Đất hiếm : Mặt trái của công nghệ chuyển đổi năng lượng và chuỗi cung ứng toàn cầu (Minh Anh , Thanh Hà)
Khai thác đất hiếm : Mặt trái của công nghệ chuyển đổi năng lượng
Quá trình chuyển đổi năng lượng đòi hỏi những công nghệ sử dụng nhiều loại đất hiếm. Tuy nhiên, ngoài những căng thẳng về địa chính trị, quy trình khai thác, chiết xuất và tinh chế đất hiếm đặt ra nhiều vấn đề cho xã hội và môi trường. Tình trạng nhiễm độc thạch tín (arsenic) tại nhiều đoạn lưu vực sông Mekong do khai thác đất hiếm ở Lào và Miến Điện là một ví dụ mới nhất.
Mỏ lithium tại Afghanistan. AP - Rahmat Gul
Theo ước tính, thị trường 17 loại nguyên tố đất hiếm chiếm một tỷ trọng khá khiêm tốn : Khoảng 9 tỷ đô la/năm với sản lượng hàng năm là 150 ngàn tấn. Nhưng đây lại là những thành phần quan trọng cho thị trường các ngành công nghiệp tiên tiến có giá trị lên đến bảy ngàn tỷ đô la mỗi năm. Tính đến những năm 1980, Hoa Kỳ là quốc gia thống lĩnh thị trường sản xuất đất hiếm. Nhưng từ năm 1995, Trung Quốc chiếm thế độc quyền. Một phần là do giá nhân công rẻ, trữ lượng khoáng sản cao và các quy định về môi trường mềm dẻo hơn cho phép Trung Quốc hạ giá thành sản phẩm.
Ngay từ những năm 1950, người ta đã nhận thấy vai trò thiết yếu của đất hiếm cho phát triển các ngành công nghệ cao. Ngoài các lĩnh vực như điện thoại thông minh, trí tuệ nhân tạo, thậm chí cả vũ khí, chẳng hạn như tên lửa, các nguyên tố đất hiếm này được cho là đóng một vai trò then chốt cho quá trình phát triển điều được gọi là "năng lượng xanh" như tua-bin điện gió, xe điện, tấm pin năng lượng mặt trời... nhờ vào các đặc tính của chúng như chất xúc tác, nam châm, luyện kim và đánh bóng. Và tùy theo mỗi loại đất hiếm, chúng có một ứng dụng khác nhau trong công nghiệp.
Đất hiếm : Quy trình tinh chế gây ô nhiễm
Khai thác khoáng sản vốn dĩ đã là một hoạt động gây ô nhiễm. Điều này cũng không là ngoại lệ đối với đất hiếm. Theo giải thích từ nhà nghiên cứu Emilie Janots, giảng viên đại học Grenoble Alpes trên trang CNRS Terre & Univers, việc lập các khu vực thăm dò và khai thác khoáng sản là gây ô nhiễm, do những hoạt động này tạo ra các vùng tích tụ chất thải, gây ra những hậu quả tai hại cho môi trường. Nguyên nhân chính là vì các đặc tính hóa học của đất hiếm, khiến hoạt động khai thác chúng gây ô nhiễm. Bởi vì, 17 loại nguyên tố đất hiếm này có đặc điểm độc đáo là chúng hiện diện trộn lẫn với nhau trong các mỏ. Và do vậy, việc khai thác, chế biến và phân tách đất hiếm là rất tốn kém về năng lượng, nước và hóa chất.
Một mặt, những mỏ lớn nhất có khoảng 5% đất hiếm nhưng trong hầu hết các trường hợp, con số nay chỉ gần 1%. Điều này giải thích vì sao nhu cầu khai thác một lượng lớn đá chỉ để thu được một tỷ lệ đất hiếm ít ỏi vào cuối giai đoạn. Có thể nói phân tách đất hiếm là một quy trình đặc biệt khó, như thể "người ta muốn phân tách các sắc thái khác nhau của mầu xám. Họ dễ tách mầu trắng khỏi màu đen. Nhưng làm sao có thể tách 5% của mầu đen, 6% của mầu đen hay 7% của mầu đen ?", theo cách giải thích ẩn dụ của nhà nghiên cứu mỏ khoáng sản Rajive Ganguli, giáo sư đại học Utah, Hoa Kỳ với Le Monde.
Mặt khác, 17 loại nguyên tố đất hiếm trộn lẫn vào nhau trong một mỏ khoáng sản, nhưng người ta thường chỉ cần chiết xuất từ 3-4 loại. Mỗi lần cô lập một loại đất hiếm duy nhất phải sử dụng một lượng lớn hóa chất. Một quy trình mà theo đánh giá của giáo sư đại học Utah, Rajive Ganguli là có thể gây ô nhiễm cao, do việc "người ta phải đào nhiều hố trên mặt đất và bơm vào đấy các loại hóa chất (…) Quy trình này gây ô nhiễm cho nước, các mạch nước ngầm…" Chưa kể tại một số mỏ, đất hiếm còn bị trộn lẫn với thorium, uranium, hai nguyên tố phóng xạ. Đây là nguyên nhân người ta thường tìm thấy hai nguyên tố này trong các khoáng chất chứa đất hiếm và do vậy tạo ra chất thải phóng xạ trong quá trình khai thác.
Năng lượng xanh có "sạch" hay không ?
Chỉ có điều, thế giới đang đặt ra mục tiêu kìm hãm mức tăng nhiệt độ hâm nóng khí hậu và do vậy, phải hạn chế việc sử dụng năng lượng hóa thạch như điện than, khí đốt, giảm phát thải khí CO2 gây hiệu ứng nhà kính. Quá trình chuyển đổi năng lượng này đòi hỏi sử dụng nhiều công nghệ có chứa đất hiếm. Ví dụ như các thanh nam châm trong tua-bin điện gió chứa đến 70% chất neodymium. Do các đặc tính từ tính của loại kim loại này mạnh hơn nhiều so với các loại nam châm cũ nên kích thước và trọng lượng của chúng được giảm xuống, giúp tối ưu hóa hiệu suất của tua-bin gió. Tuy nhiên, việc khai thác các mỏ đất hiếm mới cũng đồng nghĩa với việc hủy hoại môi trường tự nhiên và đa dạng sinh học.
