"Điểm nghẽn của điểm nghẽn" của Việt Nam là thể chế (Huỳnh Trần - VOA)
Tổng bí thư sốt ruột về "điểm nghẽn của điểm nghẽn"
Huỳnh Trần, RFA, 30/2024
Cải cách thể chế là cấp thiết nhưng nhạy cảm với chế độ, mặc dù trong bối cảnh như thế quyền tự do biểu đạt, các kiến nghị mang ‘tính xây dựng’ có ý nghĩa quan trọng
Tổng bí thư Tô Lâm phát biểu tại phiên khai mạc của Quốc hội ở Hà Nội hôm 21/10/2024 - Nhac Nguyen / AFP
Dưới chế độ Đảng cộng sản (Đảng) toàn trị những lời phát biểu của lãnh đạo tối cao có ý nghĩa định hướng, ‘kim chỉ nam’ cho các hoạt động của hệ thống chính trị cũng như toàn xã hội. Mới đây, truyền thông Nhà nước đồng loạt đưa tin rằng ông Tổng bí thư Tô Lâm ‘bày tỏ’ sự sốt ruột trước những "lãng phí" nói riêng và "cơ hội phát triển" của đất nước nói chung : "Tôi rất sốt ruột, không thể chậm trễ hơn được nữa, chờ là lỡ mất thời cơ…". Truyền hình Quốc hội Việt Nam phát đi lời phát biểu của người đứng đầu Đảng trong buổi thảo luận tại tổ về tình hình kinh tế - xã hội tại Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa 15 ngày 26/10/2024. Ngày 20/10 ông Tô Lâm đã có bài viết "Phát huy tính Đảng trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam" [1] và ngày 21/10 đã có bài phát biểu dài tại phiên khai mạc Quốc hội [2]. Việc nhấn mạnh "thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn" trong các phát biểu trên chứng tỏ ông Tô Lâm "rất sốt ruột" với ‘thể chế’ và giới quan sát quan tâm liệu ông sẽ cải cách thế nào ? Hai lưu ý cho câu trả lời, một, đây là vấn đề ‘nhạy cảm’. Và, hai, quan điểm và giải pháp chính sách có thể đoán định.
Phần 1
Thể chế - vấn đề ‘nhạy cảm’
Đối với Việt Nam quyền biểu đạt về ‘thể chế’ có lằn ranh đỏ, là vấn đề ‘nhạy cảm’ với chế độ Đảng trị. Những người quan tâm tới hiện tình đất nước như giới học giả, nghiên cứu hay báo chí trong nước cũng ‘sốt ruột’ không kém. Họ bình luận rằng những lời phát biểu như vậy là "điều hiếm có trong lịch sử" [3] và mặc dù có "áp lực" cải cách nhưng cần "tháo bung ‘điểm nghẽn’ trước ‘thực tiễn nóng bỏng của đất nước’" [4]. Đúng vào dịp này, ngày 14/10/2024, giải Nobel kinh tế 2024 được trao cho được trao cho ba nhà kinh tế học, đó là Daron Acemoglu (Viện Công nghệ Massachusetts, Hoa Kỳ), Simon Johnson (Viện Công nghệ Massachusetts, Hoa Kỳ) và James Robinson (Đại học Chicago, Hoa Kỳ) vinh danh các nghiên cứu về các thiết chế xã hội và sự thịnh vượng của quốc gia. Họ xây dựng các mô hình lý thuyết kinh tế chi tiết, với trợ giúp của mô hình toán học, phân tích sâu sắc hơn về bản chất của tiến trình thay đổi thể chế, đã làm rõ hơn các điều kiện để các nhóm lợi ích chấp nhận thay đổi thể chế.
Giới bình luận chỉ ra rằng hơn 20 năm trước, GS. Robert Solow, chủ nhân Nobel kinh tế năm 1987 đã chỉ ra rằng các nền kinh tế không thể duy trì tăng trưởng cao trong dài hạn nếu chỉ dựa vào đầu tư tích lũy vốn, thay vào đó gia tăng năng suất mới là yếu tố quyết định. Khi đó, tiến bộ công nghệ chính là yếu tố quan trọng nhất quyết định gia tăng năng suất. Sau đó Douglass North và Robert Fogel, đã nhận được giải Nobel Kinh năm 1993 vì công trình ứng dụng lý thuyết kinh tế vào lịch sử để cung cấp một hiểu biết mới về cách thức các xã hội phối hợp hành vi của con người (thể chế). Và nay, Nobel kinh tế 2024 nêu bật yếu tố thể chế có ý nghĩa ‘quyết định’ phát triển bền vững.
