hoang Vu bình : Vãi ! Không hiểu được logic này ! Tại sao lại "lựa chọn thông tin tích cực" chứ không phải là sự thật ? Còn nếu chưa biết sự thật thì cần phải có thái độ khách quan, có nơi nào mà "lựa chọn thông tin tích cực" lại được cho là một thái độ đạo đức ? Giả dụ "thông tin tích cực" đó sai còn thông tin tiêu cực lại là sự thật thì lựa chọn sao đây ?

********************************

Chính quyền Việt Nam bắt đầu cấp các giấy phép xây dựng thủy điện vừa và nhỏ vào cuối thập niên 1990. Bất chấp những cảnh báo, rằng thủy điện vừa và nhỏ sẽ thu hẹp diện tích rừng tự nhiên, xáo trộn sinh hoạt, tước đoạt sinh kế của nhiều ngàn gia đình trong khu vực bị tác động bởi các dự án thủy điện, tạo thêm rủi ro khó lường cho khu vực hạ du, đe dọa sự ổn định của kinh tế – xã hội, xây dựng thủy điện vừa và nhỏ vẫn trở thành phong trào, phát triển rầm rộ từ Bắc vào Nam, đặc biệt là ở Tây Nguyên và các tỉnh duyên hải miền Trung. Mãi tới cuối thập niên 2010, phong trào này mới lắng xuống vì thực tế chứng minh những gì từng được cảnh báo đã trở thành nhãn tiền.


Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet.




Hơn một tuần sau lũ, hàng trăm gia đình tại xã Hòa Xuân, tỉnh Đắk Lắk, nằm ven sông Bàn Thạch vẫn bị cô lập giữa biển nước. (Hình : Đình Văn/VnExpress)

Trong năm năm, từ 2009 đến 2013, khi tất cả các giới cùng nhận ra hậu quả của mưa, bão trở nên nghiêm trọng hơn vì sự góp phần của các hồ chứa nước ở những nhà máy thủy điện, thậm chí hậu quả của mưa, bão trở thành đặc biệt nghiêm trọng ở miền Trung vào các năm 2009, 2013, chính quyền Việt Nam mới tổ chức khảo sát, nghiên cứu, sau đó công bố những Quy trình vận hành liên hồ chứa nước cho nhiều lưu vực như sông Hồng, sông Sê San, sông Ba, sông Đồng Nai,… Tuy nhiên, biến đổi khí hậu và vô số hạn chế trong quản trị, điều hành không giảm trừ được hậu quả của mưa, bão nên các quy trình vừa kể liên tục được điều chỉnh.

Đợt mưa lũ hồi trung tuần tháng này không phải là lần đầu tiên Tây Nguyên và dải đồng bằng miền Trung tan hoang vì thời tiết cực đoan kèm với các hồ chứa nước của những nhà máy thủy điện xả nước, song dựa trên ý kiến của các viên chức từ xã đến tỉnh thì nguyên nhân chính nằm ở cung cách quản trị, điều hành. Nếu hoạt động quản trị, điều hành thật sự hữu hiệu, Chủ Tịch tỉnh Đắk Lắk sẽ không nghĩ tới việc kiến nghị Trung Ương xem lại Quy trình vận hành liên hồ chứa sông Ba thêm một lần nữa. Nếu hoạt động quản trị, điều hành từ thượng tầng đến hạ tầng hợp lý, các viên chức địa phương sẽ không thú nhận họ bất ngờ, bị động về lượng nước thủy điện xả ra.

Những chiếc quan tài được mạnh thường quân mang tới hỗ trợ người dân xã Hòa Thịnh, tỉnh Đắk Lắk, bị thiệt mạng do lũ. (Hình : Cao An Biên/Thanh Niên)

Vài năm gần đây, các viên chức lãnh đạo hệ thống chính trị, hệ thống công quyền tại Việt Nam liên tục đưa ra hàng loạt tuyên bố về "chuyển đổi số", khẳng định đó là "nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội", vì vậy "phải biến thách thức thành cơ hội, biến quyết tâm thành hành động". Nếu lấy đợt "mưa lũ lịch sử" vừa xảy ra tại Tây Nguyên và khu vực duyên hải miền Trung làm ví dụ để kiểm chứng thật/hư hẳn sẽ thấy những tuyên bố kiểu đó là xảo ngữ !