Điều này làm dấy lên nỗi ngờ vực : Liệu công nghệ năng lượng xanh có thực sự "sạch" ? Chẳng hạn, để đảm bảo mục tiêu chuyển đổi năng lượng của mình, Liên Hiệp Châu Âu có kế hoạch cấm bán xe mới chạy bằng động cơ xăng dầu vào năm 2035 để rồi đạt mục tiêu trung hòa khí CO2 vào năm 2050. Nhà báo Guillaume Pitron, chuyên gia về nguyên nhiên liệu, trên kênh truyền hình TV5 Monde (15/11/2023) cảnh báo để có thể hoàn thành những mục tiêu này, Châu Âu cần rất nhiều thứ kim loại để sản xuất các loại phương tiện mới.
Và để có thể tìm đủ các thứ kim loại đó, các nhà sản xuất và cung cấp sẽ phải đi tìm kiếm nguyên nhiên liệu tại những nước mà các quy định về môi trường lỏng lẻo hơn nhiều so với tại Châu Âu. "Ví dụ, họ có thể tìm mua ở Trung Quốc, Congo, Kinshasa, tại Bolivia, những nước không có cùng quy định, tiêu chuẩn và do vậy, cái giá phải trả cho môi trường là nghiêm trọng do việc các nhà cung cấp không có cùng tiêu chuẩn, chuẩn mực về kỹ thuật chiết xuất. Vì vậy, ở đây còn có phí môi trường, phí xã hội, phí con người, những cái giá mà chính chúng ta đã không thật sự nhận thức ra, bởi vì tất cả những điều đó diễn ra ở xa chúng ta".
Khai thác đất hiếm ở Miến Điện : Ô nhiễm arsenic trên sông Mekong
Đây là những gì đang xảy ra cho nhiều đoạn trên lưu vực sông Mekong. Theo tiết lộ của trang Mongabay (27/10/2025), nhóm nghiên cứu thuộc trung tâm tư vấn Stimson Center qua phân tích các hình ảnh vệ tinh, đã xác định ít nhất có 27 mỏ đất hiếm đã được mở tại Lào từ năm 2022. Theo đó, "mười lăm trong số các mỏ này đang hoạt động trong lưu vực sông Mekong, nghĩa là có 12 mỏ trên sông Nam Khan và 3 mỏ trên sông Nam Ngiep, cả hai đều đổ vào sông Mekong, con sông dài khoảng 4.900 km, bắt nguồn từ Tây Tạng chảy qua Miến Điện, Thái Lan, Lào, Cam Bốt và Việt Nam trước khi đổ ra Biển Đông".
Cũng theo Trung tâm Stimson, mười mỏ khai thác đất hiếm khác trên các con sông Nam Hao và Nam Xan, trên lưu vực sông Ma, có nguy cơ gây ra mối đe dọa sinh thái xuyên biên giới, không chỉ đối với Việt Nam mà còn đối với Khu Bảo tồn Đa dạng Sinh thái Nam Xam, nằm ở biên giới Lào và Việt Nam, nơi sinh sống của loài vượn má trắng phương Bắc đang bị đe dọa nghiêm trọng và loài voi Châu Á có nguy cơ bị tuyệt chủng.
Trang Mongabay cho biết hàm lượng chất arsenic tại những con sông này cao bất thường so với trước đây. Các nhà nghiên cứu cảnh báo nguy cơ môi trường sinh thái đa dạng ở sông Mekong, nơi nuôi sống cho hơn 50 triệu người dân do sự phụ thuộc của họ vào nguồn thực phẩm, nguồn nước và sinh kế, bị tổn hại lâu dài và nghiêm trọng là có thực.
Các hoạt động khai thác đất hiếm phi pháp tại Miến Điện, phần đông là chủ đầu tư Trung Quốc, đang làm nhiều nhánh sông đi từ Miến Điện đến các vùng phía bắc Thái Lan bị nhiễm độc thạch tín (arsenic) do tình trạng đổ bừa bãi nước thải xử lý đất hiếm ra sông mà không được kiểm soát.
Chủ nghĩa thực dân môi trường
Phóng sự dài do đài SBS News của Úc thực hiện cho thấy sông Kok nhuộm một màu cam kỳ lạ, cá chết nổi nhiều bất thường và bị biến dạng, cũng như là nhiều trường hợp mắc bệnh đã được ghi nhận ở nhiều ngư dân sống dọc theo con sông. Theo thổ lộ của anh Gob Kotekham, người Thái Lan, 42 tuổi với kênh SBS News, "có điều gì rất lạ đang xảy ra : những nốt phát ban xuất hiện trên người và chúng cứ lan rộng. Chúng làm tôi mẩn ngứa. Tình trạng này kéo dài hơn hai tháng, tôi chưa bao giờ cảm thấy như vậy trước đây".
Đối với nhà báo Guillaume Pitron, đây là những yếu tố các nhà hoạch định chính sách môi trường nên tính đến. "Tôi có cảm giác là mọi thứ nhà mình đều sạch sẽ nhưng trên thực tế là có một ai đó đang trả những cái giá, những khoản phí ở một đầu khác trên thế giới cách xa chúng ta hàng nghìn km mà không ai đặt chân đến cả. Một cái giá "vô hình" nhưng có thực và không thể bỏ qua. Chúng có nguy cơ làm cho quá trình chuyển đổi năng lượng còn khó chấp nhận hơn trên bình diện xã hội nếu chúng ta không làm điều gì đó để giảm nhẹ".
Nhìn chung, đất hiếm là cần thiết cho công nghệ xanh. Nhưng quá trình chế biến nó vốn quá ô nhiễm và nguy hiểm cho các nước Bắc Bán cầu, giờ đây chủ yếu được tiến hành ở các nước Nam bán cầu. Nhà nghiên cứu Simone Lobach, khi trả lời đặc phái viên đài RFI Jeanne Richard, nhân hội nghị COP 30 tại Belem, không ngần ngại ví hiện tượng này là "chủ nghĩa thực dân môi trường" !
Trung Quốc và chiến lược nắm vai trò then chốt trong chuỗi cung ứng toàn cầu
Đất hiếm, tâm điểm của một cuộc tranh hùng trên thế giới. © Aydem Perakende
Sau nhiều tuần lễ căng thẳng, cả Liên Hiệp Châu Âu lẫn Hoa Kỳ cùng phấn khởi đón nhận tin Trung Quốc tạm ngừng trong một năm quyết định hạn chế xuất khẩu đất hiếm. Tổng thống Donald Trump tiếp tục khẳng định đây là một thắng lợi quan trọng mà ông đạt được sau cuộc họp với chủ tịch Tập Cận Bình cuối tháng 10/2025. Tại Bruxelles, lãnh đạo Châu Âu vừa công bố kế hoạch "RESourceEU" để giảm bớt phụ thuộc vào khoáng sản hiếm của Trung Quốc, vừa tự tin hơn một chút khi bước vào bàn đàm phán.