Có hai hình thức biểu đạt điển hình ở trong nước theo hai thái cực. Một là, giới học thuật trong môi trường học thuật giới hạn bày tỏ thái độ nhấn mạnh trên giác độ lý thuyết [5], hay ám chỉ chung chung về thực tế bị hạn chế nên việc kiến nghị vẫn né tránh ‘tính nhạy cảm’ của vấn đề thể chế, từ việc giới hạn rằng "cải cách thể chế vẫn phải tiếp tục hơn nữa,… nhưng (thể chế ở đây là luật chơi - rules of game, khác với chế độ - regime)" [6] đến việc rút ra bài học "Đối với Việt Nam, … hàm ý sự cần thiết phải tiếp tục nỗ lực chống tham nhũng, lãng phí và đảm bảo trách nhiệm giải trình kết quả trước nhân dân" [7] và v.v.
Hai là, ý kiến nhìn nhận khái niệm thể chế theo nghĩa rộng, ở đây bao gồm cả chế độ chính trị. Trong môi trường vắng tự do biểu đạt, một số ít các nhà hoạt động xã hội, dân chủ đã cố gắng lách ‘khe cửa hẹp’ về mạng xã hội như YouTube hay Facebook… bày tỏ chính kiến. Nổi bật trong số đó là bài viết "Kỷ nguyên mới phải là kỷ nguyên dân chủ cho Dân tộc Việt Nam vươn mình" [8]. Tiến sĩ khoa học Nguyễn Quang A "dựa vào kinh nghiệm chuyển đổi dân chủ thành công của Đài Loan, Hàn Quốc, Indonesia, đã "lý giải vì sao kỷ nguyên mới phải là kỷ nguyên dân chủ". Ông cho rằng Việt Nam đã hội tụ đủ nhiều yếu tố cho chuyển đổi dân chủ và khuyến nghị Đảng cần "Chủ động chuyển đổi dân chủ từ sức mạnh. Tức là Đảng cộng sản Việt Nam chủ động chuyển đổi dân chủ để giữ quyền lực của mình, để có thể trở thành một đảng dân chủ mạnh…".
Tiến sĩ khoa học Nguyễn Quang A mong muốn ý kiến của ông "góp phần cho một cuộc thảo luận rộng hơn", nhưng điều này là không thể trong bối cảnh chế độ hiện hành. (Ông ấy đã ba lần nhận được giấy mời làm việc với cơ quan Công an sở tại nơi cư trú về phát biểu trên VOA) [9]. (Giới quan sát suy đoán liệu đây có là tín hiệu ‘cởi mở’ hơn nên ông Quang A ‘tạm thời’ chưa có "Giấy triệu tập" theo ‘quy trình’). Tiến sĩ Nguyễn Quang A đã biểu đạt ôn hòa theo quyền hiến định và can đảm trước áp lực đe doạ từ chính quyền, nhưng rõ ràng cách tiếp cận như vậy là tới hạn "lằn ranh đỏ" của chế độ. Ngoài ra, chắc chắn ông hiểu chuyển đổi dân chủ dưới chế độ Đảng cộng sản toàn trị không đơn giản nhưng vẫn kiên trì ‘biểu đạt’ và hy vọng lúc nào đó giới lãnh đạo, nhà cầm quyền sẽ ‘nhận ra.’
Đã có một vài ‘comment’ về "tính thực tế" của bài viết của ông, trong đó có "Fan cứng" có ‘nik name’ là Sparrow Jack : "Tiến sĩ chỉ tham khảo các số liệu mà không xét bối cảnh lịch sử thì thật là thiếu sót quá. Việt Nam phải đến năm 95 mới thoát khỏi cấm vận của Mỹ. Trong suốt quá trình trước đấy Việt Nam luôn trong tình trạng chiến tranh còn các nước xung quanh được hưởng hòa bình và phát triển. Việt Nam chỉ thực sự phất lên từ 1995 đến nay mà thôi. À mà cũng không kém phần thần kỳ, chỉ trong vòng 30 năm, từ một nước nghèo nàn/lạc hậu/cô lập bậc nhất thế giới thì đến nay Việt Nam đã đứng trong các top nọ top kia của thế giới. Công lao đó phải được ghi nhận cho Đảng cộng sản - lực lượng duy nhất lãnh đạo Việt Nam. Điều đó cũng chứng tỏ Đảng cộng sản không chỉ giỏi đánh nhau mà còn giỏi cả làm kinh bang tế thế. Dân Việt Nam từ chỗ đói khát, dốt nát giờ cũng có của ăn của để và được hưởng nền giáo dục tử tế không kém quốc gia nào ở Đông Nam Á. Xét ra Dân chủ hay Không dân dủ thì dân được hưởng sung sướng đến thế là cùng. Ps : Bác Trọng đã có lần nói vỗ mặt phóng viên quốc tế "chả tiện nói ra, một số nước cứ nhận là dân chủ nhưng chắc gì đã dân chủ hơn chúng tôi..." [10].
