Ý nghĩa chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Việt Nam (Đinh Hoàng Thắng Lê Hoàng Mai)
Tương đồng và dị biệt qua chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Phạm Minh Chính
Xem vậy để thấy, dù Bắc Kinh có tiếp tục đòi hỏi nhiều "vật cược" khác nữa thì cách hóa giải của Việt Nam dường như vẫn là lấy lợi ích quốc gia – dân tộc làm hệ quy chiếu trong bối cảnh quốc tế phức tạp hiện nay.
Chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Chính kết thúc hôm 28/6/2023. Hà Nội chắc chắn thấu cảm được ý đồ chia rẽ quan hệ Việt – Mỹ, còn Bắc Kinh thì "đi guốc trong bụng" Việt Nam. Xưa là triều cống. Ngày nay, vật cược Trung Quốc đòi hỏi là gì?
Chuyến thăm của ông Chính vừa qua có yếu tố đặc biệt. Trong cả hai thông cáo báo chí, một của Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) và một của Tân Hoa Xã (THX), cách đưa tin và bình luận về chuyến thăm ấy có những phần thống nhất và khu biệt khá rõ. Cuối năm ngoái đến nay, từ khi Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng thăm Bắc Kinh về (ba ngày sau rút xuống còn hai) – với 13 nội dung trong Thông cáo chung giữa hai Đảng – mọi chuyến thăm khác sau đó đều có thể xem như những toa tàu trên con đường ray đã thành nếp, cứ thế mà qua lại. Các đoàn cao cấp từ Hà Nội sang Bắc Kinh hay đảo ngược vẫn thế. Tuy nhiên, lần này, Thông cáo phía THX đưa ra dài chỉ bằng phân nửa phiên bản TTXVN, chính vì vậy mà nội dung của THX lại có phần cô đọng hơn, khó pha loãng các dị biệt lẫn bất đồng giữa hai bên (so với bản của Việt Nam) qua các cuộc hội đàm và tiếp kiến.
"Kháng Mỹ viện Trung" trong bối cảnh mới
Theo Thông cáo do phía Bắc Kinh đưa ra ngày 27/6/2023, Chủ tịch Tập Cận Bình tuyên bố, Trung Quốc coi Việt Nam là một ưu tiên trong ngoại giao láng giềng và đang nỗ lực xây dựng một "cộng đồng có chung tương lai" với Việt Nam, một lựa chọn chiến lược mà Trung Quốc đã thiết kế dựa trên sự phát triển lâu dài của quan hệ song phương. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho biết hai bên nên cùng nhau xây dựng "Vành đai và Con đường" chất lượng cao, nhằm tăng cường sức mạnh tổng hợp của các chiến lược phát triển, tận dụng lợi thế bổ sung và đẩy nhanh hợp tác thiết thực trong các lĩnh vực như cơ sở hạ tầng, hải quan thông minh và năng lượng xanh. Chủ tịch Tập Cận Bình hoan nghênh Việt Nam tham gia "Diễn đàn hợp tác quốc tế Vành đai và Con đường lần thứ ba" và Hội chợ triển lãm nhập khẩu quốc tế Trung Quốc vào nửa cuối năm nay. Cuối thông báo, Tập Chủ tịch kêu gọi hai bên cùng phản đối việc tách rời và cắt đứt chuỗi cung ứng và công nghiệp, đồng thời phản đối chính trị hóa các vấn đề kinh tế, khoa học và công nghệ. Ông Tập cổ võ, hai nước (Trung Quốc và Việt Nam) nên bảo vệ sự c ông bằng và công bằng quốc tế, cũng như các quyền và lợi ích phát triển của mối nước.