Đầu thập niên 1990, Mỹ, nhờ có các mỏ ở Mountain Pass, bang California, là quốc gia khai thác các mỏ đất hiếm lớn nhất thế giới.
"Trung Đông có dầu mỏ, Trung Quốc có đất hiếm". Năm 1992, lãnh đạo Trung Quốc Đặng Tiểu Bình đã có câu nói để đời và từ đó Bắc Kinh đưa các kim loại hiếm vào danh sách "tài nguyên chiến lược quốc gia", cấm các công ty nước ngoài khai thác. Trung Quốc cũng bắt đầu quản lý nghiêm ngặt hơn các hoạt động xuất khẩu.
Tuy giàu tài nguyên, nhưng ngành công nghiệp đất hiếm nước này - từ khâu khai thác, đến tinh chế, tìm kiếm thị trường, Trung Quốc khi đó còn bỡ ngỡ và phải học hỏi kinh nghiệm của Hoa Kỳ.
Đó cũng là thời điểm, Bắc Kinh và Washington chưa ý thức được là để chế tạo một chiến đấu cơ F-35 chẳng hạn, ngay cả tập đoàn Mỹ Lockheed Martin cũng sẽ phải cần đến hơn 400 kg đất hiếm !
Sai lầm "trao trứng cho ác"
Vì chạy theo lợi nhuận, tận dụng hàng rẻ Trung Quốc, đồng thời tập trung hơn vào lĩnh vực chỉ sản xuất xe hơi, hãng General Motors đã dễ dàng chuyển nhượng lại Magnequench, một "ông lớn" trong lĩnh vực chế tạo nam châm Neodyme cho quỹ đầu tư Trung Quốc Sextant. Hai trong số các nhà lãnh đạo quỹ này chính là con rể của ông Đặng Tiểu Bình.
Nam châm Neodyme (NdFeB) có lực từ mạnh nhất hiện nay, với kích thước nhỏ và trọng lượng nhẹ phù hợp với các thiết bị cần được thu nhỏ rất được ưa chuộng trong lĩnh vực từ ô tô điện đến công nghệ quốc phòng hay y tế.
Chính quyền của tổng thống Bill Clinton đã không phản đối dự án chuyển nhượng "viên ngọc quý" trong một lĩnh vực nhạy cảm như vậy cho đối tác Trung Quốc với giá 70 triệu đô la khi đó. Cùng lúc, Sextant đã mời các chuyên viên Hoa Kỳ cùng xây dựng phiên bản Trung Quốc của Magnequench tại Thiên Tân và cơ sở này "lớn gấp 3 lần" so với kế hoạch ban đầu. Chỉ khi đó, các kỹ sư Mỹ được mời cộng tác mới ý thức được là họ đã "tự tay thắt vòng treo cổ chính mình".
Nhìn rộng hơn, chuyên gia Mathieu Xémard, thuộc Trung tâm Nghiên cứu liên ngành về Quốc phòng và An ninh (CIEDS) - Viện Bách khoa Institut Polytechnique, lưu ý Trung Quốc học hỏi từ đầu đến cuối các công đoạn trong một nền công nghiệp còn mới mẻ này. Họ không chỉ hài lòng với các khâu khai thác, mà còn "hấp thụ" các kỹ thuật tinh chế của Mỹ, cho đến khi "nắm giữ toàn bộ chuỗi sản xuất trong lĩnh vực đất hiếm và nhất là nam châm" thu hẹp khoảng cách với Hoa Kỳ.
Những tên tuổi lớn của Mỹ trong ngành bị "hàng rẻ Trung Quốc nhấn chìm", lần lượt bị khai tử. Mountain Pass bị lãng quên trong hàng chục năm.
Phát triển kiểu "con nhà nghèo"
Ở góc đài bên kia, Trung Quốc càng lúc càng tự tin với chiến lược phát triển bài bản. Vào lúc Âu - Mỹ phải tuân thủ các chuẩn mực môi trường, Trung Quốc chấp nhận trả giá đắt và không phải chịu áp lực từ các hội đoàn tổ chức bảo vệ thiên nhiên như của phương Tây.
Đảng cộng sản Trung Quốc cũng đã sớm ý thức rằng "chìa khóa của sức mạnh công nghiệp nằm ở việc làm chủ quá trình tinh chế và xử lý hóa học các kim loại đất hiếm". Đó là những "công đoạn tạo ra giá trị gia tăng cao, mà các nước phương Tây đã bỏ qua vì chi phí quá cao và ô nhiễm môi trường" như nhà nghiên cứu John Seaman, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp IFRI ghi nhận trong bài viết "Khoáng sản chiến lược : Vai trò then chốt của Trung Quốc".
Hệ quả kèm theo là sau hơn 3 thập niên, "90% quá trình tinh chế đất hiếm trên thế giới hiện nay được thực hiện tại Trung Quốc". Không là quốc gia duy nhất trên thế giới có đất hiếm (Úc, Brazil, Congo, Miến Điện, Pháp, Đức…), không là nhà sản xuất duy nhất cho toàn cầu (Úc, Brazil...), nhưng Trung Quốc đã nắm giữ lấy vị trí trung tâm trên bàn cờ chiến lược này.
Vẫn nhà nghiên cứu John Seaman giải thích thêm : Thành công này không phải ngẫu nhiên mà có. Đảng Cộng sản Trung Quốc đã vừa hỗ trợ mạnh mẽ ở các khâu nghiên cứu và tài trợ cho các doanh nghiệp nội địa, đồng thời lại hợp nhất ngành công nghiệp thành một số tập đoàn nhà nước khổng lồ và nhất là dùng các biện pháp có sẵn trong tay để đánh gục mọi đối thủ.
Mỗi khi một đối thủ phương Tây cố gắng hồi sinh lại một khu khai thác, thì lập tức Bắc Kinh tăng sản lượng, làm sụt giá thị trường và khiến các dự án nước ngoài không còn hấp dẫn. Đó luôn là một dạng "kim chỉ nam" trong chiến lược phát triển công nghệ đất hiếm của Trung Quốc từ Đặng Tiểu Bình đến Tập Cận Bình.