Có thể Tiến sĩ khoa học Nguyễn Quang A cũng ‘sốt ruột’ vì tình cảnh đất nước và mong muốn nó ‘tốt đẹp’ hơn, nhưng ông ấy đúng khi nhấn mạnh thể chế bào hàm cả nghĩa chế độ chính trị. Điều này được chính một trong ba khôi nguyên giải Nobel 2024 Daron Acemoglu xác nhận trong một cuộc phỏng vấn có liên quan đến cuốn sách "Vì sao các quốc gia thất bại". Cuộc phỏng vấn trực tiếp này được đặt tên : "Các thể chế bao trùm, dân chủ và các động lực chính của tăng trưởng kinh tế" [11]. Trong đó, trước tiên, vị giáo sư giải thích về thể chế bao trùm (Inclusive institution) "đều liên quan đến động cơ và cơ hội", nghĩa là "có một sân chơi bình đẳng, cơ hội bình đẳng cho nhiều thành phần trong xã hội," (thể chế kinh tế). Tiếp đến, ông diễn giải hai điều quan trọng. Thứ nhất, "các thể chế kinh tế được định hình bởi các thể chế chính trị và sự phân bổ quyền lực chính trị trong xã hội". Và trên thực tế, mối quan hệ này quyết định duy trì ‘tính bao trùm’. Thứ hai, việc thiết kế các thể chế là rất khó khăn, ngay cả trong trường hợp cụ thể hóa hiến pháp, vì "chúng là kết quả của các quá trình lịch sử, chúng là kết quả của sự tương tác giữa chính trị và chuẩn mực, và của những người tham gia vào chính trị theo nhiều cách khác nhau".
Daron Acemoglu cũng lưu ý "trạng thái dân chủ" và chuyển đổi dân chủ vì "vì dân chủ là điều kiện cần nhưng không đủ cho các hệ thống chính trị nuôi dưỡng loại giá trị và sự tham gia". Nền dân chủ tốt cho người nghèo… nhưng "có những người hưởng lợi từ sự suy yếu của nền dân chủ và trong số đó có những nhà lãnh đạo quyền lực với khuynh hướng độc đoán, và về cơ bản đó cũng là những gì đã xảy ra ở Trung Âu ‘chuyển đổi.’
Trên đây, là những hàm ý khái quát quan trọng gắn với chủ đề cải cách thể chế Đảng cộng sản toàn trị ở Việt Nam.
Phần 2
…nhưng cải cách thế nào ?
Chủ tịch Tô Lâm khi đợi tiếp Thủ tướng Nhật Yoshihide Suga tại Hà Nội hôm 25/7/2024 - Luong Thai Linh/Pool Photo via AP
Giới nghiên cứu và quan sát chính trị đã và vẫn dành sự quan tâm đặc biệt đến chủ đề dân chủ ở các nước chủ nghĩa xã hội Đông Âu, từng thuộc mô hình cộng sản Liên Xô, chuyển đổi sang chế độ dân chủ kiểu phương Tây. Điều này cũng được quan tâm ở Việt Nam nhưng có những khác biệt quan trọng, kể từ khi có Đảng có chính sách đến nay… Trong bối cảnh "kỷ nguyên mới", như các nhà lãnh đạo Đảng nói, nhưng "vươn mình" thế nào ? Trong đó việc tập trung giải quyết thế chế là "điểm nghẽn của điểm nghẽn" là cấp bách để ‘vươn mình.’
