Sri Lanka : Cái giá phải trả của một đất nước lệ thuộc Trung Quốc (Phạm Phú Khải, Thu Hằng, Anh Vũ)

Thời gian quá gấp rút cho các đảng đối lập nhỏ đàm phán đề cử gương mặt xứng đáng. Tiếp theo là thành lập chính phủ đa đảng mới, được trang The Hindu đánh giá là "một trọng trách" "rất khó khăn do phe đối lập Sri Lanka bị chia rẽ và nhiều đảng đối lập, dù có hợp lực, cũng không có đa số nghị viện".



Người dân Sri Lanka đng lên thay ch ca Rajapaksa

Phạm Phú Khải, VOA, 12/07/2022

Sau cùng thì quyn lc như gia đình Rajapaksa có trong tay cũng không cưỡng lđược sc mnh ca người dân và sép ca chính tr quc tế.

Quyn lc chính tr và quân s ti Sri Lanka, mt quc gia vi dân s 22 triu người, đã gn như nm trn trong tay ca gia đình Rajapaksa trong hai thp niên qua. Năm anh em, Chamal Rajapaksa, Mahinda Rajapaksa , Gotabaya Rajapaksa, Nirupama Rajapaksa, và Basil Rajapaksa tng nm gi nhng vai trò trng yếu trong nhà nước Sri Lanka. Nhng người con ca hđin hình như Namal Rajapaksa, gi Tng thng Rajapaksa là chú, cũng tham chính và được s nâng đ đ tiếp ni quyn lc. Nhưng cuc chính biến ti Sri Lanka vào cui tun qua đã thay đi cán cân quyn lc tđây. S phn n biến thành sc mnh qut khi cho thy khi người dân biếđoàn kết và lên tiếng, không có gì cn tr đượý chí ca h.

Trước tháng 5 năm 2022, không my ai nghĩ rng dòng h Rajapaksa ti Sri Lanka s quy hàng và quyn lc ca h s v tng mnh. Mc du nn kinh tế ca Sri Lanka trong thi gian đi dch Covid-19 đã gây bao khn khó cho đi sng người dân, và đến cui năm 2021, tình hình kinh tế càng tr nên ti t. Nn kinh tế Sri Lanka ph thuc nhiu vào du lch, nhưng b kit qu trong hai năm Covid-19. Trướđó, n quc gia vđã tăng dđến đ không tr ni và phi dùng cng Hambantota cho Trung Quc vay mượn 99 năm. Tháng 4 năm 2021, chính quyn Rajapaksa đã cm nhp cng phân bón hóa hc nhưng không tham kho vi nông dân Sri Lanka trước, lành hưởng đến mùa màng, nht là lúa go.

Mt lot chính sách sai lm vì bt tài và đc tài như thế đã đưđến h qu tt yếu. Nhng nhu cu căn bn nht ca người dân như thc phm, thuc men và nhiên liu (xăng du) tr nên vô cùng khan hiếm t nhiu tháng qua, chưa k nn lm phát không còn kim soát ni. K t tháng 3 năm nay, người dân Sri Lanka xung đường hàng lođ biu tình phđi chính quyn. Tình trng khng hong không nhng không được ci thin mà ngày càng tr nên ti t hơn. Sri Lanka đã cn ngun ngođi, n quc gia ngày càng chng chđếđ không nơi nào mun cho Sri Lanka vây mượn. Các mt hàng thiết yếđu khan hiếm và nhp cng gp muôn vàn khó khăn. Chính quyn tr nên bt lc trong khi người dân tht s không còn gì đ mt.

Nó là cuc khng hong kinh tế chưa tng có k t khi Sri Lanka tr thành đc lp t Anh năm 1948. Tuy thế gia đình Rajapaksa vn có v như kim soát quyn lc trong tay, cho đến khi chiến lược gia Basil Rajapaksa, tng gi chc v B trưởng Tài chánh, t nhim vào tháng 4 năm nay. Sau đó, cu Tng thng, sau tr thành Th tướng Sri Lanka, ông Mahinda Rajapaksa, đã phi nhượng b khi tuyên bố t chc vào ngày 9 tháng 5. Bao nhiêu cuc biu tình, xung đường trong nhng tháng qua, tuy phn lôn hòa nhưng ngày càng tr nên bđng. Dù vy người em ca Mahinda là Tng thng Gotabaya vn tiếp tc nm quyn. Nhưng điu nàđã thay đi vào cui tun qua khi hàng trăm ngàn người xung đường biu tình, đt nhp vào tư gia ca Gotabaya, và mnh m yêu cu Gotabaya ln Th tướng Ranil Wickremesinghe phi t chc. S phn n ca người dâđã không th ngăn chđược na vào th By 9 tháng 10. Người biu tình chiếm bit th ca Tng thng đã không th ng đượđi sng sung túđến c nào trong khi h vt v vi ba cơm hàng ngày. H tuyên b không ri nơi này cho đến khi Tng thng t chc và có s thay đi h thng ti Sri Lanka. Tm thi Tng thng Rajapaksa đã buđi ch vi người dân ca mình.