Hơn nữa, qua việc "kiểm soát từ đầu chí cuối chuỗi sản xuất" trong lĩnh vực nhạy cảm này, Bắc Kinh đạt được cùng lúc 2 mục tiêu. Trước hết là bảo đảm chuỗi cung ứng cho các tập đoàn quốc gia trong những lĩnh vực "then chốt" : y tế, công nghệ hàng không không gian, bình điện ô tô, công nghiệp vũ khí, năng lượng hạt nhân, điện thoại thông minh… Mục tiêu thứ nhì là nhờ thế độc quyền đó mà Trung Quốc mặc nhiên "chi phối" luôn cả các mảng công nghiệp nhạy cảm nhất của Âu - Mỹ và qua đó là cả một phần "an ninh" của phương Tây.
Đến lượt Hoa Kỳ chạy nước rút để "thu hẹp khoảng cách" với Trung Quốc
Trong bối cảnh căng thẳng địa-chính trị gia tăng, đặc biệt là cuộc đọ sức giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc vì một trật tự mới cho thế giới về kinh tế cũng như địa chính trị, "bảo đảm an ninh về tài nguyên, bảo đảm các nguồn cung ứng về khoáng sản hiếm, về các nguyên liệu chiến lược" trở thành "tâm điểm" trong chính sách công nghiệp của cả Âu, Mỹ lẫn Trung Quốc (John Seaman, IFRI).
Đây chính là động lực để phương Tây hối hả "hồi sinh" mảng công nghệ này. Nhưng trớ trêu thay sau hơn 30 năm chuyển giao các bí quyết thành công cho Trung Quốc giờ đây đến lượt Hoa Kỳ "chạy nước rút để thu hẹp khoảng cách".
Từ 2010, lần đầu tiên, Bắc Kinh dùng đất hiếm như một công cụ địa chiến lược trừng phạt Nhật Bản khẳng định chủ quyền với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, Mỹ và Châu Âu đã trông thấy viễn cảnh "một cuộc chiến đất hiếm" đang hình thành.
Nhưng không dễ để khởi động lại một cỗ máy đồ sộ trong trạng thái "ngủ đông" trong nhiều năm.
Cuối tháng10/2025, Bruxelles mới công bố kế hoạch "RESourceEU". Mãi đến 2025, Nhà Trắng hối hả ký các thỏa thuận cung ứng với Úc và nhiều nước Trung Á, Châu Phi. Washington cùng lúc thông báo những dự án như xây dựng nhà máy tách quặng đất hiếm nặng tại Louisiana hay tham gia đầu tư 400 triệu đô la vào công ty khai thác mỏ MP Materials ở Mountain Pass. Song giới trong ngành cảnh báo "không dễ phá vỡ vòng vây kiên cố" mà Bắc Kinh đã dày công xây dựng.
Thoát khỏi cái bẫy đất hiếm của Trung Quốc hiện tại là một thách thức đối với phương Tây. Trên đài phát thanh France Inter, Bart Sap, chủ tịch tổng giám đốc tập đoàn Umicore, chuyên về sản xuất và tái xử lý rác kim loại, báo động về tính cấp bách để "thoát Trung" của Châu Âu. Ông đồng thời nêu lên một giải pháp cụ thể để đạt được mục tiêu đó :
"Chúng ta biết hiện tại Trung Quốc đang thống lĩnh thị trường kim loại hiếm. Cần nhấn mạnh là Bắc Kinh đang tận dụng lợi thế này như một vũ khí thương mại khi quyết định hạn chế xuất khẩu. Vậy câu hỏi đặt ra với Châu Âu là khối này muốn tự chủ hơn hay vẫn bị để phụ thuộc vào nguồn cung cấp Châu Á này. Sự phụ thuộc đó liên quan đến công nghệ chế tạo bình điện ô tô, tức là đến khả năng đi lại của các công dân Châu Âu, và cũng liên quan luôn cả đến tính tự chủ và độc lập của Châu lục này về mặt công nghệ trong nhiều lĩnh vực từ công nghệ không gian, quốc phòng đến công nghệ kết nối, và khả năng chuyển đổi sang năng lượng xanh (...).
Theo đánh giá của Umicore, cuối cùng Châu Âu cũng đã ý thức được là họ cần khoáng sản hiếm và cần thay đổi chiến lược trên phương diện này. Tôi nghĩ rằng, Bruxelles cần đưa ra một chính sách chung liên quan đến vấn đề tái xử lý rác thải để thu hồi lại lượng đất hiếm trong các sản phẩm. Hiện tại, Liên Hiệp Châu Âu xuất khẩu 72% rác thải có khoáng sản hiếm. Đây là một sự lãng phí khủng khiếp. Nhu cầu cấp bách hiện nay là làm thế nào để giữ lại rác thải để tự xử lý, thu hồi lại khối lượng những nguyên liệu chiến lược. Điều đó có nghĩa là Liên Hiệp Châu Âu phải hỗ trợ cho những nước thành viên trong việc tác xử lý rác thải. Châu Âu hiện tại có công nghệ khá tốt trong lĩnh vực này, chỉ cần có một luật chơi chung để tất cả cùng ngừng xuất khẩu rác thải công nghiệp đi nơi khác".
30 năm trước đây, cái bẫy kim loại hiếm Trung Quốc bắt nguồn từ chỗ Âu Mỹ vừa muốn nhanh chóng có lãi, dễ dàng sử dụng "hàng rẻ" Trung Quốc mà lại không mang tiếng gây ô nhiễm môi trường. Giờ đây, ngay cả trong khâu tái xử lý kim loại hiếm từ rác công nghiệp, Châu Âu và Hoa Kỳ lại một lần nữa "đùn đẩy" mảng này đi nơi khác. Chung quy cũng là do vì "sợ bẩn và sợ tốn", Châu Âu cho là "không bõ" để đầu tư vào các nhà máy tái xử lý rác công nghiệp.
Về phía Hoa Kỳ, trước khi lao vào một cuộc đọ sức với Trung Quốc thì mới nhận ra rằng Washington đang thiếu mất một vũ khí lợi hại và đã lỡ "trao trứng cho ác" để giờ đây rơi vào thế bị động trước mỗi quyết định của Bắc Kinh về "những khoáng sản chiến lược".