Lợi kêu gọi "kháng Mỹ viện Trung" nói trên cần được coi là một hiệu triệu nghiêm cẩn, vì hai lẽ. Thứ nhất, từ đầu tháng 3/2023, Chủ tịch Tập Cận Bình đã công khai tuyên bố : "Các nước phương Tây do Mỹ dẫn đầu đang thực hiện các biện pháp ngăn chặn, bao vây và đàn áp toàn diện Trung Quốc. Điều này đã mang lại những thách thức nghiêm trọng chưa từng có đối với sự phát triển của đất nước Trung Hoa". Điều này mang ý nghĩa hàm ẩn, ai đi với Mỹ là chống Trung Quốc. Thứ hai, từ 1/7 này, Luật Quan hệ đối ngoại do Quốc hội Trung Quốc vừa thông qua có hiệu lực, như một cột mốc mới trong cách Bắc Kinh sẽ xử lý các vấn đề quốc tế. Với bối cảnh được cho là Mỹ dùng các lệnh trừng phạt và tìm cách thúc đẩy hợp tác với các đồng minh, trong đó có Việt Nam, kiềm chế Bắc Kinh, thì động thái mới đây của Trung Quốc hứa hẹn sự đáp trả đối với thế lực nào "có ý đồ xấu" đi theo Mỹ.
Trong ý nghĩa ấy, bài bình luận trên "Global Times" hôm 26/6 – chỉ một hôm sau khi tàu sân bay USS Ronald Reagan cập cảng trong chuyến thăm Đà Nẵng – phải chăng cũng hàm ý như một lời nhắc nhở : "Hoa Kỳ nỗ lực nâng cấp quan hệ với Việt Nam bằng cách gieo rắc các mối bất hòa Bắc Kinh – Hà Nội. Trong bối cảnh Hoa Kỳ tăng cường triển khai ‘Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương’ (IPS), nước này đang hướng trọng tâm chú ý vào Việt Nam. Tuy nhiên, bất chấp những nỗ lực của Washington nhằm lôi kéo Hà Nội về phía mình để đối đầu và bao vây quân sự Bắc Kinh, Việt Nam khó có thể cắn câu".
Trong khi đó, bản thông cáo do Báo Điện tử Chính phủ (chinhphu.vn) công bố thì "hiền hòa" hơn và dĩ nhiên, tránh nhắc đến Mỹ và phương Tây. Bản thông cáo này gồm 1200 chữ, dài gấp đôi bản của THX. Nếu tính gộp cả các hoạt động của ông Chính tham dự Hội nghị Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) Thiên Tân, thì bản do chinhphu.vn công bố dài hơn gấp sáu lần (hơn 3900 từ) so với bản của THX (chưa đến 600 chữ). Chỉ nhìn về lượng chữ, đủ thấy Việt Nam coi trọng các pha "trình diễn" biết nhường nào. Tại đây, có thể thấy rõ ý đồ "diễn" của Việt Nam là để làm chùng bớt những căng thẳng mà các dư luận viên Trung Quốc "bình loạn" về chuyến thăm Bắc Kinh của ông Phạm Minh Chính trong bối cảnh Mỹ, Việt chuẩn bị nâng cấp quan hệ.
Hãy nghe chuyên gia quân sự Trung Quốc kiêm nhà bình luận truyền hình Song Zhongping nhấn mạnh với Global Times hôm 23/6 rằng, Trung Quốc là chủ đề không thể tránh khỏi trong quá trình nâng cấp quan hệ Việt – Mỹ. Bình luận viên này lưu ý, Washington sử dụng các vấn đề liên quan đến Trung Quốc như một con bài thương lượng trong các cuộc đàm phán với Việt Nam về tăng cường hợp tác. Nói cách khác, bang giao Việt Nam – Trung Quốc càng trở nên căng thẳng thì Mỹ càng thưởng cho Việt Nam và sẵn sàng hợp tác với Việt Nam.