C hai Tng thng và Th tướng Sri Lanka đu ha hn sẽ t nhim. Tng thng Gotabaya ha s t chc vào ngày 13 tháng 7 tđây. Liu Gotabaya Rajapaksa có gi li ha không hay ch nhượng b tm thi ? Vi quyn Tng Tư lnh quâđi, ông có đnh tìm mi cách đ đàáp người biu tình và ban hành thiết quân lut ? Điu này chưa biếđược, bi không th loi tr t mưu sách cai tr ca các k chuyên quyn. Nhng ngày sp ti s đy căng thng, và kh năng đđu gia người dân và quâđi tuy thp nhưng không có nghĩa là không th xy ra. Văn phòng Th tướng công b Tng thng s t nhim ngày 13 tháng 7 nhưng BBC cho biết vn chưa có bn lên tiếng chính thc nào t Tng thng.

Trong hai thp niên qua, anh ch em nhà Rajapaksa thu tóm quyn lc vi nhau. Mahinda Rajapaksa được bu chn làm Tng thng năm 2005, chm dt sau hai nhim k theo hiến pháp quy đnh. Trong thi gian 10 năm làm tng thng, Mahinda đương kiêm B trưởng Quc phòng, và đã chn người em trai, Gotabaya Rajapaksa, điu hành quâđi. Mahinda đã tìm cách thay đi hiến pháp vào năm 2010 đ dđường cho ông ra tranh c ln na vào năm 2015. Năm 2015, sau khi Mahinda tht c và Maithripala Sirisena đc c Tng thng, ông đã chn Mahinda làm Th tướng, nhưng quc hi Sri Lanka đã không chp thun. Nó đưđến cuc khng hong hiến pháp. Ngày 21 tháng 4 năm 2019, v đánh bom t sát do thành phn Hi giáo cđoan ch mưu ti nhà th Thiên Chúa giáo và khách sđã giết hi 250 người, gây thương tích 490 người. Cuc thm sáđau thương này li là cơ hi giúp cho anh em Rajapaksa phc hi con đường chính tr ca mình. Gotabaya Rajapaksa ra tranh c Tng thng ha hn s có bin pháp cng rn vi các nhóm Hi giáo khng bĐc c vào cui năm 2019, Gotabaya b nhim anh mình Mahinda làm Th tướng.

Nhưng ch vài tháng sau, đi dch Covid-19 đã lan tràn khp nơi, và Sri Lanka là mt trong nhng quc gia hoàn toàn thiếu chun b vì nn bt tài, tham nhũng và ca quyn. Có th nói s sđ ca gia đình Rajapaksa mt phn là vì h quá ch quan v quyn lc gn như tuyđi nhưng không tht s quan tâđến nhu cđi sng người dân. Trong tt c nhng anh em này, Basil là chiến lược gia đo tưởng và ch quan.

Mbài viết trên The Guardian cho biết Dilith Jayaweera, mông trùm truyn thông Sri Lanka, và là bn thân ca Tng thng Gotabaya Rajapaksa, đã mi Basil Rajapaksa, em trai ca tng thng, đng thi là B trưởng Tài chính, tham d băn ti vông vào khong tháng 10 năm 2021. Jayaweera đã hi Basil phi chăng kinh tế Sri Lanka sp xy ra mt v tai nn khng khiếp ? Jayaweera cho rng Basil không th tr li câu hi này ca mình. Basil bin luông s tìm thy tin t đây, t đó, rng tt c s n thôđ tr n. Nhưng Jayaweera cho rng nhng gì Basil trình bày cho thy Basil thc s không hiu gì v nn kinh tế c.