Minh Anh, RFI, 13/11/2025
Quá trình chuyển đổi năng lượng đòi hỏi những công nghệ sử dụng nhiều loại đất hiếm. Tuy nhiên, ngoài những căng thẳng về địa chính trị, quy trình khai thác, chiết xuất và tinh chế đất hiếm đặt ra nhiều vấn đề cho xã hội và môi trường. Tình trạng nhiễm độc thạch tín (arsenic) tại nhiều đoạn lưu vực sông Mekong do khai thác đất hiếm ở Lào và Miến Điện là một ví dụ mới nhất.
Mỏ lithium tại Afghanistan. AP - Rahmat Gul
Theo ước tính, thị trường 17 loại nguyên tố đất hiếm chiếm một tỷ trọng khá khiêm tốn : Khoảng 9 tỷ đô la/năm với sản lượng hàng năm là 150 ngàn tấn. Nhưng đây lại là những thành phần quan trọng cho thị trường các ngành công nghiệp tiên tiến có giá trị lên đến bảy ngàn tỷ đô la mỗi năm. Tính đến những năm 1980, Hoa Kỳ là quốc gia thống lĩnh thị trường sản xuất đất hiếm. Nhưng từ năm 1995, Trung Quốc chiếm thế độc quyền. Một phần là do giá nhân công rẻ, trữ lượng khoáng sản cao và các quy định về môi trường mềm dẻo hơn cho phép Trung Quốc hạ giá thành sản phẩm.
Ngay từ những năm 1950, người ta đã nhận thấy vai trò thiết yếu của đất hiếm cho phát triển các ngành công nghệ cao. Ngoài các lĩnh vực như điện thoại thông minh, trí tuệ nhân tạo, thậm chí cả vũ khí, chẳng hạn như tên lửa, các nguyên tố đất hiếm này được cho là đóng một vai trò then chốt cho quá trình phát triển điều được gọi là "năng lượng xanh" như tua-bin điện gió, xe điện, tấm pin năng lượng mặt trời... nhờ vào các đặc tính của chúng như chất xúc tác, nam châm, luyện kim và đánh bóng. Và tùy theo mỗi loại đất hiếm, chúng có một ứng dụng khác nhau trong công nghiệp.
Đất hiếm : Quy trình tinh chế gây ô nhiễm
Khai thác khoáng sản vốn dĩ đã là một hoạt động gây ô nhiễm. Điều này cũng không là ngoại lệ đối với đất hiếm. Theo giải thích từ nhà nghiên cứu Emilie Janots, giảng viên đại học Grenoble Alpes trên trang CNRS Terre & Univers, việc lập các khu vực thăm dò và khai thác khoáng sản là gây ô nhiễm, do những hoạt động này tạo ra các vùng tích tụ chất thải, gây ra những hậu quả tai hại cho môi trường. Nguyên nhân chính là vì các đặc tính hóa học của đất hiếm, khiến hoạt động khai thác chúng gây ô nhiễm. Bởi vì, 17 loại nguyên tố đất hiếm này có đặc điểm độc đáo là chúng hiện diện trộn lẫn với nhau trong các mỏ. Và do vậy, việc khai thác, chế biến và phân tách đất hiếm là rất tốn kém về năng lượng, nước và hóa chất.
Một mặt, những mỏ lớn nhất có khoảng 5% đất hiếm nhưng trong hầu hết các trường hợp, con số nay chỉ gần 1%. Điều này giải thích vì sao nhu cầu khai thác một lượng lớn đá chỉ để thu được một tỷ lệ đất hiếm ít ỏi vào cuối giai đoạn. Có thể nói phân tách đất hiếm là một quy trình đặc biệt khó, như thể "người ta muốn phân tách các sắc thái khác nhau của mầu xám. Họ dễ tách mầu trắng khỏi màu đen. Nhưng làm sao có thể tách 5% của mầu đen, 6% của mầu đen hay 7% của mầu đen ?", theo cách giải thích ẩn dụ của nhà nghiên cứu mỏ khoáng sản Rajive Ganguli, giáo sư đại học Utah, Hoa Kỳ với Le Monde.
Mặt khác, 17 loại nguyên tố đất hiếm trộn lẫn vào nhau trong một mỏ khoáng sản, nhưng người ta thường chỉ cần chiết xuất từ 3-4 loại. Mỗi lần cô lập một loại đất hiếm duy nhất phải sử dụng một lượng lớn hóa chất. Một quy trình mà theo đánh giá của giáo sư đại học Utah, Rajive Ganguli là có thể gây ô nhiễm cao, do việc "người ta phải đào nhiều hố trên mặt đất và bơm vào đấy các loại hóa chất (…) Quy trình này gây ô nhiễm cho nước, các mạch nước ngầm…" Chưa kể tại một số mỏ, đất hiếm còn bị trộn lẫn với thorium, uranium, hai nguyên tố phóng xạ. Đây là nguyên nhân người ta thường tìm thấy hai nguyên tố này trong các khoáng chất chứa đất hiếm và do vậy tạo ra chất thải phóng xạ trong quá trình khai thác.
Năng lượng xanh có "sạch" hay không ?
Chỉ có điều, thế giới đang đặt ra mục tiêu kìm hãm mức tăng nhiệt độ hâm nóng khí hậu và do vậy, phải hạn chế việc sử dụng năng lượng hóa thạch như điện than, khí đốt, giảm phát thải khí CO2 gây hiệu ứng nhà kính. Quá trình chuyển đổi năng lượng này đòi hỏi sử dụng nhiều công nghệ có chứa đất hiếm. Ví dụ như các thanh nam châm trong tua-bin điện gió chứa đến 70% chất neodymium. Do các đặc tính từ tính của loại kim loại này mạnh hơn nhiều so với các loại nam châm cũ nên kích thước và trọng lượng của chúng được giảm xuống, giúp tối ưu hóa hiệu suất của tua-bin gió. Tuy nhiên, việc khai thác các mỏ đất hiếm mới cũng đồng nghĩa với việc hủy hoại môi trường tự nhiên và đa dạng sinh học.
Điều này làm dấy lên nỗi ngờ vực : Liệu công nghệ năng lượng xanh có thực sự "sạch" ? Chẳng hạn, để đảm bảo mục tiêu chuyển đổi năng lượng của mình, Liên Hiệp Châu Âu có kế hoạch cấm bán xe mới chạy bằng động cơ xăng dầu vào năm 2035 để rồi đạt mục tiêu trung hòa khí CO2 vào năm 2050. Nhà báo Guillaume Pitron, chuyên gia về nguyên nhiên liệu, trên kênh truyền hình TV5 Monde (15/11/2023) cảnh báo để có thể hoàn thành những mục tiêu này, Châu Âu cần rất nhiều thứ kim loại để sản xuất các loại phương tiện mới.