Sau những ‘ồn ào’ khởi đầu của việc tiếp quản chức Tổng bí thư Đảng khi ông Nguyễn Phú Trọng qua đời giữa nhiệm kỳ 13, tân Tổng bí thư Tô Lâm đang đối diện với thực tế ‘phức tạp’ của sự vận hành của chế độ tập trung quyền lực cao độ với ý thức hệ cộng sản bám rễ lâu ngày trong xã hội. Bất chấp những tuyên bố mang tính tuyên truyền kiểu ‘mục đích thay cho phương tiện’, điều then chốt đã được giải mã : ông Tô Lâm vẫn duy trì ‘Đảng trị nhưng đổi mới phương thức lãnh đạo’ [12]. Ông đã trình bày khái quát những nội dung chủ yếu [13], đã nêu trong các văn kiện của Đảng trước đây, nhưng cụ thể hóa việc thực hiện thế nào được quan tâm. Điều này tuỳ thuộc vào vai trò và phong cách lãnh đạo người đứng đầu Đảng. Cố Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng thường ‘chỉ đạo’ cần thận trọng, ‘vấn đề gì rõ, chín… mới đưa thành chính sách để thực hiện, nếu chưa thì thí điểm. Trong những tháng đầu cầm quyền, ông Tô Lâm tỏ ra quyết đoán, mạnh mẽ trong công tác nhân sự, củng cố quyền lực cũng như chương trình nghị sự, thúc đẩy tiến độ với nhiều hội nghị bất thường… Tuy nhiên, việc ‘chuyển giao’ chức Chủ tịch nước cho ông Lương Cường, Thường trực Ban bí thư từng là đại tướng quân đội, dấy lên đồn đoán về việc chia sẻ quyền lực giữa các phe phái, nghĩa là ông Tô Lâm có thể bắt đầu trực diện với nguyên tắc tập thể lãnh đạo với cơ chế "tứ trụ" thay vì "tam trụ", trong đó Tổng bí thư kiêm Chủ tịch nước, Thủ tướng chính phủ và Chủ tịch quốc hội.
Tuy nhiên, tính chất của chế độ Đảng cộng sản toàn trị là luôn bảo vệ, duy trì quyền lực tập trung bởi nhóm nhỏ, độc đảng, đã quyết định các đặc điểm và cấu trúc hệ thống chính trị, trong đó cơ cấu "cộng hòa" cũng như "dân chủ" nhưng chỉ mang tính hình thức khi tất cả chịu sự lãnh đạo tuyệt đối và toàn diện của Đảng. Chẳng hạn, khác biệt với mô hình dân chủ hiện đại ở phương Tây, người dân không trực tiếp, độc lập tham gia chính trị, ba cơ quan nhà nước, chính phủ, quốc hội là do Đảng "phân nhiệm", chứ không độc lập, Mặt trận tổ quốc với hệ thống chân rết rộng khắp nhưng loại trừ hoặc kiểm soát nghiêm nghặt tổ chức xã hội dân sự, phi chính phủ và từng cá nhân.
Trong quá trình tồn tại, chế độ Đảng cộng sản toàn trị ứng phó linh hoạt, uyển chuyển, tinh vi trước tình hình với những biến động phức tạp. Hơn thế, nó ‘ổn định’, hơn hình thức toàn trị ban đầu là chủ nghĩa phát xít Đức, Ý, Nhật vào nửa đầu thế kỷ 20, bởi ý thức hệ cộng sản và chính trị ký ức từ cách mạng giành độc lập dân tộc. Giới lãnh đạo chế độ luôn nỗ lực giành chủ quyền văn hóa và, thậm chí biến đổi hệ tư tưởng cộng sản thành hình thức tôn giáo thế tục. Xã hội đã không còn phân chia thành giai cấp công, nông, trí như nền tảng lý luận Mác – Lênin, mà ‘san phẳng’ thành các công dân, xóa nhòa gianh giới cai trị và bị trị, kẻ bóc lột ‘đổi tên’ thành người sử dụng lao động, loại trừ một số ‘bất tuân’, thậm chí thực hiện quyền biểu đạt ôn hòa cũng trở thành thế lực thù địch, phản động hay suy thoái đạo đức… Giá như George Orwell (1903-1950) còn sống, ông ấy sẽ có những tác phẩm nổi tiếng kế tiếp sau "Trại súc vật" (1945) và "Một chín tám tư" (1949) !
Thực tế cho thấy chế độ Đảng cộng sản toàn trị đã biến đổi trước nguy cơ sụp đổ. Đường lối Đổi mới, chứa đựng nội hàm "cải cách và mở cửa" tương tự như mô hình Trung Quốc sau Mao, là minh chứng, giữ nguyên chế độ độc đảng nhưng chuyển đổi sang thị trường đã tạo ra tăng trưởng kinh tế nhanh và kéo dài ‘kỳ diệu’. Tuy nhiên, các dấu hiệu bất ổn lớn dần bởi mâu thuẫn giữa thể chế kinh tế và thể chế chính trị, diễn đạt kiểu ‘kinh viện’ là mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, tích tụ thành nguy cơ khủng hoảng nghiêm trọng. Tiếc rằng cách tuyên truyền, vận dụng từ phương pháp duy vật biện chứng đang ‘nguỵ biện’ cho duy vật lịch sử theo năm giai đoạn phát triển. Giới lãnh đạo nói thế này : Thị trường được coi là sản phẩm của tiến hoá, không thuộc chủ nghĩa tư bản, vì vậy chủ nghĩa xã hội có thể sử dụng như một sách lược vì vậy cứ duy trì chế độ xã hội chủ nghĩa mà không cần thay đổi ! Và họ ‘khước từ’ "đổi mới lần hai" như một số đề đề xuất, phủ nhận dân chủ hóa như một giải pháp tăng trưởng, chứ hy vọng gì về "kỷ nguyên chuyển đổi dân chủ" !