Có nhiều triệu người Việt đã hoặc đang sống bên ngoài Việt Nam. Họ chính là nhân chứng để phối kiểm, xác nhận, quốc gia nào cũng có hệ thống cảnh báo qua điện thoại. Hệ thống đó thường xuyên gửi ra những tin nhắn lưu ý thời tiết sẽ bất thường (rất nóng, rất lạnh, sương mù dày, mưa lớn), dự báo giông tố, bão tuyết, sạt lở sắp xảy ra. Thậm chí, một số quốc gia như Nam Hàn còn cảnh báo đang cháy ở đâu và nên đổi hướng thế nào để tránh kẹt xe, hoặc ai bị lạc kèm đặc điểm nhận dạng nhằm hỗ trợ cảnh sát và thân nhân tìm kiếm,… Nếu thật tâm, thật sự đủ khả năng biến "chuyển đổi số thành giải pháp đột phá để phát triển nhanh và bền vững" như các viên chức hữu trách vẫn ti toe, nếu ứng dụng "chuyển đổi số" để phát cảnh báo như thiên hạ, chắc chắn hậu quả của đợt "mưa lũ lịch sử" vừa qua không thảm khốc tới như vậy.

Hệ thống chính trị, hệ thống công quyền tại Việt Nam sản xuất ra rất nhiều "quy trình", kể cả "quy trình tuyển chọn, bổ nhiệm nhân sự" nhưng những "quy trình" đó không tính đến dân, không chừa chỗ cho dân, thành ra mới xuất hiện bộ máy công quyền có thể gửi tin nhắn đến tất cả các số điện thoại, yêu cầu người sử dụng điện thoại bày tỏ sự tán thành với chủ trương này, chính sách kia, góp tiền ủng hộ chương trình nọ, song chẳng có tin nào nhắn rằng các nhà máy thủy điện sẽ đồng loạt xả cả ngàn khối nước mỗi giây, thậm chí cả chục ngàn khối nước mỗi giây và người dân chỉ còn lựa chọn duy nhất là leo lên mái nhà, bám vào cột điện với hy vọng sẽ thoát chết !

Bởi các loại "quy trình" không tính đến dân, không chừa chỗ cho dân nên khi dân tường trình về diễn biến, bày tỏ suy nghĩ, cảm xúc, bộ máy công quyền mới dồn tâm lực, sức lực vào việc truy tìm, xử lý và loan báo rộng rãi nhằm răn đe. Không phải tự nhiên mà trên mạng xã hội có những Facebooker như Hong Thai Hoang đề nghị Bộ Công an trả lời công chúng, trong bối cảnh như đã biết, khi nạn dân hoảng loạn, thiếu thông tin, đưa thông tin "không chính xác" thì dựa vào đâu để xác định hành vi ấy là sai phạm để xử lý ? Trong những ngày đầu tiên sau thảm nạn, giới hữu trách chưa thể thu thập số liệu chính xác về thiệt hại thì tại sao vẫn kết luận dân chúng "đưa tin sai ?"

Cũng bởi các loại "quy trình" không tính đến dân nên khi thảm họa xảy ra, chính quyền địa phương thiếu tất cả các loại phương tiện cần thiết để tổ chức cứu nạn ngay lập tức. Phương tiện cứu nạn, thực phẩm và nước uống cứu nạn trong những giờ, những ngày đầu tiên đến từ dân chúng. Không ít Facebooker bày tỏ cảm giác chua chát như ông Nguyễn Doãn Đôn : Ước gì lúc này là cuối tháng tư, có ngày 30 tháng 4 để trực thăng và hàng vạn lính cùng các loại xe cơ giới rầm rộ hành quân đến cứu nạn ! Để đáp lại luồng dư luận như thế, bộ máy công quyền công bố thông tin, hình ảnh đã điều động trực thăng tham gia cứu trợ nhưng những người sử dụng mạng xã hội lại chỉ ra một điểm đáng chê trách khác – tại sao không dỡ vật phẩm cứu trợ từ các xe vận tải xếp thẳng lên trực thăng mà phải điều vài chục người, dàn thành hàng, chuyền từng thùng mì tới cửa trực thăng rồi quay phim, chụp ảnh giữa lúc "nước sôi lửa bỏng", nạn dân đang kiệt sức vì đói, khát, lạnh lẽo ?

