Ngày tàn của nền kinh tế chiến tranh Nga đang đến gần (Anders Åslund)

Với cuộc chiến xâm lược Ukraine của Vladimir Putin sắp bước sang năm thứ ba, những rào cản về tài chính, công nghệ và nhân khẩu học mà nền kinh tế Nga đang phải đối mặt nghiêm trọng hơn nhiều so với những gì mọi người thường hiểu. Trái ngược với những gì Điện Kremlin muốn người khác tin tưởng, thời gian không đứng về phía Nga.

ngay-tan-cua-nga-00

Một nghĩa trang gần căn cứ không quân ngoại vi Taganrog, Tây nam Nga. Nguồn : BBC

STOCKHOLM – Từ năm 2014 và đặc biệt là từ năm 2022, nền kinh tế Nga đã phải chịu các lệnh trừng phạt quốc tế nặng nề. Tuy nhiên, đánh giá về tác động của chúng rất khác nhau. Tổng thống Nga Vladimir Putin và các thân tín của ông khoe khoang rằng các lệnh trừng phạt làm cho Nga mạnh hơn, nhưng họ không ngừng kêu gọi dỡ bỏ mọi hạn chế. Đồng thời, nhiều người cho rằng các lệnh trừng phạt không có nhiều tác động, trong khi những người khác lại lập luận rằng điều này là do các lệnh trừng phạt quá yếu ớt.

Theo quan điểm của tôi, chế độ trừng phạt hiện tại làm giảm 2-3% GDP của Nga mỗi năm, đẩy Nga vào tình trạng gần như trì trệ. Hơn nữa, tình hình chỉ sẽ tồi tệ hơn đối với Putin, thậm chí có thể làm gián đoạn chiến dịch xâm lược của ông ta ở Ukraine.

Tại Hội nghị Chiến lược Châu Âu Yalta ở Kyiv vào ngày 14 tháng 9, Tướng Kyrylo Budanov của Ukraine đã báo cáo rằng tình báo quân sự Ukraine đã thu được các tài liệu của Nga cho thấy Điện Kremlin muốn đề nghị hòa bình vào cuối năm 2025 vì các lý do kinh tế. Dù thông tin này có đúng hay không, kịch bản này hoàn toàn hợp lý. Những rào cản tài chính, công nghệ và nhân khẩu học mà nền kinh tế Nga đang đối mặt thậm chí còn nghiêm trọng hơn những gì mọi người thường hiểu, và cuộc chiến của Putin đã ghi dấu trong lịch sử cả về sự tàn bạo và sự ngu ngốc của nó.

Bất kể kết quả trên chiến trường như thế nào, Nga sẽ là kẻ thua cuộc lớn nhất. Chiến tranh rất tốn kém và nền kinh tế Nga chỉ tăng trưởng trung bình 1% mỗi năm kể từ khi nước này chiếm giữ lãnh thổ Ukraine một cách phi pháp vào năm 2014. GDP của Nga đã giảm từ 2,3 nghìn tỷ USD vào năm 2013 xuống còn 1,9 nghìn tỷ USD hiện nay. Không còn là siêu cường, Nga giờ đây chỉ còn là một "trạm xăng giả dạng quốc gia", như cố Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ John McCain đã mô tả. Thực tế, sự không đáng tin cậy của Nga đã làm giảm uy tín của họ với tư cách là nhà cung cấp năng lượng. Các lĩnh vực duy nhất đang tăng trưởng của nền kinh tế Nga là quân đội và cơ sở hạ tầng liên quan, nơi các công ty quốc doanh bán cho nhà nước với mức giá được kiểm soát (có lẽ đã bị thổi phồng). Phần còn lại của nền kinh tế gần như đứng yên.

Đây chính xác là những gì đã xảy ra trước đây ở Liên Xô, nơi nhà kinh tế Grigory Khanin và nhà báo Vasily Selyunin đã phát hiện ra lạm phát ẩn lên tới khoảng 3% mỗi năm. Một dấu hiệu của tình trạng ấy hiện nay là Ngân hàng Trung ương Nga duy trì mức lãi suất 19% trong khi tuyên bố rằng lạm phát hàng năm chỉ ở mức 9,1%. Không ai nên tin vào những con số này. Rất có thể các nhà chức trách đang che giấu lạm phát dưới dạng tăng trưởng thực.

Lạm phát ẩn cũng cho thấy rằng các lệnh trừng phạt tài chính của phương Tây hiệu quả hơn nhiều so với những gì giới quan sát đánh giá. Đúng là tổng nợ nước ngoài của Nga đã giảm từ 729 tỷ USD vào cuối năm 2013 xuống chỉ còn 303 tỷ USD vào cuối tháng 3 năm 2024, và nợ công của họ chỉ chiếm 14% GDP. Nhưng điều này không giúp ích được nhiều vì Nga không thể vay mượn ở nước ngoài. Thay vào đó, họ phải sống dựa vào nguồn thu thuế và dự trữ, trong khi một nửa dự trữ ngoại hối của họ đã bị đóng băng trong các khu vực pháp lý của phương Tây kể từ tháng 2 năm 2022. Trong khi đó, dự trữ khả dụng trong Quỹ tài sản quốc gia của Nga đã giảm xuống còn 55 tỷ USD – chiếm 2,8% GDP – tính đến tháng 3 năm 2024, từ mức đỉnh là 183 tỷ USD vào năm 2021 và phần lớn số còn lại đã được đầu tư và không có tính thanh khoản.