Basil Rajapaksa không phi là mt B trưởng Tài chánh bình thường. Ông còn được xem là chiến lược gia ca dòng h Rajapaksa. Bài viết trên The New York Times cho biết B trưởng Năng lượng ca Sri Lanka, Udaya Gammanpila, mt thành viên trong ni các chính quyn t năm 2020 đến 2022, nói rng Basil là người nm quyn lc chính trong nhà, vì Gotabaya không nm bt tình hình, còn Mahinda thì già ri. Basil không che dý đ chính tr ca mình trong cuc phng vn vào tháng 6 năm 2018, khi nói rng "S tht là nếu Gotabaya ra tranh c thì tôi s là ngườđiu hành đt nước vì ông y ch mi tham gia chính tr". Gammanpila k li rng Basil tng tuyên b vào mùa hè năm trước rng Sri Lanka đâu phi chu khng hong ngoi t. Vđ là ti phđang chuyđô la ra khi h thng ngân hàng cđt nước, cho nên cho Basil hai tun, ông s sa cha nó. Tt nhiên Basil không chđược gì c, vì mt năm sau là khng hong kinh tế. Gammanpila nhđnh Basil là người không biết chp nhn thc tế, và kim soát mi th, nhưng li không biết cái gì c.

ABC News cho biết Sri Lanka n 51 t đô la, tin t mt giá 80%, nên kết qu là mt quc gia sp phá sn, hu như không có tiđ nhp khu nhiên liu, sa, khí đt năn và giy v sinh. Chiến tranh Ukraine góp phn vào cuc khng hong kinh tế này vào giai đon cui như git nước tràn ly. Sau cùng thì quyn lc như gia đình Rajapaksa có trong tay cũng không cưỡng lđược sc mnh ca người dân và sép ca chính tr quc tế.

Phạm Phú Khải

Nguồn : VOA, 12/07/2022

Tài liu tham kho :

  1. "Sri Lanka's prime minister and president will resign after protesters stormed their homes. How did it get to this ?", ABC News, 10 July 2022
  2. Avani Dias, "Sri Lanka protesters have vowed to stay in the presidential palace until the Rajapaksa government is over", ABC News, 11 July 2022
  3. "Sri Lanka : President confirms resignation, PM's office says", BBC News, 11 July 2022
  4. "Sri Lankan president to resign after protesters stormed his home in day of violent clashes", Reuters and AP, 10 July 2022
  5. Mujib Mashal, "The Rajapaksa family has dominated Sri Lankan politics", The New York Times, 9 July 2022
  6. Hannah Ellis-Petersen, "‘The family took over’ : how a feuding ruling dynasty drove Sri Lanka to ruin", The Guardian, 7 July 2022.
  7. Mujib Mashal and Skandha Gunasekara, "A Ruling Family on the Run as Sri Lanka Plunges Into Economic Ruin", The New York Times, 14 May 2022
  8. David Rising and Krutika Pathi, "Sri Lanka’s Rajapaksa Family Falls From Grace", The Diplomat, 13 May 2022
  9. Avani Dias, "The Rajapaksa family maintained an iron grip on power in Sri Lanka for decades. Then it started to unravel", ABC News, 12 May 2022
  10. DFAT Country Information Report – Sri LankaDepartment of Foreign Affairs and Trade, 23 December 2021
  11. "‘If Gota Becomes President, I Will Run The Country’ — Basil", Colombo Telegraph, 29 June 2018

***********************

Lật đổ gia tộc Rajapaksa : Sri Lanka bước sang trang mới "bất định"

Thu Hằng, RFI, 12/07/2022

Tổng thống Gotabaya Rajapaksa rũ trách nhiệm khi tìm cách rời Sri Lanka sống lưu vong nhưng không thành. Ông để lại cho 22 triệu dân khối nợ nước ngoài 51 tỉ đô la, theo thẩm định vào tháng 04/2022, một nền kinh tế kiệt quệ, cạn nhiên liệu và khoảng 80% người dân phải bỏ bữa vì thiếu lương thực.

srilanka0

Những người biểu tình ăn mừng sau khi vào Ban Thư ký Tổng thống, sau khi Tổng thống Gotabaya Rajapaksa bỏ trốn, trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế của đất nước, tại Colombo, Sri Lanka ngày 9 tháng 7 năm 2022. Reuters – Dinuka Lilyanawatte

Sự kiện người dân tràn vào dinh tổng thống "thứ Bẩy ngày 09/07/2022 sẽ lưu lại trong lịch sử" Sri Lanka. Việc tổng thống Gotabaya Rajapaksa tuyên bố từ chức ngày 13/07, chấm dứt nhiều thập niên cai trị của gia tộc Rajapaksa, đã mở ra "một chân trời mới", là điều kiện "cần" nhưng chưa "đủ" vì theo báo chí Sri Lanka, "con đường dài và ghập ghềnh hướng đến phục hồi kinh tế" mới chỉ bắt đầu.

