Nhân quyền : Làm sao để có và để không bị mất ? - Phạm Phú Khải

Trong gn hai tháng qua, lut sư Trn Kiu Ngc đã cùng mt s nhà hot đng trong nước t chc khóa hc kéo dài 6 tun v nhân quyn. Nói là 6 tun nhưng tht ra mi tun ch hc tho mt ln vào ngày Ch Nht, và mi ln dài khong 2 tiếng rưỡi thôi. Khóa hc này đã chia s các nguyên tc, giá tr và triết lý đng sau hc thuyết nhân quyn cùng các hc viên trong và ngoài Vit Nam. Ngoài lý thuyết bàn v ni dung ca bn Tuyên ngôn Nhân quyn Ph quát (UDHR), Công ước v Quyn Tr em (CRC), Công ước Quc tế v Quyn Dân s và Chính tr (ICCPR), khóa hc cũng trình bày nhng k năng cn thiết và các phương thc vn đng và đóng góp thiết thc đ đ cao, bo v và ci thin nhân quyn ti Vit Nam. C th là dùng nhng báo cáo, bn tin, thông cáo và bình lun ca các t chc nhân quyn hàng đu thế gii đ phân tích và hc hi, như Amnesty International (AI) và Human Rights Watch (HRW), và đi chiếu vi trường hp ti Vit Nam.

nhanquyen1

Biu tình Thái Lan đòi th tướng Prayuth Chan-ocha t chc. Hình minh ha.

Điu tích cc là trong s các hc viên tham d thì có khong 10 hc viên, hoc hơn, đu rt tr ; có bn còn đang 15, 16 tui, hc trung hc. Ngoài ra, mi bui hc đu có mt vài nhà hot đng uy tín trong và ngoài nước tham d và chia s góc nhìn ca mình v nhân quyn. Mt s nhà hot đng Vit Nam có kiến thc khá vng vàn, và có nhiu kinh nghim thc tin, nên chia s được nhiu điu quý giá vi mi tham d viên.

Chúng tôi đã tham d khóa hc này đy đ. Trong tt c mi thành phn tham d, chúng tôi đc bit quan tâm đến gii tr. Tương lai ca Vit Nam có thăng trm hay thành bi ra sao, có nhng thay đi ln lao và tích cc, hay nh bé và tiêu cc ra sao, đu do tư duy ca gii tr Vit Nam hin nay và mai sau. Nếu người tr Vit Nam có th trang b cho mình mt tinh thn tương thân tương ái, nghĩa là có vin kiến vì phúc li chung, ch không phi ch cho cá nhân, gia đình, hay phe nhóm mình, thì lch s trước sau gì cũng khang trang.

Nếu có th tóm tt các bài hc trong 6 tun qua, thì xin được chia s như sau.

Mt, toàn b hc thuyết nhân quyn nên được xem như là đim chun (benchmark), đ mi con người ca mi quc gia có th dùng làm chun mc hu thúc đy các quyn con người. Các giá tr v t do, bình đng, công bng, công lý, cũng như các quyn dân s và chính tr v.v. đu mang tính tương đi, đu phi được ràng buc bi hiến pháp và pháp lut ca quc gia, đ tránh b li dng hay lm dng, dù đó là t phía người dân hay chính quyn. Ngoài ra, các quyn và t do ca con người có mi quan h mt thiết đến các nhu cu căn bn nht, như nhu cu sinh lý, an toàn và thương yêu ; bc cao hơn là s ghi nhn, kính trng, lòng tôn trng và t trng, và các quyn t do căn bn. Không có nhng điu này thì mt người khó th nào thc hin mong mun ca mình đ được t do tht s.

Hai, không th hc hay hành v nhân quyn nếu không có lòng t trng. Chính vì thế mà các nước văn minh, khi lòng t trng ca con người càng cao, càng hiu sâu v quyn con người ca chính mình và, ca người khác, thì s tôn trng nhân quyn cũng cao lên.

Nhưng làm sao đ có được lòng t trng ? Đây là câu hi rt khó. Nó như con gà và trái trng vy. Có nhân quyn trước thì s có được lòng t trng, hay có lòng t trng s đưa đến nhân quyn ?