"Vật cược" Bắc Kinh đòi hỏi Hà Nội…
"Yếu tố đặc biệt" trong chuyến thăm Bắc Kinh vừa qua của ông Chính là gì ? Tham khảo tiếp bình luận trên "Global Times": "Mặc dù Hoa Kỳ và Việt Nam đã xích lại gần nhau hơn trong những năm gần đây, không thể bỏ qua những xung đột cơ cấu giữa hai quốc gia dẫn đến mất lòng tin chính trị. Mối bất hòa giữa hai bên về vấn đề lịch sử của chiến tranh vẫn chưa được giải quyết hoàn toàn. Cùng với những mâu thuẫn không thể hàn gắn của hai bên về các giá trị tư tưởng và vấn đề nhân quyền, đây là những nguyên nhân quan trọng cản trở sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa Hoa Kỳ và Việt Nam".
Có một thực tế căn bản mà bài bình luận đã bỏ qua : Mối quan hệ Việt – Mỹ hiện nay được chính các quan chức cấp cao trong Bộ Ngoại giao Hà Nội thừa nhận, nó đã tự động nâng cấp trên thực địa và nay đã hội tụ đầy đủ các yếu tố chiến lược quan trọng nhất. Đấy là chưa nói, 96% người Việt Nam thích làm ăn với Mỹ. Xem vậy để thấy, một trong những "vật cược" Trung Quốc đòi hỏi từ Việt Nam là không được quên nhân tố "ý thức hệ" và không được xem nhẹ "hội chứng Mỹ" đã bị chính quyền và người dân Việt Nam gác sang một bên.
Như để hỗ trợ cho xu hướng khó đảo ngược nói trên, tại thông cáo hôm 30/6/2023, Nhà Trắng cho biết Cố vấn An ninh Quốc gia Jake Sullivan vừa tiếp Trưởng ban Đối ngoại Đảng cộng sản Việt Nam Lê Hoài Trung hôm 29/6. "Hai bên tái khẳng định sức mạnh của quan hệ song phương giữa hai nước nhân dịp kỷ niệm 10 năm thiết lập quan hệ Đối tác Toàn diện Hoa Kỳ – Việt Nam và thảo luận về nhiều lĩnh vực hợp tác trong tương lai, bao gồm năng lượng, biến đổi khí hậu, đầu tư, giáo dục, nhân quyền và nỗ lực duy trì hòa bình và ổn định ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương".
Ông Sullivan và Trưởng ban Đối ngoại Lê Hoài Trung chia sẻ quan điểm rằng, mối quan hệ Hoa Kỳ – Việt Nam là một ví dụ điển hình về sự hòa giải từ quá khứ với tiềm năng tiếp tục thúc đẩy thịnh vượng, ổn định và hòa bình hơn trong tương lai. Trước đó, Ngoại trưởng Mỹ Blinken cũng gọi cuộc gặp với ông Trung là "hữu ích". Ông Blinken viết trên Twitter : "Chúng tôi đã thảo luận về cách có thể nâng cao và củng cố hơn nữa Quan hệ Đối tác Toàn diện Mỹ – Việt, một quan hệ đóng vai trò thiết yếu trong việc thúc đẩy một khu vực "Ấn Thái Dương tự do và rộng mở (FOIP) trong hơn mười năm qua".
Xem vậy để thấy, dù Bắc Kinh có tiếp tục đòi hỏi nhiều "vật cược" khác nữa thì cách hóa giải của Việt Nam dường như vẫn là lấy lợi ích quốc gia – dân tộc làm hệ quy chiếu trong bối cảnh quốc tế phức tạp hiện nay. Có điều là, xưa kia, theo sử sách ghi lại, với Trung Quốc, khi cần thì sứ thần phải mang lư hương và bình hoa vàng cùng nhiều vật phẩm khác sang cống nạp. Ngày nay, trong không gian FOIP rộng mở, tập hợp lực lượng ở Đông Á, Đông Nam Á cũng như trên toàn cầu ngày cảng rõ làn ranh. Không cống nạp nhưng phải tránh "vỗ mặt" Trung Quốc, "Ngoại giao cây tre" buộc đi đường vòng. "Trông dong cờ mở" đón tàu Trung Quốc vào thăm Đà Nẵng trước, rồi kế đó mới lần lượt đón các tàu của Ấn Độ, Nhật Bản và cuối cùng là Hoa Kỳ, sau khi đã trì hoãn kế hoạch này một năm. Cũng là để "chiều lòng" Trung Quốc !
Phải chăng tuyên bố mới đây nhất của Đại sứ Trung Quốc đưa ra bên lề Hội nghị thượng đỉnh doanh nghiệp Châu Âu – Trung Quốc ngày 16/6 tại thủ đô Brussels là một chỉ dấu của sự thay đổi ? Đại sứ Fu Cong cho biết, Trung Quốc có thể tán thành các yêu cầu của Kiev đối với biên giới trước năm 1991 của Ukraine. Phải chăng đến lúc Trung Quốc cũng công khai, trong ngoại giao chẳng có gì là bất biến, ngoại trừ lợi ích quốc gia – dân tộc.
Đinh Hoàng Thắng
Nguồn : VOA, 03/07/2023
*************************
Chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Phạm Minh Chính có giúp Ngoại giao Việt – Trung chuyển pha ?
Lê Hoàng Mai, RFA, 03/07/2023
Xung đột quyền lợi giữa hai tập đoàn lãnh đạo Bắc Kinh và Hà Nội liệu sẽ chuyển sang giai đoạn "công khai hóa" mọi chuyện hay hai bên sẽ tiếp tục diễn "tấn trò đời" một thời gian nữa rồi mới cho bung ra một khi các mâu thuẫn tới hạn?
Thủ tướng Phạm Minh Chính (phải) và Thủ tướng Lý Cường (trái) duyệt đội quân danh dự tại Bắc Kinh hôm 26/6/2023. Reuters
------------------------------
Không giấu được tâm trạng cay cú
Chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Phạm Minh Chính (25 – 29/6) diễn ra trong bối cảnh Hàng không mẫu hạm USS Ronald Reagan vào biển Việt Nam, khi Hoa Kỳ và Việt Nam kỷ niệm 10 năm "Quan hệ đối tác toàn diện" và Washington mong muốn nâng cấp quan hệ song phương giữa hai nước.
Bài xã luận duy nhất do trang mạng "Global Times" phát hành ngày 26/6/2023 không có tên tác giả, ký tên bởi Ban biên tập và được posting dưới nhan đề "US’ attempts to upgrade Vietnam ties by sowing Beijing – Hanoi discord a pipe dream" (Mỹ nỗ lực nâng cấp quan hệ với Việt Nam bằng cách gieo rắc mối bất hòa giữa Bắc Kinh và Hà Nội).
Theo đánh giá của Trung Quốc, nỗ lực gây bất hòa của Mỹ chỉ là một giấc mơ viễn vông (a pipe dream). Bài xã luận nhìn nhận : "Bằng chuyến cập bến hiếm hoi đến Cảng Đà Nẵng, Hàng không mẫu hạm Hoa Kỳ đang gửi một tín hiệu mạnh mẽ tới Trung Quốc : Washington đang đi vào khu vực láng giềng của Trung Quốc để phô trương sự hiện diện quân sự mạnh mẽ và ảnh hưởng của Mỹ trên Biển Đông cũng như trong khu vực".
Về bang giao Trung – Việt, bài xã luận viết tiếp : "Không hoàn toàn chính xác khi khẳng định rằng chính quyền Biden ngày càng quan tâm đến việc vun đắp quan hệ hữu hảo với Hà Nội. Thay vào đó, Mỹ dường như ngày càng nhận ra tầm quan trọng của Việt Nam như ‘một con tốt thí’ để đối trọng lại với Trung Quốc". Quan điểm này cho thấy sự cay cú của Trung Quốc đối với chính sách "đa dạng hóa, đa phương hóa" của Việt Nam với thế giới. Chuyên gia quân sự kiêm nhà bình luận Song Zhongping nói với Global Times rằng, Trung Quốc là chủ đề không thể tránh khỏi trong quá trình nâng cấp quan hệ Việt – Mỹ. Bình luận viên này lưu ý, Washington sử dụng các vấn đề liên quan đến Trung Quốc như "một con bài thương lượng" trong các cuộc đàm phán với Hà Nội. Nói cách khác, bang giao Việt Nam – Trung Quốc càng trở nên căng thẳng thì Mỹ càng "tưởng thưởng nhiều" cho Việt Nam và sẵn sàng hợp tác với Việt Nam.