Và để có thể tìm đủ các thứ kim loại đó, các nhà sản xuất và cung cấp sẽ phải đi tìm kiếm nguyên nhiên liệu tại những nước mà các quy định về môi trường lỏng lẻo hơn nhiều so với tại Châu Âu. "Ví dụ, họ có thể tìm mua ở Trung Quốc, Congo, Kinshasa, tại Bolivia, những nước không có cùng quy định, tiêu chuẩn và do vậy, cái giá phải trả cho môi trường là nghiêm trọng do việc các nhà cung cấp không có cùng tiêu chuẩn, chuẩn mực về kỹ thuật chiết xuất. Vì vậy, ở đây còn có phí môi trường, phí xã hội, phí con người, những cái giá mà chính chúng ta đã không thật sự nhận thức ra, bởi vì tất cả những điều đó diễn ra ở xa chúng ta".
Khai thác đất hiếm ở Miến Điện : Ô nhiễm arsenic trên sông Mekong
Đây là những gì đang xảy ra cho nhiều đoạn trên lưu vực sông Mekong. Theo tiết lộ của trang Mongabay (27/10/2025), nhóm nghiên cứu thuộc trung tâm tư vấn Stimson Center qua phân tích các hình ảnh vệ tinh, đã xác định ít nhất có 27 mỏ đất hiếm đã được mở tại Lào từ năm 2022. Theo đó, "mười lăm trong số các mỏ này đang hoạt động trong lưu vực sông Mekong, nghĩa là có 12 mỏ trên sông Nam Khan và 3 mỏ trên sông Nam Ngiep, cả hai đều đổ vào sông Mekong, con sông dài khoảng 4.900 km, bắt nguồn từ Tây Tạng chảy qua Miến Điện, Thái Lan, Lào, Cam Bốt và Việt Nam trước khi đổ ra Biển Đông".
Cũng theo Trung tâm Stimson, mười mỏ khai thác đất hiếm khác trên các con sông Nam Hao và Nam Xan, trên lưu vực sông Ma, có nguy cơ gây ra mối đe dọa sinh thái xuyên biên giới, không chỉ đối với Việt Nam mà còn đối với Khu Bảo tồn Đa dạng Sinh thái Nam Xam, nằm ở biên giới Lào và Việt Nam, nơi sinh sống của loài vượn má trắng phương Bắc đang bị đe dọa nghiêm trọng và loài voi Châu Á có nguy cơ bị tuyệt chủng.
Trang Mongabay cho biết hàm lượng chất arsenic tại những con sông này cao bất thường so với trước đây. Các nhà nghiên cứu cảnh báo nguy cơ môi trường sinh thái đa dạng ở sông Mekong, nơi nuôi sống cho hơn 50 triệu người dân do sự phụ thuộc của họ vào nguồn thực phẩm, nguồn nước và sinh kế, bị tổn hại lâu dài và nghiêm trọng là có thực.
Các hoạt động khai thác đất hiếm phi pháp tại Miến Điện, phần đông là chủ đầu tư Trung Quốc, đang làm nhiều nhánh sông đi từ Miến Điện đến các vùng phía bắc Thái Lan bị nhiễm độc thạch tín (arsenic) do tình trạng đổ bừa bãi nước thải xử lý đất hiếm ra sông mà không được kiểm soát.
Chủ nghĩa thực dân môi trường
Phóng sự dài do đài SBS News của Úc thực hiện cho thấy sông Kok nhuộm một màu cam kỳ lạ, cá chết nổi nhiều bất thường và bị biến dạng, cũng như là nhiều trường hợp mắc bệnh đã được ghi nhận ở nhiều ngư dân sống dọc theo con sông. Theo thổ lộ của anh Gob Kotekham, người Thái Lan, 42 tuổi với kênh SBS News, "có điều gì rất lạ đang xảy ra : những nốt phát ban xuất hiện trên người và chúng cứ lan rộng. Chúng làm tôi mẩn ngứa. Tình trạng này kéo dài hơn hai tháng, tôi chưa bao giờ cảm thấy như vậy trước đây".
Đối với nhà báo Guillaume Pitron, đây là những yếu tố các nhà hoạch định chính sách môi trường nên tính đến. "Tôi có cảm giác là mọi thứ nhà mình đều sạch sẽ nhưng trên thực tế là có một ai đó đang trả những cái giá, những khoản phí ở một đầu khác trên thế giới cách xa chúng ta hàng nghìn km mà không ai đặt chân đến cả. Một cái giá "vô hình" nhưng có thực và không thể bỏ qua. Chúng có nguy cơ làm cho quá trình chuyển đổi năng lượng còn khó chấp nhận hơn trên bình diện xã hội nếu chúng ta không làm điều gì đó để giảm nhẹ".
Nhìn chung, đất hiếm là cần thiết cho công nghệ xanh. Nhưng quá trình chế biến nó vốn quá ô nhiễm và nguy hiểm cho các nước Bắc Bán cầu, giờ đây chủ yếu được tiến hành ở các nước Nam bán cầu. Nhà nghiên cứu Simone Lobach, khi trả lời đặc phái viên đài RFI Jeanne Richard, nhân hội nghị COP 30 tại Belem, không ngần ngại ví hiện tượng này là "chủ nghĩa thực dân môi trường" !
Minh Anh
********************************
Trung Quốc và chiến lược nắm vai trò then chốt trong chuỗi cung ứng toàn cầu
Thanh Hà, RFI, 11/11/2025
Khoáng sản hiếm : 30 năm là thời gian cần thiết để Trung Quốc trở thành nguồn cung cấp gần như độc quyền của thế giới. Vì chấp nhận nhiều hy sinh, tận dụng những sai lầm của phương Tây không muốn hứng chịu ô nhiễm, Bắc Kinh đặt mình vào thế trung tâm và khiến Bruxelles, Washington lo lắng trước mỗi quyết định về kim loại chiến lược ? Các câu hỏi này được đặt ra vào lúc Âu - Mỹ hối hả tìm kiếm các nguồn cung cấp bổ sung, hóa giải thế gần như độc quyền của Trung Quốc.