Tương tự, nhiều người trầm trồ, nghiêng mình bày tỏ sự cảm phục ông Phan Ngọc Mẫn, 46 tuổi, khi ông lái chiếc xe được thiết kế như một trạm sạc di động từ TP.HCM ra Khánh Hòa tham gia cứu nạn và sáng kiến ấy đã giúp rất nhiều người có thể mở điện thoại, nối lại liên lạc với thân nhân.

Ở xứ sở thiên tai xảy ra hàng năm, liên lạc trong và sau thảm họa là vấn đề có tính sống còn, hãy đặt chiếc xe – trạm sạc di động – của ông Mẫn bên cạnh những phương tiện hiện đại mà công an nhân dân thường bày ra để khoe khả năng trấn áp nội loạn, trong đó có không ít "công xa" đồ sộ trang bị phương tiện phá sóng, tự nhiên sẽ tìm được thêm một ý trả lời cho câu hỏi, "quy trình" có từng tính đến dân, có chừa chỗ nào cho dân hay không ?

***

Trên mạng xã hội, Johnny Trí Nguyễn bày tỏ sự trăn trở về "thờ ơ", đại ý : Từ khi tôi trở về nước tới nay, đã hơn 20 năm, nhưng không năm nào không nghe bà con kêu gọi cứu trợ miền Trung. Năm nào cũng lũ, năm nào cũng ngập, năm nào cũng cảnh nhà cửa bị nước cuốn trôi và cả nước lại gom tiền, gom mì gói để cứu trợ nhưng năm nay thật sự quá kinh khủng ! Có lẽ đã tới lúc chúng ta cần nói thẳng với nhau, nếu một chuyện cứ hoài lặp lại và mình vẫn tiếp tục xử lý y như cũ… thì đó không phải là lòng tốt nữa mà là sự thờ ơ tập thể. Cứu trợ là cần nhưng cứu trợ không giải quyết được gốc rễ. Miền Trung cần chúng ta thay đổi cách đối xử.

Johnny Trí Nguyễn bày tỏ hy vọng : Nhiều chuyên gia đã chia sẻ nhưng thêm một giọng nói, thêm một người hưởng ứng là thêm một cơ hội để mọi thứ được nhìn lại. Miền Trung như đã thấy là do mất rừng không giữ được nước, cứ mưa là nước tràn thẳng xuống hạ du. Thủy điện nhỏ dày đặc. Quy hoạch thờ ơ – nhiều khu dân cư xây ngay trên vùng trũng cổ, nơi tổ tiên chưa bao giờ dám dựng nhà, sông bị bóp lại, kênh bị lấp, đồi bị xẻ và bê tông hóa làm nước không còn đường thoát. Địa khí miền Trung vốn mong manh – dải đất hẹp, dựa núi, đối biển, khi phá rừng, đổi dòng chảy… vùng đất này phản ứng mạnh như bị kích vào vết thương chưa được chữa lành… Miền Trung xứng đáng được nâng niu bằng khoa học và trí tuệ. Không chỉ bằng sự thương xót và những thùng mì gói năm này qua năm khác.

Huỳnh Công Hải – cư dân Phú Yên – cũng bày tỏ mong muốn gần như thế : Điều chúng tôi cần là sự thừa nhận rất con người. Có những mất mát không đáng phải xảy ra. Có những tổn thương hoàn toàn có thể giảm nhẹ nếu cảnh báo sớm hơn, nếu vận hành tốt hơn, nếu phối hợp không lệch nhịp. Người Phú Yên chỉ mong một điều, rất nhỏ, rất thật, đừng để những tang thương này lặp lại thêm một lần nào nữa ! Làm sao để được như thế trong khi lẽ ra phải thế ?

Ông Xuân Sơn Võ đề cập đến tính NGƯỜI : Khi đưa ra các quyết định, người ta có cả ngàn, cả vạn lý do, cả trăm thứ triết lý, học thuyết, chủ nghĩa, quy luật… chỉ có một cái không được chú trọng, đó là tính NGƯỜI, dẫn đến các quyết định thiếu tính NGƯỜI. Khi những thứ cao cả kia có tính NGƯỜI thì người dân phải được coi là NGƯỜI. Khi đã có tính NGƯỜI và người dân được coi là NGƯỜI, xã hội sẽ có tính NGƯỜI, mới thực sự là xã hội của loài NGƯỜI.

Trân Văn

Nguồn : Người Việt, 29/11/2025