Tổng bí thư Tô Lâm đang đối mặt với thời kỳ "vàng son" đã bước vào giai đoạn thoái trào [14] trong đó tăng trưởng kinh tế nhanh gắn với tham nhũng mang tính hệ thống. Chống tham nhũng đồng nghĩa với giải giáp vũ khí quan chức sẽ phá vỡ các quan hệ làm ăn kinh tế khiến cho cả hệ thống rung động, sụt giảm kinh tế, rối loạn chính trị và huỷ hoại niềm tin vào lãnh đạo, chế độ. Kéo dài quá trình này có khả năng cao dẫn đến chế độ độc tài, hoặc cá nhân hoặc tập thể, công an trị hay một nhà nước cảnh sát, những biểu hiện ‘cực đoan’ của chế độ toàn trị trước khi chuyển hóa hoặc sụp đổ. Kiểu đổi mới phương thức lãnh đạo Đảng, chẳng hạn như "quy định cụ thể mối quan hệ và lề lối làm việc giữa Đảng với Nhà nước và các đoàn thể nhân dân ở các cấp, trước hết là ở Trung ương" hay "tinh gọn bộ máy, tổ chức các cơ quan của Đảng… để lãnh đạo cơ quan nhà nước" cũng chỉ là biện pháp tình huống, những ‘miếng vá cho chiếc áo cũ’, đã từng được yêu cầu nhiều lần. Thậm chí, trong bối cảnh tha hóa quyền lực, suy thoái lãnh đạo Đảng kể cả việc ‘thay máu’ nhân sự bởi công an, quân đội cũng không là giải pháp căn cơ nếu không thay đổi quan điểm về cải cách thể chế, trước hết, thay đổi cách tiếp cận giải đáp các câu hỏi vì sao phải cải cách ? Cải cách cái gì và Cải cách như thế nào ? Qua các ‘tuyên bố’ của lãnh đạo luận ra : 1.Kỷ nguyên mới ; 2.Thể chế, Phương thức lãnh đạo Đảng ; 3. Đổi mới, vươn mình. Đó không phải là những câu trả lời thực chất cho ba câu hỏi ở trên.
Việt Nam không bị ‘oan’ khi bị quy là "nước Tàu thu nhỏ". Sự ảnh hưởng của nó mang tính ‘di truyền’ từ lịch sử ngàn năm đô hộ, đồng hóa. Liên quan đến chủ đề thể chế ở đây là cách thức tổ chức nhà nước đối với xã hội. Khổng Tử (khoảng 551 trước công nguyên – 479 trước công nguyên) Luận ngữ đã viết : "Các thường dân không tranh luận về các vấn đề của nhà nước". Ông đề xuất mô hình tổ chức xã hội chính trị điều đó không liên quan đến trách nhiệm giải trình hoặc đại diện. Hay thừa tướng nước Tần, Thương Ưởng (khoảng 390 trước công nguyên - 338 trước công nguyên) [15], đã nói về mối quan hệ giữa nhà nước và xã hội : "Khi người dân yếu đuối, nhà nước mạnh mẽ, "do đó nhà nước cố gắng làm suy yếu người dân". Mô hình của ông về cách tổ chức xã hội chính trị là một nhà nước với xã hội được kiểm soát nghiêm ngặt. Cho đến ngày nay mô hình Trung Quốc mà Việt Nam không thể buông bỏ vẫn là mô hình nhà nước tập quyền cao với ý thức hệ cộng sản kiểm soát chặt chẽ xã hội.
Các nghiên cứu đã chỉ ra sự mất cân bằng mối quan hệ giữa quyền lực nhà nước và quyền lực xã hội là căn nguyên phát triển không bền vững. Lịch sử điển hình có nhà Tần, hiện đại có mô hình Trung Quốc. Trong bối cảnh Đổi mới hay Cải cách và Mở cửa động lực thị trường đã làm thay đổi nền kinh tế, biến dạng chế độ tập quyền cùng ý thức hệ, và, giới lãnh đạo đang ‘níu kéo’ yếu tố công nghệ như cứu cánh kiểm soát xã hội, công dân. Tuy nhiên, các nhà khoa học chính trị cũng chỉ ra sự khó khăn cải cách thể chế, nhưng luôn có "Hành lang hẹp" [16], nơi sự cân bằng nêu trên có thể xuất hiện. Và đó là không gian, trong đó người dân được hưởng sự thịnh vượng và sự tự do. Đây là hàm ý quan trọng cho "tạo ra khác biệt về cải cách thể chế"
Đổi mới đã mở rộng ‘hành lang’ cho tự do kinh tế, nhưng đã cấp thiết tạo hành lang cho tự do chính trị song hành với tự do kinh tế, đó phải là mục đích của cải cách thể chế. Đó chính là câu trả lời cho câu hỏi nêu trong tiêu đề bài viết.
