Thói đạo đức giả của quan chức có nguyên nhân thể chế - Phạm Quý Thọ

Thói đo đc thường được che đy tinh vi, nhưng bc l trong điu kin không bình thường như thi chiến chng dch Covid-19. Hơn thế, thói đo đc gi ca quan chc có nguyên nhân th chế.

đaouc1

Tứ trụ của Đảng Cộng sản Việt Nam : (từ trái qua) Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, Chủ tịch quốc hội Vương Đình Huệ, Thủ tướng Phạm Minh Chính - AFP

Mt trong nhng nghĩa ca t đo đc gi theo ngun gc t tiếng Hy Lp πόκρισις (hypokrisis) là "din" liên quan đến mt mc đ gii thích, đánh giá hay "phán xét". Theo nghĩa triết hc chính tr đó là nhng kiu "tuyên b v kiến thc mà người ta thiếu, yêu cu v s nht quán mà người ta không th duy trì, yêu cu v lòng trung thành mà người ta không có, yêu cu v mt danh tính mà người ta không nm gi". Ngoài ra, đo đc gi chính tr được mô t thc cht là "vic s dng mt n mt cách có ý thc đ đánh la công chúng và đt được li ích chính tr".

Trước hết, xin dn hai minh chng, hình nh gn đây nht được truyn thông phn ánh nhiu có liên quan đến chng dch hin nay. Trước hết, nếu bn đ ý theo dõi các phát ngôn ca lãnh đo trong chương trình Thi s ca Đài truyn hình Vit Nam, thì cm t "mi phường, xã là mt pháo đài chng dch" là câu ca ming. Nếu ông th tướng hay ch tch nước nói ra thì là mt nh, nhưng đng này các lãnh đo cp đa phương tnh thành, qun huyn hay các v lãnh đo ban ngành như mt trn, y tế, hi cũng đu lp li "thông đip" như vt trong hu hết các cuc hp chuyên môn hay hp bàn v chng dch mà h ch trì. Đành rng đây có th là phương châm ch đo, nhưng c th , như lc lượng, y tế, cu tr mi đa phương mi cp thế nào thì không có phương án thc hin. Ti sao ông Ch tch thành ph hay Ch tch qun không đi kim tra cp cơ s đ đến khi ông Th tướng kim tra đt xut thì mi rõ phường thm chí không có ai là lãnh đo trc, và không có bt k phương án phòng chng dch nào...

Mt v Giám đc S Lao đng, Thương binh & Xã hi, cơ quan có chc năng cu tr người dân, nói trong mt bui hp báo rng trong đt dch này "không có ai b đói hay thiếu ăn". Khi báo chí dn li thì ông ta cãi rng không nói như vy cho đến khi phóng viên đưa "băng ghi âm" làm bng chng, ông ta mi buc phi nhn. Thói đo đc gi ca ông này không nhng ch thiếu trung thc, coi thường gii báo chí’, s trách nhim mà còn vô cm khi đnh giu giếm thc tế rng đt dch này đã làm hàng chc triu người lao đng nghèo thêm, phi tìm cách thoát thân khi tâm dch đ v quê, hàng nghìn em nh m côi cha m, nhiu người dân trong ngõ hm sâu không th được tiếp tế lương thc, thc phm thiết yếu, thuc men kp th i. Hàng chc nghìn t đng tin cu tr cho các đi tượng nghèo nhưng còn lâu mi có th đưa cuc sng ca h tr li bình thường

https://youtu.be/CGw5HpmgWhQ

Thói đo đc gi ca quan chc có hai nguyên nhân ch quan và khách quan. Trước hết, cá nhân các quan chc không t giác tu dưỡng, rèn luyn theo các chun mc đo đc cách mng, theo li răn hay tm gương ca lãnh t, nên đã dn suy thoái đo đc, li sng. Hơn thế, nhiu kẻ trong s h có quyn chc, bằng cách trực tiếp hay gián tiếp bổ nhiệm cán b, nhân viên theo cái gi là trật tự ưu tiên : nhất hậu duệ, nhì tiền tệ, tam quan hệ, tứ đồ đệ khiến tình hình suy thoái tr nên nghiêm trng và mang tính h thng.