Đối lập khó khăn thành lập chính phủ

Khó khăn đầu tiên là ổn định lại cỗ máy điều hành đất nước. Cuộc bầu cử tổng thống được dự kiến diễn ra ngày 20/07. Thời gian quá gấp rút cho các đảng đối lập nhỏ đàm phán đề cử gương mặt xứng đáng. Tiếp theo là thành lập chính phủ đa đảng mới, được trang The Hindu đánh giá là "một trọng trách" "rất khó khăn do phe đối lập Sri Lanka bị chia rẽ và nhiều đảng đối lập, dù có hợp lực, cũng không có đa số nghị viện".

Ngược lại, đảng của gia tộc Rajapaksa (Sri Lanka Podujana Peramuna), chiếm đa số ở Nghị Viện, "từ chối hạ mình trước phe đối lập" vì muốn đưa người lên thay thế. Và "đây là mối đe dọa lớn nhất cho sự ổn định của Sri Lanka", theo nhận định của Nishan de Mel, giám đốc tổ chức Verité Research ở Colombo, được Le Monde trích dẫn.

Thừa hưởng đất nước phá sản

Trong trường hợp "phe đối lập thành lập được chính phủ và được các nghị sĩ ủng hộ, thì họ kế thừa một nền kinh tế đang sụp đổ, không có biện pháp mầu nhiệm nào". Thực vậy, Sri Lanka chìm trong khủng hoảng từ nhiều năm qua. Du lịch, lĩnh vực mang lại nguồn ngoại tệ cho hòn đảo, bị thất thu vì hàng loạt vụ khủng bố dịp lễ Phục Sinh năm 2019 (khiến ít nhất 156 người chết), tiếp theo là đại dịch Covid-19.

Ngoài ra phải kể đến hàng loạt thất sách được chính quyền triển khai trong khi không có biện pháp bổ trợ : giảm thuế mạnh vào tháng 12/2019 khiến ngân sách Nhà nước mất 1/3 nguồn thu ; tháng 04/2021 đột ngột cấm nhập khẩu hóa chất với lý do chuyển đổi sang nông nghiệp sạch khiến mất mùa. Nhưng nguyên nhân sâu xa đẩy Sri Lanka ngập trong nợ bắt nguồn từ những năm 2005-2015 dưới thời tổng thống Mahinda Rajapaksa, anh cả của tổng thống vừa bị lật đổ, khi vay tín dụng của Trung Quốc để xây dựng những dự án cơ sở hạ tầng khổng lồ, bị coi là vô dụng, theo nhật báo Le Monde ngày 12/07.

Đến tháng 04/2022, chính quyền Colombo tuyên bố mất khả năng thanh toán nợ để tập trung vào nhập khẩu những mặt hàng thiết yếu nhưng vẫn không cải thiện được tình hình. Theo tờ Sunday Times ngày 10/07, trong vòng 4 năm tới, Sri Lanka phải thanh toán nợ hơn 4 tỉ đô la hàng năm. Chính phủ mới sẽ phải làm như nào để vừa bảo đảm nguồn cung nhu yếu phẩm cho người dân, vừa phải đàm phán nợ với Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế (FMI) ?

Cải tổ bộ máy quản lý kinh tế theo yêu cầu của FMI ?

Theo phân tích của nhà sử học Eric-Payl Meyer, chuyên về Sri Lanka, trên đài RFI ngày 12/07, trước mắt "Ấn Độ sẵn sàng hỗ trợ nhưng trong một chừng mực nhất định về khan hiếm xăng dầu, lương thực hoặc phân bón". Trung Quốc khẳng định vẫn viện trợ nhân đạo khẩn cấp cho người dân Sri Lanka từ nhiều tháng nay và tiếp tục theo sát những diễn biến mới nhất ở nước láng giềng bạn hữu.

Ở quy mô rộng hơn, đất nước trong tình trạng phá sản sẽ phải đàm phán trên thế yếu với các định chế tài chính quốc tế, như với FMI, về vấn đề nợ. Sri Lanka sẽ phải "thắt lưng buộc bụng", cải tổ bộ máy quản lý kinh tế theo những yêu cầu của "chủ nợ" và điều này có thể gây rạn nứt trong nội bộ các chính đảng đối lập dù hiện tại tất cả đều sẵn sàng tìm giải pháp giúp đất nước thoát khỏi khủng hoảng.