Mun có lòng t trng thì phi có s t tin. Tin rng chính mình, không ai khác, mi quyết đnh được vn mnh, tương lai, cuc sng ca mình. Ngoài ra cn phi có s thương yêu, cm thông, h tr v.v. t người khác, nht là t gia đình. Không có các yếu t này, mà còn b vùi dp, b đi x ti t t trong gia đình, đến nhà trường, và xã hi rng m, v.v. thì khó mt ai có th có s t tin, đ có lòng t trng, đ ri sau đó biết tôn trng người khác, nht là các quyn căn bn ca người khác.

Khi nói đến điu này, thì chúng ta cn hiu rng tôn trng nhân quyn đi vi mt người khác có nghĩa là tht s xem người đó có đ quyn và t do ging như mình, bt k màu da, sc tc, tôn giáo, phái tính, tui tác v.v. Tinh thn tôn trng đích thc là như thế, dù người đó nh tui hơn mình, con cháu mình, hiu biết kém hơn mình, nghèo hơn mình, hay nói chung mi th đu thua kém mình. Đó mi là tôn trng đích thc. Ch không phi ch tôn trng khi người đó vai vế ln hơn mình, như cha m, anh ch, thy cô, ông này bà kia, giàu có quyn lc hơn mình v.v.

Ba, mi điu trên s vô nghĩa nếu ch dng li thông tin hay kiến thc. Ch qua thc hành thì chúng ta mi cm nhn được các giá tr đích thc này, cũng như các gii hn ca nó. Khi có nim tin, khi thc s tin tưởng, chúng ta phi tìm cách áp dng vào đi sng, vào thc tế. Nhân quyn là bao hàm gn như mi th liên quan đến đi sng ca chúng ta. Mt s người di dân khp nơi, trước đây cũng như sau này, không biết rng bo hành gia đình là vi phm nhân quyn, vi ph n hay vi tr em, ti Úc hay các nn dân ch pháp quyn khác. H ngc nhiên sau khi b xét x vì vi phm. Sng đây mt thi gian, h t t quen và hiu ra, và cũng thay đi dn cung cách hành x trước đây. Bao nhiêu các vn đ mang tính cá nhân cũng đu là nhân quyn, hay chính tr (the personal is political), không ch riêng n quyn.

Qua khóa hc này, mt s bn tr cho biết các em hi trước đến nay không nghĩ nhân quyn rng như thế. Không nghĩ rng giáo dc gia đình, k c dy d, trng pht, đu liên quan đến nhân quyn, nht là quyn tr em. Môi trường sng như không khí, thc ăn, ch , nước ung, hay biến đi khí hu v.v. đu liên quan trc tiếp đến đi sng con người, đến quyn làm người ca tt c chúng ta. Do đó, khóa hc đ ngh nhu cu m rng hot đng nhân quyn lên toàn din đi sng, t người khuyết tt, tr em, ph n, phái tính/LGBTI, cho đến các quyn lao đng, công đoàn, nghip đoàn v.v. Nếu ch tp trung vào quyn dân s và chính tr thì không gian hot đng là gii hn, kém hiu qu, và kh năng vn đng nhiu thành phn khác nhau trong xã hi tham gia vào vic bo v và phát huy nhân quyn s b gii hn.

Bn, khóa hc này chia s quan nim rng quyn tr em là nn tng ca xã hi. Tương lai ca đt nước có thay đi hay không, đến mc đ nào, theo chiu hướng nào, v.v. là do ý thc và tư duy được hình thành t các thế h tr hôm nay và mai sau. Nếu không đu tư vào, nếu không tôn trng các quyn căn bn ca tr em, ngay t trong gia đình và nhà trường, thì đng mong h s có lòng t trng, và đng mong sau này h s tôn trng quyn và t do ca người khác.

Năm, khóa hc đ cao nhu cu ghi chép h sơ, d liu như mt công vic quan trng hàng đu. Không có d liu thì không th nói chuyn hay thuyết phc được ai c, ngay c khi được quan tâm và h tr. S tht không th đến t ca ming thôi. