Chung quanh vụ nổ súng chết người trên Tây Nguyên (Hoàng Hưng, Nguyễn Văn Huy, Quốc Phương, VOA)

 

Vụ nổ súng chết người ở Đắk Lắk : trấn áp sẽ không giải quyết tận gốc vấn đề !

Hoàng Hưng, Nguyễn Văn Huy, Quốc Phương, RFA, 13/06/2023

‘Bàng hoàng’ và ‘buồn lo’ là từ ngữ của giới quan sát tình hình thời sự Việt Nam qua sự kiện vụ nổ súng ở tỉnh Đắk Lắk chia sẻ với Đài Á Châu Tự Do hôm 13/6/2023. Biến cố bạo lực xảy ra hai ngày trước đó gây tử vong, thương vong cho chín người và hàng chục người bị chính quyền bắt giữ.

Tuy nhiên, các ý kiến sau khi bước đầu tìm hiểu nguyên nhân của vấn đề, cũng bày tỏ với RFA tiếng Việt mong muốn sẽ sớm có được giải pháp đối với những vấn đề xung đột và mâu thuẫn xã hội ở khu vực là nơi sinh sống từ xa xưa của nhiều nhóm sắc dân, cư dân bản địa. Đây cũng là khu vực vốn được coi là điểm ‘nhạy cảm’ lâu nay với chính quyền và nhà nước cộng sản Việt Nam.

Từ Sài Gòn, nhà thơ, dịch giả Hoàng Hưng, nhà phản biện chính sách, bình luận trên quan điểm riêng.

"Cảm nghĩ đầu tiên của tôi, khi tôi nghe tin, là tôi thấy rất buồn, tức là mâu thuẫn xã hội bây giờ đã đến mức mà người ta dám dùng vũ lực một cách công khai và không còn sợ bị pháp luật nghiêm trị nữa. Bởi vì rõ ràng việc này pháp luật sẽ nghiêm trị, thế nhưng người ta còn không sợ nữa, có nghĩa là bất chấp cả mạng sống của mình, để làm việc phản đối một điều gì đó, dù tôi chưa biết rõ nguyên nhân thực sự là gì".

"Tôi rất buồn vì cảm thấy xã hội ở mức mà phải bạo động, bởi vì lâu nay tôi vẫn có một quan niệm là đất nước mình (Việt Nam) đang rất cần một sự hòa hợp, đoàn kết mọi người để chung tay xây dựng một đất nước có rất nhiều khó khăn nhưng hướng tiến lên của nó cũng đã khá rõ ràng và còn đối phó với kẻ thù xâm lược nữa, hai nhiệm vụ này đang cần có một mối đoàn kết, hòa hợp và thống nhất tất cả từ trên xuống dưới, tất cả các thành phần, các tầng lớp, nay xảy ra việc này thì rất là buồn và lo.

Tôi không biết nguyên nhân cụ thể trực tiếp như thế nào, và không biết sự hình thành của nhóm (tấn công) này ra sao mà có thể trong thời đại Internet này, người ta có thể làm việc đó một cách bí mật, khó nắm bắt được hết. Ngay ở những nước tiền tiến văn minh như nước Mỹ, những nhóm ‘khủng bố’, hay ‘bạo loạn’ vẫn có thể hình thành ngoài sự kiểm soát của nhà nước, thì điều đó cũng dễ hiểu.

Nhưng nhìn rộng ra, tôi chỉ thấy rằng những vấn đề xã hội của Việt Nam, mâu thuẫn giữa các tầng lớp mà bây giờ bộc lộ như thế này thì làm cho mình rất đau lòng, tất nhiên những người dân bình thường không bao giờ tán thành hay đi ủng hộ những chuyện dùng vũ lực để mà ‘bạo loạn’ như thế cả, nhưng tôi muốn nhìn ở tầm của những người có trách nhiệm quản lý xã hội, điều hành chung xã hội, cần có một cái nhìn như thế nào cho thật sáng suốt, để không đẩy mâu thuẫn ở trong nội bộ của xã hội lên mức cao hơn".

‘Không tin vào trấn áp, hãy khuyến khích phản biện ôn hòa’

Theo ông Hoàng Hưng, ở đây có một khía cạnh là việc ‘trấn áp’ những hành động như vừa xảy ra là ‘tất yếu’, nhưng ông không tin vào việc chính quyền chỉ hành động như vậy mà có thể giải quyết vấn đề, ông nói:

"Việc trấn áp, việc phải nghiêm trị của pháp luật những hành động như thế này là tất yếu, thế nhưng nếu như mình (chính quyền) cho rằng dùng biện pháp trấn áp như thế mà giải quyết được vấn đề thì tôi không tin. Bởi vì về sâu xa, nó không có kết quả, do những cuộc trấn áp như thế một số năm trước đã diễn ra rồi, từ vụ Văn Giang cho đến vụ Đoàn Văn Vươn, cho đến một vụ mà trước đây có một người cũng giữ rẫy của mình và đã bắn chết mấy người mà cũng ở vùng gần Tây Nguyên.

Thế rồi lớn nhất là vụ Đồng Tâm mà cũng đã có trấn áp cả rồi, mà đến mức mọi người không đồng tình như vụ Đồng Tâm, mà trấn áp quá nặng nề (khiến) mọi người thấy là không cần thiết. Đến nay lại tiếp tục nổ ra như thế này, thì chứng tỏ biện pháp trấn áp đơn thuần như thế không phải là hay, mà tôi nghĩ người điều hành xã hội vẫn phải có một cái nhìn rộng rãi hơn, để làm sao giải quyết những vấn đề mâu thuẫn trong các thành phần, trong các tầng lớp xã hội một cách hài hòa, đảm bảo được những lợi ích của các bộ phận, kể cả đa số lẫn thiểu số.

Và một điều quan trọng hơn nữa là lâu nay, hình như người ta rất sợ tiếng nói phản biện, hay những nhóm phản biện, bởi vì mấy năm nay thấy rằng sự e sợ, sự ngăn chặn những tiếng nói phản biện càng ngày càng khắt khe hơn, tôi cho rằng như thế không hay, không đúng, bởi chính trong tình trạng xã hội có nhiều vấn đề, nhiều mâu thuẫn, thì lại phải rất khuyến khích những tiếng nói phản biện ôn hòa.

Tôi là một trong những người có tham gia phản biện, đương nhiên tôi phản biện những lĩnh vực về văn hóa và nghệ thuật là những vấn đề mà tôi nắm vững, hay một vài lĩnh vực khác là vấn đề mà tôi nắm được thì tôi phản biện ; chứ không phải vấn đề gì của nhà nước cũng phản biện - cái đó không đúng, tôi không đồng ý với cách như thế, không phải bất cứ vấn đề gì của nhà nước đưa ra cũng tự động gọi là ‘automatic’ phê phán - cái đó không đúng.

Thế nhưng rất nhiều nhóm, rất nhiều cá nhân phản biện một cách có tình, có lý, ôn hòa, thì tôi nghĩ những người này rất nên được khuyến khích, thay vì quá lo sợ rằng họ hình thành những nhóm chống nhà nước, hay mầm mống của những nhóm chống nhà nước, vì thế mà tìm cách ngăn chặn những tiếng nói phản biện, những người có thiện chí. Cái đó cũng là một yếu tố có thể dẫn đến (vấn đề) khi người ta không có cách nào để lên tiếng một cách ôn hòa, hay để đấu tranh cho quyền lợi của người ta, mà người ta coi là chính đáng, thì cái đó sẽ dẫn đến việc không còn lối thoát nữa, người ta sẽ nổi loạn. Đó là điều rất không hay, và nhìn rộng ra là như thế, còn tôi cũng nói lại rằng với vụ việc cụ thể này tôi không có điều kiện để tìm hiểu kỹ sâu".

‘Cứ theo lối của ‘đa số’ sẽ không bao giờ giải quyết vấn đề’

Từ thành phố Lognes, ngoại ô mạn Đông của Paris, nước Pháp, nhà nghiên cứu Dân tộc học, Tiến sĩ Nguyễn Văn Huy, đưa ra bình luận trên quan điểm cá nhân với RFA tiếng Việt :

"Khi nghe tin này, tôi cũng rất bàng hoàng, tại vì những người sắc tộc sinh sống trên Tây Nguyên là đề tài tôi nghiên cứu khi tôi làm Luận văn Tiến sĩ hồi năm 1993, tôi thấy những gì tôi viết từ thời đó đến nay không thay đổi. Cộng đồng người Thượng sinh sống trên Tây Nguyên ngày nay đã trở thành ccoojng đồng sắc tộc thiểu số trên chính quê hương của họ. Nếu vấn đề người Thượng cứ giải quyết theo lối của người Kinh, tức là chỉ huy người Thượng, thì sẽ không bao giờ giải quyết được hết vấn đề.

Bởi vì người Thượng sinh sống theo phong tục của họ, và phong tục đó có thể đã có từ ngàn năm. Dưới thời Pháp thuộc, phong tục đó của người Thương đã được người Pháp tôn trọng. Chúng ta phải hiểu rằng Pháp là một quốc gia rất tôn trọng những sắc dân, do đó họ đề cao quyền sinh tồn và truyền thống cổ truyền của những sắc tộc đã sinh cư lập nghiệp từ rất lâu trên vùng Tây Nguyên, mà người Pháp gọi là ‘autochtone’, tức là người bản xứ, hay người bản địa. Theo cách gọi này, giới tinh hoa gốc Thượng nhìn sự kiện này như là quyền lợi của họ, quyền được công nhận là người bản địa đồng nghĩa với quyền tự trị.

Khi chính quyền của Thủ tướng Ngô Đình Diệm năm 1955 thay đổi quy chế Hoàng triều Cương thổ của Quốc vương Bảo Đại, thì quy chế tự trị của người Thượng trên Tây Nguyên chấm dứt. Người Thượng là người Việt Nam, do đó phải theo luật lệ của Việt Nam và phải sinh sống như người Việt Nam, nghĩa là phải nói tiếng Việt và ăn mặc như người Việt, tức người Kinh. Từ đó nảy sinh một số bất mãn và một số bất đồng ý kiến giữa người Thượng và người Kinh, dẫn đến chống đối như phong trào Barajaka, sau đó là Fulro, và sau này người ta gọi là Đề-ga. Tôi nghĩ rằng việc không tôn trọng quyền lãnh cư và thổ cư của họ sẽ không có đồng tuận dân tộc. Nếu không giải quyết được sự hội nhập hòa bình của cộng đồng người Thượng vào sinh hoạt của cộng đồng người Việt Nam nói chung, thì sau này chắc chắn sẽ có những cuộc xung đột khác, cho dù ngày nay họ là thiểu số, yếu hơn người Kinh".

Theo nhà dân tộc học này, cộng đồng người bản địa tại Việt Nam không có đòi hỏi gì đặc biệt, ngoài quyền tự do được sinh sống trên chính đất đai và lãnh thổ của ông bà, tổ tiên của họ để lại từ trước, ông nói tiếp :

"Thực sự theo tôi, người Thượng không đòi gì ở chính quyền và cộng đồng người Kinh, họ chỉ muốn được tự do sinh sống trên đất đai của tổ tiên họ để lại từ ngàn xưa, nghĩa là trên cao nguyên miền Trung. Đó là những vùng rừng núi hoang vu chẳng có thể canh tác được gì ngoài nghề trồng cà-phê hoặc cây cao su. Việc cưỡng chế đất đai để khai thác một vài khoáng sản chỉ làm ô nhiễm những vùng đất của cha ông họ để lại. Việc khai thác những tài nguyên khoáng sản đó đã không mang lợi lộc gì cho đất nước mà chỉ xúc phạm đến quyền sinh sống của n người bản địa, cộng đồng người Thượng trên Tây Nguyên.

Tôi nghĩ đây là một vấn đề rất quan trọng để gìn giữ tình tự dân tộc. Nếu chính quyền Việt Nam không giải quyết vấn đề một cách tường tận có tình có nghĩa, mà cứ áp dụng luật của người Kinh, tức là luật của đa số áp đảo thiểu số, thì sẽ không được giải quyết được gì. Cộng đồng người Thượng có thể bị diệt chủng trong một tương lai nếu cứ bị đối xử cứng rắn bằng bạo lực. Nếu cách đối xử này là sự thật thì tôi nghĩ đây là một ‘tội ác’ đối với nhân loại, không tôn trọng quyền sinh tồn của người thổ cư là một trọng tội, bởi vì các quốc gia văn minh và phát triển ngày nay đều tôn trọng quyền này.

Người Mỹ cũng đã hối hận vì ngày xưa họ đã tiêu diệt người Da đỏ, người Úc ngày nay cũng hối hận về việc đã tiêu diệt những người thổ cư đầu tiên. Ngày nay cả hai quốc gia này đang phục hồi lại quyền thổ cư và quyền tự trị về văn hóa của những sắc tộc thiểu số, vì đó cũng là những con người như chúng ta, phải được hưởng đầy đủ những quyền lợi mặc dù phong tục, tập quán của họ có khác. Tôi nghĩ Việt Nam phải tôn trọng những quyền này, bởi vì đất nước Việt Nam có trên 100 triệu người, trong đó người Thượng trên Tây Nguyên khoảng trên 1,7 triệu người, chưa tới 2% dân số, nên phải được đối xử nhân bản hơn và phải tôn trọng quyền định cư và canh tác trên đất đai do Tổ tiên của họ để lại từ xưa đến nay.

Còn nếu (chính quyền) Việt Nam cứ tiếp tục chính sách đàn áp như hiện nay, nghĩa là không tôn trọng quyền tự do canh tác trên đất đai do tổ tiên của họ để lại, việc đó sẽ gây rất nhiều xáo trộn trong tương lai. Lương tâm của người Việt, những người có hiểu biết sẽ bị dằn vặt kéo dài trong nhiều thế hệ, nếu như chúng ta không giải quyết tường tận vấn đề này. Bởi vì, theo quan điểm riêng của tôi, luật đất đai của chính quyền Việt Nam hiện nay quá quyết đoán, đất đai gì cũng thuộc quyền sở hữu Nhà nước hết, đây là một sự vô lý.

Một hình ảnh giản dị : một cộng đồng người đã khai thác và sinh sống ở trên một vùng đất cách đây 100, 200 năm rồi bỗng nhiên bị một nhóm người khác, đông hơn ào tới nói đất đai đó thuộc về họ. Rồi sau đó nhóm người mới này áp dụng những luật lệ của họ và đưa những người không biết gì về phong tục tập quán của những người bản địa tới đó để chiếm hữu và khai thác đất đai. Thêm vào đó, họ còn làm những việc trái với phong tục tập quán của người địa phương, thì những phản ứng và sự phẫn nộ của người bản địa là chính đáng.

Để chấm dứt, tôi nghĩ chính quyền Việt Nam phải nhìn vấn đề hội nhập cũng người Thượng trên Tây Nguyên một cách cẩn trọng, vì đó là những anh em của chúng ta trong cùng một nhà. Nếu lãnh đạo mà không thấy vấn đề này thì sẽ không bao giờ có sự bình yên trong xã hội, nhất là trên Tây Nguyên".

Cùng ngày, tiếp tục cập nhật diễn biến hậu vụ bạo lực, nổ súng gây chết người trên địa phương của tỉnh hôm 11/6/2023, báo Đắk Lắk  hôm thứ ba đưa tin cho hay chính quyền và công an Việt Nam đã bắt hơn bốn mươi người được cho là "đối tượng có liên quan" vụ tấn công trụ sở công an hai xã tại huyện Cư Kuin.

"Các lực lượng chức năng của Bộ Công an và Công an tỉnh Đắk Lắk đã bắt giữ thêm sáu đối tượng trong vụ tấn công trụ sở công an hai xã tại huyện Cư Kuin nâng tổng số bị bắt lên 45 đối tượng… hiện các lực lượng chức năng đang tiếp tục truy bắt những đối tượng còn lại, đồng thời, kêu gọi những người phạm tội sớm ra đầu thú để được hưởng khoan hồng...", tờ báo dẫn nguồn từ người phát ngôn Bộ Công an Việt Nam hôm 13/6 cho hay.