Trung Quốc, bị coi là nguyên nhân sâu xa đẩy Sri Lanka ngập trong nợ, dường như muốn phủi tay, đẩy trách nhiệm cho các định chế tài chính quốc tế (FMI, Ngân Hàng Thế Giới). Theo các nhà quan sát Trung Quốc, được Global Times trích ngày 11/07, các chủ nợ thương mại và các tổ chức tài chính đa phương là những người cho vay chính đằng sau khối nợ nước ngoài của Sri Lanka.

Cuối cùng, để tránh xảy ra thêm một cuộc chiếm dinh tổng thống, tầng lớp chính trị gia và lãnh đạo Sri Lanka cần phải cải thiện được niềm tin của người dân. Biện pháp được Jayadeva Uyangoda, chuyên gia khoa học chính trị, đưa ra là "phải tổ chức cuộc bầu cử lập pháp mới để Nghị Viện phản ánh được ý kiến của xã hội và để chính phủ mới có được sự ủng hộ của người dân nhằm triển khai những cải cách của FMI".

Thu Hằng

***********************

Sri Lanka : Tổng thống muốn chạy ra nước ngoài nhưng bị ngăn cản tại phi trường

Anh Vũ, RFI, 12/07/2022

Theo nguồn tin chính thức hôm 12/07/2022, tổng thống Gotabaya Rajapaksa bị mắc kẹt tại phi trường Colombo, vì các nhân viên xuất nhập cảnh dường như muốn ngăn cản ông ra nước ngoài lưu vong.

srilanka2

Tổng thống Sri Lanka Gotabaya Rajapaksa. AFP – Ishara S. Kodikara

AFP trích dẫn nguồn tin chính thức cho biết, các quan chức sở di trú đã không chấp nhận để ông Gotabaya Rajapaksa vào phòng VIP tại sân bay làm thủ tục xuất cảnh, trong khi tổng thống Sri Lanka muốn tránh qua cửa chung do sợ phản ứng của dân chúng.

Sau khi dân chúng nổi dậy chiếm dinh tổng thống, ông Rajapaksa chưa từ chức, nhưng hứa chuyển giao quyền lực vào ngày mai (13/07). Như vậy là từ đây cho đến đó, ông Rajapaksa vẫn là tổng thống được hưởng một số đặc quyền miễn trừ.

Tối hôm qua, 11/07, tổng thống Sri Lanka và vợ đã di chuyển đến một căn cứ quân sự gần phi trường quốc tế, sau khi có thể đã bị lỡ 4 chuyến bay đến Ả Rập Xê Út. Hôm nay, ông Basil, người em út của tổng thống, từng là bộ trưởng Tài Chính đã từ chức hồi tháng 4, cũng đã bị lỡ chuyến bay đi Dubai sau khi gặp vấn đề với bộ phận xuất nhập cảnh.

Một nhân viên quản lý ở sân bay cho biết, một số hành khách đã phản đối không muốn ông Basil đi trên chuyến bay với họ. Tình hình rất căng thẳng, và tổng thống Rajapaksa vội vàng rời khỏi phi trường.

Văn phòng tổng thống Sri Lanka không có thông báo nào về tình hình của ông Rajapaksa. Do chưa từ chức, hiện tại ông vẫn là tổng tư lệnh quân đội và vẫn nắm trong tay các phương tiện quân sự. Ông vẫn có thể điều tàu chiến để qua Ấn Độ hay Maldive, theo một nguồn tin quốc phòng. Nếu tổng thống từ chức, như đã hứa, thủ tướng Ranil Wickremesinghe đương nhiên được chỉ định làm quyền tổng thống cho tới khi có tổng thống mới do Nghị Viện bầu. Tuy nhiên, ông thủ tướng Wickremesinghe cũng bị phong trào biểu tình hiện này chống đối dữ dội.

Theo dự kiến, sau khi tổng thống từ chức, ngày 20/07, Nghị Viện Sri Lanka sẽ tiến hành bầu tổng thống mới, nắm quyền cho đến hết nhiệm kỳ hiện tại, tức là vào tháng 11/2024. Trong khi đó, theo AFP, người biểu tình cảnh báo sẽ không từ bỏ cuộc đấu tranh chừng nào toàn thể ''bộ máy chính trị'' hiện nay vẫn tồn tại. 

Anh Vũ