Tuy nhiên, nguyên nhân sâu xa là do thiếu cơ chế kim soát quyn lc cn thiết như đi trng chính tr, cơ chế công khai minh bch, gii trình trách nhim trước nhân dân. Đo đc là thuc tính cá nhân hình thành trong mi quan h tương tác trong đi sng thc ca xã hi, trong đó th chế chính tr và kinh tế, đi sng người dân và quan chc là các b phn liên quan và tác đng qua li. Tuy nhiên, chế đ toàn tr đã tách bit h thng chính tr, trong đó chế đ đc quyn đc li riêng, công tác cán b là khép kín, ni b, xa ri cuc sng thc đang chu s tác đng bi th trường, đòi hi s phân quyn và các giá tr dân ch. Trong bi cnh xa Đng, gn tin, ch nghĩa cơ hi đã phát tác, các quan chc, b ngoài như li nói cao đ o, t ra trung thành vi đng, vi lãnh t, lý tưởng cng sn, nhưng bên trong, là hành vi nhn hi l, tham nhũng, tiêu cc.

Chiến dch ‘đt lò’ ch là gii pháp cho phn ni ca tng băng trôi. K đo đc gi ch l din khi quá kh nhúng chàm b phát hin. Có nhiu minh chng cho nhn xét này. Xin dn mt trường hp mi xy ra gn đây. Mt v giáo sư, tiến sĩ, giám đc mt bnh vin ln ca nhà nước, va kết thúc ch đo chng dch vi tư cách là giám đc mt bnh vin dã chiến trong vùng tâm dch, lin b truy t v ti "li dng chc v quyn hn làm trái quy đnh đu thu" thiết b y tế gây hu qu nghiêm trng. Ông ta tng có nhiu phát ngôn li hay ý đp trên ngh trường v y đc, v phm cht ca người cán b lãnh đo v ni đau ca bnh nhân, ni nghè o khó ca gia đình h khi ông là Đi biu Quc hi khoá 14. Ông này tng là mt trí thc gii chuyên môn, tng được Đng đ mt ti, nâng đ, to cơ hi quy hoch cán b "lãnh đo cp chiến lược". Dư lun tiếc nui mt tài năng ngành y, mt bàn tay vàng trong các ca phu thut cu các bnh nhân tim mch him nghèo

Nhà nước sinh ra là đ cai tr, tuy nhiên, chế đ dân ch, theo c Th tướng Anh Winston Churchill, là mô hình nhà nước ‘đ ti t hơn c, khi quyn lc được phân lp và b kim soát bi người dân. Chính tr là mt ngh bi vy cn s chuyên nghip. Quan chc cũng là din viên trên sân khu chính tr, h phi c "din" sao cho tròn vai tu thuc ai thuê h. Bn cht s vic rng tin ngân sách nhà nước nuôi b máy lãnh đo là tin thuế ca dân, vì vy người dân phi có quyn đòi hi mt th chế sao cho h có th quyết đnh sinh mng chính tr ca bt c quan chc nào trong h thng. Nếu ai mun tr thành chính khách, anh phi th hin năng lc và phm cht qua s cnh tranh công khai và được chn la bi s đông dân chúng. Người th ng cuc buc phi n lc thc hin các cam kết trước c tri trong sut nhim k bi cơ chế minh bch và trách nhim gii trình. Ngoài ra, quy đnh v vic phế trut tn ti trong nhiu chế đ dân ch phát trin.

Không cn phi có nhiu kiến thc v chế đ dân ch như vy, song nhiu người dân Vit vn còn n tượng vi các chuyến công du ca các tng thng M đến Vit Nam. Thí d, năm 2016 Tng thng M Barak Obama, khi phát biu ti Trung tâm Hi ngh quc gia, ông y vi m đu bng vic dn hai câu trong bài thơ thn "Nam quc sơn hà" ca Lý Thường Kit :

"Sông núi nước Nam vua nam ở

Rành rành định phận tại sách trời"

đ khéo léo khng đnh vic tôn trng ch quyn ca Vit Nam, và ly Kiu :

"Rng trăm năm cũng t đây

Ca tin gi mt chút này làm ghi"

như mt cam kết lòng tin khi kết thúc bài phát biu. Bui ti ông y đã đi ăn bún ch ti ca hàng bình dân ph Lê Văn Hưu, Hà Ni.

Thói đo đc gi ca quan chc chế đ cn b lên án và loi b khi sân khu chính tr bi cơ chế kim soát quyn lc bi nhân dân, phù hp vi thc tế th trường. Liu ci cách hin nay có th hướng đến mt th chế như vy ?

Phạm Quý Thọ

Nguồn : RFA, 08/11/2021