Đất hiếm, tâm điểm của một cuộc tranh hùng trên thế giới. © Aydem Perakende
Sau nhiều tuần lễ căng thẳng, cả Liên Hiệp Châu Âu lẫn Hoa Kỳ cùng phấn khởi đón nhận tin Trung Quốc tạm ngừng trong một năm quyết định hạn chế xuất khẩu đất hiếm. Tổng thống Donald Trump tiếp tục khẳng định đây là một thắng lợi quan trọng mà ông đạt được sau cuộc họp với chủ tịch Tập Cận Bình cuối tháng 10/2025. Tại Bruxelles, lãnh đạo Châu Âu vừa công bố kế hoạch "RESourceEU" để giảm bớt phụ thuộc vào khoáng sản hiếm của Trung Quốc, vừa tự tin hơn một chút khi bước vào bàn đàm phán.
Đầu thập niên 1990, Mỹ, nhờ có các mỏ ở Mountain Pass, bang California, là quốc gia khai thác các mỏ đất hiếm lớn nhất thế giới.
"Trung Đông có dầu mỏ, Trung Quốc có đất hiếm". Năm 1992, lãnh đạo Trung Quốc Đặng Tiểu Bình đã có câu nói để đời và từ đó Bắc Kinh đưa các kim loại hiếm vào danh sách "tài nguyên chiến lược quốc gia", cấm các công ty nước ngoài khai thác. Trung Quốc cũng bắt đầu quản lý nghiêm ngặt hơn các hoạt động xuất khẩu.
Tuy giàu tài nguyên, nhưng ngành công nghiệp đất hiếm nước này - từ khâu khai thác, đến tinh chế, tìm kiếm thị trường, Trung Quốc khi đó còn bỡ ngỡ và phải học hỏi kinh nghiệm của Hoa Kỳ.
Đó cũng là thời điểm, Bắc Kinh và Washington chưa ý thức được là để chế tạo một chiến đấu cơ F-35 chẳng hạn, ngay cả tập đoàn Mỹ Lockheed Martin cũng sẽ phải cần đến hơn 400 kg đất hiếm !
Sai lầm "trao trứng cho ác"
Vì chạy theo lợi nhuận, tận dụng hàng rẻ Trung Quốc, đồng thời tập trung hơn vào lĩnh vực chỉ sản xuất xe hơi, hãng General Motors đã dễ dàng chuyển nhượng lại Magnequench, một "ông lớn" trong lĩnh vực chế tạo nam châm Neodyme cho quỹ đầu tư Trung Quốc Sextant. Hai trong số các nhà lãnh đạo quỹ này chính là con rể của ông Đặng Tiểu Bình.
Nam châm Neodyme (NdFeB) có lực từ mạnh nhất hiện nay, với kích thước nhỏ và trọng lượng nhẹ phù hợp với các thiết bị cần được thu nhỏ rất được ưa chuộng trong lĩnh vực từ ô tô điện đến công nghệ quốc phòng hay y tế.
Chính quyền của tổng thống Bill Clinton đã không phản đối dự án chuyển nhượng "viên ngọc quý" trong một lĩnh vực nhạy cảm như vậy cho đối tác Trung Quốc với giá 70 triệu đô la khi đó. Cùng lúc, Sextant đã mời các chuyên viên Hoa Kỳ cùng xây dựng phiên bản Trung Quốc của Magnequench tại Thiên Tân và cơ sở này "lớn gấp 3 lần" so với kế hoạch ban đầu. Chỉ khi đó, các kỹ sư Mỹ được mời cộng tác mới ý thức được là họ đã "tự tay thắt vòng treo cổ chính mình".
Nhìn rộng hơn, chuyên gia Mathieu Xémard, thuộc Trung tâm Nghiên cứu liên ngành về Quốc phòng và An ninh (CIEDS) - Viện Bách khoa Institut Polytechnique, lưu ý Trung Quốc học hỏi từ đầu đến cuối các công đoạn trong một nền công nghiệp còn mới mẻ này. Họ không chỉ hài lòng với các khâu khai thác, mà còn "hấp thụ" các kỹ thuật tinh chế của Mỹ, cho đến khi "nắm giữ toàn bộ chuỗi sản xuất trong lĩnh vực đất hiếm và nhất là nam châm" thu hẹp khoảng cách với Hoa Kỳ.
Những tên tuổi lớn của Mỹ trong ngành bị "hàng rẻ Trung Quốc nhấn chìm", lần lượt bị khai tử. Mountain Pass bị lãng quên trong hàng chục năm.
Phát triển kiểu "con nhà nghèo"
Ở góc đài bên kia, Trung Quốc càng lúc càng tự tin với chiến lược phát triển bài bản. Vào lúc Âu - Mỹ phải tuân thủ các chuẩn mực môi trường, Trung Quốc chấp nhận trả giá đắt và không phải chịu áp lực từ các hội đoàn tổ chức bảo vệ thiên nhiên như của phương Tây.
Đảng cộng sản Trung Quốc cũng đã sớm ý thức rằng "chìa khóa của sức mạnh công nghiệp nằm ở việc làm chủ quá trình tinh chế và xử lý hóa học các kim loại đất hiếm". Đó là những "công đoạn tạo ra giá trị gia tăng cao, mà các nước phương Tây đã bỏ qua vì chi phí quá cao và ô nhiễm môi trường" như nhà nghiên cứu John Seaman, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp IFRI ghi nhận trong bài viết "Khoáng sản chiến lược : Vai trò then chốt của Trung Quốc".
Hệ quả kèm theo là sau hơn 3 thập niên, "90% quá trình tinh chế đất hiếm trên thế giới hiện nay được thực hiện tại Trung Quốc". Không là quốc gia duy nhất trên thế giới có đất hiếm (Úc, Brazil, Congo, Miến Điện, Pháp, Đức…), không là nhà sản xuất duy nhất cho toàn cầu (Úc, Brazil...), nhưng Trung Quốc đã nắm giữ lấy vị trí trung tâm trên bàn cờ chiến lược này.
Vẫn nhà nghiên cứu John Seaman giải thích thêm : Thành công này không phải ngẫu nhiên mà có. Đảng Cộng sản Trung Quốc đã vừa hỗ trợ mạnh mẽ ở các khâu nghiên cứu và tài trợ cho các doanh nghiệp nội địa, đồng thời lại hợp nhất ngành công nghiệp thành một số tập đoàn nhà nước khổng lồ và nhất là dùng các biện pháp có sẵn trong tay để đánh gục mọi đối thủ.
Mỗi khi một đối thủ phương Tây cố gắng hồi sinh lại một khu khai thác, thì lập tức Bắc Kinh tăng sản lượng, làm sụt giá thị trường và khiến các dự án nước ngoài không còn hấp dẫn. Đó luôn là một dạng "kim chỉ nam" trong chiến lược phát triển công nghệ đất hiếm của Trung Quốc từ Đặng Tiểu Bình đến Tập Cận Bình.