"Global Times" cảnh báo : "Việt Nam cần suy nghĩ kỹ, nếu hợp tác với Mỹ tức là đồng nghĩa với việc hướng mũi nhọn vào Trung Quốc. Xét cho cùng, Trung Quốc và Việt Nam rất gần gũi nhau về mặt địa-chính trị, thương mại và kinh tế, bang giao hai nước gắn bó chặt chẽ… Tất cả điều này cho thấy sẽ không dễ gì Washington có thể thực hiện được ý đồ ‘trói buộc Hà Nội’ vào chiến lược chống Trung Quốc của mình".
Trong khi đó, thông cáo báo chí do TTXVN công bố về chuyến thăm Trung Quốc của ông Chính thì đánh giá, "phía Trung Quốc dành cho Thủ tướng Phạm Minh Chính sự đón tiếp rất trọng thị, chu đáo, thân tình, thắm tình ‘đồng chí, anh em’; thu xếp để Thủ tướng hội đàm, hội kiến với tất cả bốn đồng chí lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc là Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tập Cận Bình, Thủ tướng Quốc vụ viện Lý Cường, Ủy viên trưởng Nhân đại Triệu Lạc Tế, Chủ tịch Chính hiệp Vương Hộ Ninh".
Kiểu uốn mới của "Cây tre Việt Nam"
Các nhà quan sát quốc nội và quốc tế đều thống nhất trong đánh giá, qua chuyến thăm Trung Quốc vừa rồi, kết hợp với cả việc tham dự Hội nghị thường niên Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) ở Thiên Tân, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã "đi dây khéo léo hết nấc".
Theo một xã luận do Nhân dân nhật báo đứng tên, ngoài những câu "có cánh" ca ngợi tình hữu nghị Việt – Trung, ông Chính đã bảo đảm với phía Trung Quốc: "Việt Nam kiên định chính sách một Trung Quốc, ủng hộ Sáng kiến Phát triển Toàn cầu (GDI), Sáng kiến An ninh Toàn cầu (GSI) và Sáng kiến Văn minh Toàn cầu, (GCI) ủng hộ Trung Quốc gia nhập Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), tiếp tục tích cực tham gia xây dựng "Vành đai và Con đường" (BRI). Cũng theo bài báo ấy, Thủ tướng Phạm Minh Chính còn đi xa hơn : "Việt Nam phản đối chính trị hóa các vấn đề kinh tế và sẵn sàng hợp chặt chẽ với Trung Quốc để đề phòng và chống lại mọi rủi ro và thách thức, và sẽ không bao giờ cho phép bất kỳ thế lực nào chia rẽ hai nước" (Vietnam opposes the politicization of economic issues and is willing to work closely with China to guard against and combat all kinds of risks and challenges, and will never allow any force to drive a wedge between the two countries). Không khó để đoán nhận, "bất cứ thế lực nào" ở đây chỉ là để ám chỉ Hoa Kỳ (?!)