Huỳnh Trần
Nguồn : RFA, 29/10/2024
Tham khảo :
[1] https://xaydungdang.org.vn/van-kien-tu-lieu/bai-viet-cua-tong-bi-thu-chu-tich-nuoc-to-lam-phat-huy-tinh-dang-trong-xay-dung-nha-nuoc-phap-quyen-xa-hoi-chu-21847 ;
[2] https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/phat-bieu-cua-tong-bi-thu-chu-tich-nuoc-to-lam-tai-phien-khai-mac-ky-hop-thu-8-quoc-hoi-khoa-xv-119241021113227895.htm ;
[3] https://vietnamnet.vn/diem-nghen-the-che-va-ap-luc-cai-cach-2334875.html ;
[4] https://vietnamnet.vn/thao-bung-diem-nghen-truoc-thuc-tien-nong-bong-cua-dat-nuoc-2334505.html ;
[5] https://tiasang.com.vn/khoa-hoc-cong-nghe/nobel-kinh-te-2024-bai-hoc-ve-the-che/ ;
[6] https://vietnamnet.vn/cai-cach-the-che-nhin-tu-cuon-sach-vi-sao-cac-quoc-gia-that-bai-2332685.html ;
[7] https://tuoitre.vn/nobel-kinh-te-2024-va-bai-hoc-ve-the-che-cho-viet-nam-20241015081612447.htm ;
[8] https://diendantheky.net/nguyen-quang-a-ky-nguyen-moi-phai-la-ky-nguyen-dan-chu-cho-dan-toc-viet-nam-vuon-minh/ ;
[9] https://www.youtube.com/watch?v=5JdFudCPDTo ;
[10] https://www.facebook.com/story.php/?story_fbid=931311842359639&id=100064424960281&_rdr ;
[11] https://www.youtube.com/watch?v=KLdnISYOUo4 ;
[12] https://www.rfa.org/vietnamese/news/comment/blog/to-lam-new-era-but-what-new-10212024114348.html ;
[13] https://www.qdnd.vn/chinh-tri/cac-van-de/tong-bi-thu-chu-tich-nuoc-to-lam-tiep-tuc-doi-moi-manh-me-phuong-thuc-lanh-dao-cam-quyen-cua-dang-yeu-cau-cap-bach-cua-giai-doan-cach-mang-moi-794653 ;
[14] https://www.rfa.org/vietnamese/news/comment/blog/china-model-out-of-trend-lesson-for-vn-part-2-04162024113804.html ;
[15] https://vi.wikipedia.org/wiki/Th%C6%B0%C6%A1ng_%C6%AF%E1%BB%9Fng
[16] https://thedocs.worldbank.org/en/doc/322521530018291063-0050022018/original/AcemogluKenotte2PPT.pdf.
***************************
Tổng bí thư Tô Lâm ‘sốt ruột’ vì Việt Nam ‘lò dò, lom dom’ ; nhiều người gợi ý dân chủ là chìa khóa
VOA, 30/10/2024
Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Tô Lâm mới đây bày tỏ "sốt ruột" khi Việt Nam "đi lò dò, lom dom" so với tốc độ phát triển rất nhanh của thế giới và nêu ra Ireland là tấm gương để "học hỏi". Nhiều người bàn luận về phát biểu của ông và cho rằng cải cách chính trị, dân chủ hóa chính là chìa khóa, theo quan sát của VOA.
Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm phát biểu tại cuộc họp về dự thảo Báo cáo đánh giá 5 năm thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021 - 2030. Ảnh : Trí Dũng
Các báo trong nước gồm Dân Việt, Thanh Niên… đưa tin rằng ông Lâm nói hôm 26/10 trong một cuộc họp của Quốc hội rằng sau 40 năm đổi mới, đất nước đã có những thành tựu có thể gọi là "kỳ tích", "vĩ đại" nhưng nhìn ra thế giới lại thấy "sốt ruột" vì họ phát triển rất nhanh.