Hơn nữa, qua việc "kiểm soát từ đầu chí cuối chuỗi sản xuất" trong lĩnh vực nhạy cảm này, Bắc Kinh đạt được cùng lúc 2 mục tiêu. Trước hết là bảo đảm chuỗi cung ứng cho các tập đoàn quốc gia trong những lĩnh vực "then chốt" : y tế, công nghệ hàng không không gian, bình điện ô tô, công nghiệp vũ khí, năng lượng hạt nhân, điện thoại thông minh… Mục tiêu thứ nhì là nhờ thế độc quyền đó mà Trung Quốc mặc nhiên "chi phối" luôn cả các mảng công nghiệp nhạy cảm nhất của Âu - Mỹ và qua đó là cả một phần "an ninh" của phương Tây.
Đến lượt Hoa Kỳ chạy nước rút để "thu hẹp khoảng cách" với Trung Quốc
Trong bối cảnh căng thẳng địa-chính trị gia tăng, đặc biệt là cuộc đọ sức giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc vì một trật tự mới cho thế giới về kinh tế cũng như địa chính trị, "bảo đảm an ninh về tài nguyên, bảo đảm các nguồn cung ứng về khoáng sản hiếm, về các nguyên liệu chiến lược" trở thành "tâm điểm" trong chính sách công nghiệp của cả Âu, Mỹ lẫn Trung Quốc (John Seaman, IFRI).
Đây chính là động lực để phương Tây hối hả "hồi sinh" mảng công nghệ này. Nhưng trớ trêu thay sau hơn 30 năm chuyển giao các bí quyết thành công cho Trung Quốc giờ đây đến lượt Hoa Kỳ "chạy nước rút để thu hẹp khoảng cách".
Từ 2010, lần đầu tiên, Bắc Kinh dùng đất hiếm như một công cụ địa chiến lược trừng phạt Nhật Bản khẳng định chủ quyền với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, Mỹ và Châu Âu đã trông thấy viễn cảnh "một cuộc chiến đất hiếm" đang hình thành.
Nhưng không dễ để khởi động lại một cỗ máy đồ sộ trong trạng thái "ngủ đông" trong nhiều năm.
Cuối tháng10/2025, Bruxelles mới công bố kế hoạch "RESourceEU". Mãi đến 2025, Nhà Trắng hối hả ký các thỏa thuận cung ứng với Úc và nhiều nước Trung Á, Châu Phi. Washington cùng lúc thông báo những dự án như xây dựng nhà máy tách quặng đất hiếm nặng tại Louisiana hay tham gia đầu tư 400 triệu đô la vào công ty khai thác mỏ MP Materials ở Mountain Pass. Song giới trong ngành cảnh báo "không dễ phá vỡ vòng vây kiên cố" mà Bắc Kinh đã dày công xây dựng.
Thoát khỏi cái bẫy đất hiếm của Trung Quốc hiện tại là một thách thức đối với phương Tây. Trên đài phát thanh France Inter, Bart Sap, chủ tịch tổng giám đốc tập đoàn Umicore, chuyên về sản xuất và tái xử lý rác kim loại, báo động về tính cấp bách để "thoát Trung" của Châu Âu. Ông đồng thời nêu lên một giải pháp cụ thể để đạt được mục tiêu đó :
"Chúng ta biết hiện tại Trung Quốc đang thống lĩnh thị trường kim loại hiếm. Cần nhấn mạnh là Bắc Kinh đang tận dụng lợi thế này như một vũ khí thương mại khi quyết định hạn chế xuất khẩu. Vậy câu hỏi đặt ra với Châu Âu là khối này muốn tự chủ hơn hay vẫn bị để phụ thuộc vào nguồn cung cấp Châu Á này. Sự phụ thuộc đó liên quan đến công nghệ chế tạo bình điện ô tô, tức là đến khả năng đi lại của các công dân Châu Âu, và cũng liên quan luôn cả đến tính tự chủ và độc lập của Châu lục này về mặt công nghệ trong nhiều lĩnh vực từ công nghệ không gian, quốc phòng đến công nghệ kết nối, và khả năng chuyển đổi sang năng lượng xanh (...).
Theo đánh giá của Umicore, cuối cùng Châu Âu cũng đã ý thức được là họ cần khoáng sản hiếm và cần thay đổi chiến lược trên phương diện này. Tôi nghĩ rằng, Bruxelles cần đưa ra một chính sách chung liên quan đến vấn đề tái xử lý rác thải để thu hồi lại lượng đất hiếm trong các sản phẩm. Hiện tại, Liên Hiệp Châu Âu xuất khẩu 72% rác thải có khoáng sản hiếm. Đây là một sự lãng phí khủng khiếp. Nhu cầu cấp bách hiện nay là làm thế nào để giữ lại rác thải để tự xử lý, thu hồi lại khối lượng những nguyên liệu chiến lược. Điều đó có nghĩa là Liên Hiệp Châu Âu phải hỗ trợ cho những nước thành viên trong việc tác xử lý rác thải. Châu Âu hiện tại có công nghệ khá tốt trong lĩnh vực này, chỉ cần có một luật chơi chung để tất cả cùng ngừng xuất khẩu rác thải công nghiệp đi nơi khác".
30 năm trước đây, cái bẫy kim loại hiếm Trung Quốc bắt nguồn từ chỗ Âu Mỹ vừa muốn nhanh chóng có lãi, dễ dàng sử dụng "hàng rẻ" Trung Quốc mà lại không mang tiếng gây ô nhiễm môi trường. Giờ đây, ngay cả trong khâu tái xử lý kim loại hiếm từ rác công nghiệp, Châu Âu và Hoa Kỳ lại một lần nữa "đùn đẩy" mảng này đi nơi khác. Chung quy cũng là do vì "sợ bẩn và sợ tốn", Châu Âu cho là "không bõ" để đầu tư vào các nhà máy tái xử lý rác công nghiệp.
Về phía Hoa Kỳ, trước khi lao vào một cuộc đọ sức với Trung Quốc thì mới nhận ra rằng Washington đang thiếu mất một vũ khí lợi hại và đã lỡ "trao trứng cho ác" để giờ đây rơi vào thế bị động trước mỗi quyết định của Bắc Kinh về "những khoáng sản chiến lược".
Thanh Hà