Do những hạn chế này, Nga buộc phải giới hạn thâm hụt ngân sách hàng năm ở mức 2% GDP kể từ khi cuộc xâm lược toàn diện bắt đầu (2022-2024). Với GDP 1,9 nghìn tỷ USD, thâm hụt này khiến Nga mất khoảng 40 tỷ USD mỗi năm, điều đó có nghĩa là dự trữ nhà nước có thể cạn kiệt vào năm tới, như Budanov đã chỉ ra. Mặc dù Nga đang tăng thuế thu nhập cá nhân và doanh nghiệp, điều này sẽ không giúp ích nhiều trong một nền kinh tế trì trệ và chính phủ không thể bán nhiều trái phiếu trong nước.

Các lệnh trừng phạt công nghệ của phương Tây cũng đang tiếp tục gây tác động lớn. Nga không chỉ bị cô lập hoàn toàn mà sự di cư ồ ạt của giới trẻ có học thức, sự đàn áp kiểu Liên Xô và chế độ tham nhũng của Putin đã làm trầm trọng thêm tình trạng lạc hậu về công nghệ. Điện Kremlin đã cố gắng giảm bớt các tác động tồi tệ nhất bằng cách mua công nghệ bị phương Tây cấm từ Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ và các nước Trung Á; nhưng phương Tây đã dần đóng cửa những kênh này thông qua các lệnh trừng phạt thứ cấp.

Cùng lúc đó, xuất khẩu vũ khí của Nga đã sụp đổ vì Nga cần tất cả chúng để phục vụ cho nhu cầu của chính mình. Điều đáng xấu hổ là Điện Kremlin đã buộc phải nhập khẩu đạn pháo từ quốc gia láng giềng còn lạc hậu hơn, Triều Tiên. Mặc dù Nga vẫn tiếp tục sản xuất vũ khí, nhưng chất lượng của chúng đã thể hiện sự kém cỏi. Cần lưu ý rằng sản xuất vũ khí của Đức Quốc xã đã đạt đỉnh vào tháng 7 năm 1944 mặc dù đã trải qua nhiều tháng bị ném bom dữ dội từ phương Tây. Cuối cùng, chính chất lượng chứ không phải số lượng mới tạo nên sự khác biệt.

Putin cũng đang dần cạn kiệt quân số. Ước tính của Hoa Kỳ cho thấy khoảng 120.000 binh sĩ Nga đã thiệt mạng và 180.000 người khác bị thương. Mặc dù Putin vừa ra lệnh cho quân đội Nga bổ sung thêm 180.000 binh sĩ, nhưng tỷ lệ thất nghiệp được báo cáo là 2,4% cho thấy nguồn nhân lực của Nga đã rất hạn chế. Hơn nữa, với việc hơn một triệu người Nga khỏe mạnh đã rời bỏ đất nước chỉ riêng trong năm 2022, nhiều người cho rằng Putin sẽ không dám kêu gọi một cuộc động viên lớn lần nữa.

Khi tính đến tất cả các chi phí ẩn, Nga có thể sẽ chi khoảng 190 tỷ USD, tương đương 10% GDP, cho cuộc chiến trong năm nay và con số này có lẽ đã đạt đỉnh, xét đến những hạn chế từ các lệnh trừng phạt tài chính áp đặt bởi phương Tây. Khi Nga không còn khả năng tài trợ cho thâm hụt ngân sách, họ sẽ phải cắt giảm chi tiêu công, và các khoản chi ngoài quân sự đã bị cắt giảm đến mức tối thiểu.

Trong khi đó, Ukraine đã cầm chân Nga bằng cách chi khoảng 100 tỷ USD mỗi năm cho cuộc chiến – một nửa từ ngân sách của họ và nửa còn lại là viện trợ quân sự từ nước ngoài. Xét rằng Nga trả lương cho binh sĩ (và gia đình của những người đã mất) cao hơn rất nhiều và vũ khí của họ kém chất lượng, Ukraine có thể thắng cuộc chiến nếu họ có thêm 50 tỷ USD mỗi năm, cùng với sự cho phép tấn công các mục tiêu quân sự bên trong lãnh thổ Nga.

Phương Tây có thể đảm bảo số tiền này bằng cách tịch thu 300 tỷ USD tài sản nhà nước Nga bị đóng băng. Số tiền này rất quan trọng đối với khả năng của Ukraine trong việc chống lại kẻ xâm lược và khôi phục toàn vẹn lãnh thổ của họ.

Anders Åslund

Nguyên tác : "The Russian War Economy´s Days Are Numbered", Project Syndicate, 1/10/2024

Biên dịch : Phong trào Duy Tân