Ông Lâm, nhà lãnh đạo có thực quyền quyết sách cao nhất Việt Nam, nhấn mạnh một số vấn đề cản trợ sự phát triển của đất nước là nạn lãng phí ; các quy định, chính sách còn "vướng" ; và sự phối hợp kém giữa các cơ quan, các địa phương…
Ông nêu ra thực tế là hàng trăm, hàng nghìn dự án đầu tư công ở các địa phương được cấp cho doanh nghiệp "nhưng triển khai lại vướng, lại đứng chờ nhau", theo Dân Việt, Thanh Niên và các báo.
Dân Việt trích lời vị tổng bí thư đưa ra lời chất vấn "…quy định vướng cái nọ, vướng cái kia, vậy quy định đó do ai ? Do mình chứ do ai. Tại sao mình làm chính sách lại vướng chính mình ? … Sao có quy định để cuối cùng chính mình không làm được. Nhà nước không làm được, thì sao doanh nghiệp làm được ?"
Nhà lãnh đạo hàng đầu Việt Nam chỉ đạo rằng "Khó đến đâu gỡ đến đó, nhìn từng cái mà gỡ… Phải có phối hợp chính sách, chính phủ vướng cái nào, phải trao đổi, thảo luận với Quốc hội và ngược lại, không thể đổ lỗi và cũng không thể chờ đợi nhau được", theo các trích dẫn trên Dân Việt và Thanh Niên.
Từ góc nhìn của mình, ông Lâm cũng chỉ ra rằng doanh nghiệp trong nước chưa được tạo điều kiện thích hợp ; nguồn lực, sự sáng tạo, sức lao động chưa được tôn trọng. "Những điều này đặt ra cho chúng ta vấn đề suy nghĩ", ông nói.
"Tiềm năng đất nước phải tạo ra được của cải vật chất. Tôi hết sức sốt ruột, không thể chậm trễ hơn được. Nếu đứng chờ, thì lỡ hết cơ hội", vị tổng bí thư thúc giục.
Trong quan điểm của ông Lâm, cho dù đã có nhiều thành tựu rất to lớn song đất nước "còn nhiều khó khăn, thách thức và lo lắng" và ông đưa ra bức tranh toàn cảnh là "nhìn ra thế giới, họ phát triển vượt bậc !", Dân Việt, Thanh Niên và các báo tường thuật. Từ đó, ông lưu ý rằng đòi hỏi của thời cuộc đối với Việt Nam vẫn rất lớn.
Để cử tọa dễ hình dung, nhà lãnh đạo cao nhất quốc gia lấy Ireland làm dẫn chứng, đó là nơi ông mới tới thăm hồi đầu tháng 10. Ông nói rằng nước này từng thuộc diện nghèo nhưng hiện nay rất phát triển, thu nhập bình quân đứng thứ nhì thế giới, nhờ dựa vào công nghệ số, công nghệ sinh học...
Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới, Tổng sản lượng quốc nội (GDP) bình quân đầu người của Ireland vào năm 2023 là gần 104.000 đô la, gấp gần 24 lần con số của Việt Nam trong cùng năm là gần 4.350 đô la.
"Phải nhìn vào những tấm gương để đi, nếu không vươn mình để đi, cứ lò dò, lom dom thế này nữa sẽ rất khó khăn. Và phải đi ra mới thấy thế giới như nào, chúng ta ở đâu", Tổng bí thư Tô Lâm đề nghị, và ông nhấn mạnh một lần nữa : "Chứng kiến tốc độ phát triển của thế giới, thấy rất sốt ruột. Họ đã rất tiến bộ", bản tin của Dân Việt viết.
Những phát biểu mới nhất của ông Lâm đã lan truyền và nhận được nhiều bình luận trên mạng xã hội, gồm các trang Facebook Truyền hình Quốc hội Việt Nam, Chân Trời Mới Media, hay trang cá nhân của chuyên gia tài chính Lâm Minh Chánh, nhà văn Trần Thanh Cảnh, nhà hoạt động Nguyễn Văn Đài…
Một số người đánh giá cao việc tổng bí thư đương nhiệm nói ra 3 điều được xem là nhìn thẳng vào sự thật trong những tuần gần đây, đó là Việt Nam vẫn còn chậm chạp trong khi thế giới phát triển vượt bậc, thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn, và con đường phát triển của Việt Nam không thể tách rời xu thế chung của thế giới và nền văn minh nhân loại.
Tiến sĩ Lê Đăng Doanh chia sẻ suy nghĩ với VOA : "Tất cả những điều đó có chỉ dấu và cũng đem lại hy vọng là lãnh đạo đã nhận thức rõ vấn đề và muốn có cải cách. Vấn đề bây giờ là phải có chính sách và những hành động cụ thể tiếp theo các lời tuyên bố như vậy".