Tuy nhiên, nếu so sánh với bản tiếng Việt, đoạn Việt Nam "phản đối chính trị hóa…" không hề tìm thấy trong phiên bản do TTXVN công bố. Còn liên quan đến các "Sáng kiến toàn cầu" của Trung Quốc, ông Chính chỉ hứa là Việt Nam "quan tâm các sáng kiến toàn cầu và sẵn sàng trao đổi, thảo luận về các sáng kiến ấy". Việc ông Chính chỉ hứa quan tâm đến và sẽ trao đổi về các sáng kiến mà không hề khẳng định là "ủng hộ" và cũng "không liệt kê" ra cả ba trụ cột như trong bản của Tân Hoa Xã là cả một kiểu uốn lượn mới của "Ngoại giao cây tre". Ông Chính có ý thức cảnh giác cao, bởi vì, cả ba sáng kiến, gồm GDI, GSI lẫn GCI cùng với BRI là những trụ cột do các nhà tư tưởng hàng đầu của Trung Quốc thiết kế nhằm dựng lên thành "Trật tự Trung Hoa" (Pax Sinica). "Giấc mộng Trung Hoa" ngày nào của Tập Chủ tịch giờ đây gói gọn vào tham vọng sẽ huy động các nước Á, Phi, Mỹ La tinh tham gia vào Trật tự do Trung Quốc dẫn dắt để thay thế Trật tự dựa trên luật lệ và pháp quyền của thế giới Âu Mỹ. Quốc gia "tuyến đầu" ủng hộ "Pax Sinica" hiện nay trước hết chỉ có nước Nga – Putin (đang bê bối trong chiến tranh Ukraine và ngập chìm trong hỗn loạn do vụ Yevgeny Prigozhin kéo quân về Moscow).
Những câu hỏi chờ câu trả lời
"Trật tự mới theo kiểu Trung hoa" là mối nguy hiểm cho cả thế giới. Đó là nhận xét của hầu hết các hệ thống truyền thông quốc tế. Với Trật tự này, Bắc Kinh luôn ủng hộ các chế độ độc tài đang gieo rắc tai họa cho nhân loại và không từ nỗ lực nào để khống chế vị trí thống lĩnh toàn cầu. Vươn lên vị trí cường quốc số một thế giới là mục tiêu công khai của Bắc Kinh. Dù tuyên bố không liên minh, không chống nước thứ ba thì mối quan hệ Nga – Trung là để làm giảm vị thế của Hoa Kỳ, là để đối trọng lại với Hoa Kỳ… Vì những lẽ đó, "Tấn trò Ngoại giao" Việt – Trung vẫn còn phải tiếp tục "đi dây" thời gian bao lâu nữa trước khi chuyển qua giai đoạn "công khai hóa" các mâu thuẫn? Chuyến thăm Trung Quốc của ông Chính có thể xem như bước khởi đầu cho một "điểm ngoặt"?
"Điểm ngoặt" ở đây là, Việt Nam công khai hóa các quyền lợi sát sườn về an ninh và phát triển của mình, để có thể hội nhập từ bán phần lên đến toàn phần đối với mọi định chế trong khu vực. Đó có thể là các nước trong AUKUS. Đó cũng có thể là các thành viên trong QUAD. Một "sự tiệm cận đa phương" là để Việt Nam tham gia mảng này mảng kia trong tập hợp lực lượng mới ở khu vực và trên toàn cầu, để khắc phục dần các hệ lụy tiêu cực "side effects" của "chính sách bốn không" bị động trong quốc phòng. Đây cũng là lời giải thích khả dĩ cho việc tại sao, lần đầu tiên, các cường quốc Hoa Kỳ, Ấn Độ, Nhật Bản, Úc tập trung các động thái quân sự vào Việt Nam như vừa rồi. Những bước tiến ngày càng mạnh mẽ trong mối quan hệ giữa Việt Nam với "những người bạn của Mỹ" trong hợp tác an ninh, quốc phòng nhằm đối phó với Trung Quốc trong các vùng biển tranh chấp, có nguy cơ làm lu mờ vai trò của ASEAN trong việc giúp giải quyết tranh chấp chủ quyền trên biển giữa các thành viên với Trung Quốc, đồng thời đặt ra câu hỏi phải chăng Việt Nam đang xích lại gần Mỹ hơn thông qua những đồng minh của họ ?
Lê Hoàng Mai