Một trong số các ý kiến trên trang Truyền hình Quốc hội Việt Nam viết rằng : "Ai cũng sốt ruột nhưng mãi vẫn không giải quyết được thể chế phù hợp với sự phát triển – một dự án mà mất 16 năm với 40 con dấu thì nền kinh tế không thể nào phát triển được".
Cũng trên trang này, một người khác đưa ra quan điểm : "Một xã hội thật sự công bằng, dân chủ, văn minh thì dân sẽ giàu và nước sẽ mạnh thôi, bác Tổng bí thư ạ".
Trên trang cá nhân của mình, nhà hoạt động Nguyễn Văn Đài, từng bị bỏ tù vì đấu tranh cho các quyền tự do và dân chủ ở Việt Nam và hiện sinh sống ở Đức, cho rằng nhà lãnh đạo Việt Nam Tô Lâm "chưa nhận ra nền tảng cơ bản để nhân dân và chính phủ Ireland dựa vào để phát triển kinh tế là chế độ dân chủ đa đảng và có các nước EU, Mỹ… là đồng minh".
Chỉ ra hiện trạng thể chế nhà nước của Việt Nam, ông Đài bình luận : "Cho dù Tô Lâm có ‘sốt ruột’ hết phần đời còn lại cũng không giúp được gì cho người dân và đất nước nếu không dũng cảm xóa bỏ Điều 4 Hiến pháp và thể chế chính trị độc đảng".
Hiến pháp Việt Nam, dù qua một số lần sửa đổi, luôn quy định trong Điều 4 rằng Đảng cộng sản Việt Nam "là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội".
Dẫn ra cuốn sách "Vì sao các quốc gia thất bại" của hai tác giả Acemoglu và Robinson mới đoạt giải Nobel Kinh tế năm nay, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đình Cống nói với VOA rằng thể chế chính trị là điều quyết định sự thành bại của các quốc gia.
"Thể chế chính trị mà không bao hàm, không dân chủ thì rồi kinh tế cũng khó phát triển lắm", ông Cống nói.
Vẫn vị phó giáo sư, tiến sĩ cho rằng những phát biểu của Tổng bí thư Tô Lâm chưa thể làm thay đổi được gì nhiều : "Phải có những cuộc cách mạng mạnh mẽ may ra mới cải tiến được. Việt Nam nói thì hay. Ông nào nói cũng hay, nhưng làm rất kém. Tại vì trước đây những người nào dám nói trái ý họ thì người ta vu oan giáo họa, bắt bỏ tù. Thành ra đổi mới cách mạng nhất là đổi mới chính trị, đổi mới thể chế".
Các tổ chức nhân quyền quốc tế ước tính Việt Nam giam giữ gần 190 người vì họ hoạt động cho các quyền chính trị, tự do, nhân quyền. Ngược lại, Việt Nam luôn nói rằng không có ai bị bỏ tù vì vấn đề chính trị, dân chủ, nhân quyền… mà chỉ có những người bị kết án vì vi phạm luật hình sự.
Chia sẻ quan điểm với VOA về con đường phát triển của Việt Nam, doanh nhân-nhà văn Trần Quốc Quân, người sinh sống và làm ăn cả ở Việt Nam và Ba Lan, cho rằng các chế độ dân chủ hay độc tài hay quân phiệt… là những phương tiện khác nhau để quản trị đất nước sao cho đạt được mục đích "dân giàu, nước mạnh".
"Phương tiện nào dẫn đến mục đích đấy nhanh nhất, hiệu quả nhất, thì tôi ủng hộ", ông Quân nói.
Nhưng ông cũng dẫn ra sự phát triển và chuyển đổi của Hàn Quốc để nhấn mạnh ý tiếp theo của ông rằng sau khi đạt được "dân giàu, nước mạnh", rốt cuộc để đi đến "xã hội công bằng, văn minh", đất nước phải có "nền dân chủ, pháp quyền". Theo ông Quân, các chuẩn mực về dân chủ đã tồn tại nhiều thế kỷ và các nước xây dựng nền văn minh đều hướng tới.
Ông nói thêm : "Mô hình là nhân dân làm chủ thật sự chứ không phải là làm chủ trên khẩu hiệu. Dân chủ được thực hiện bằng cách nào ? Bằng chính lá phiếu của mình. Dân mà thực hiện quyền lãnh đạo đất nước của mình bằng lá phiếu của mình thì rất cần một xã hội đa nguyên. Không thể nào mà một tập đoàn lãnh đạo độc quyền được".
VOA cố gắng liên lạc với Tổng bí thư Tô Lâm để tìm hiểu quan điểm của ông đối với những đề xuất về dân chủ hóa Việt Nam nhưng không kết nối được.
Nguồn : VOA, 30/10/2024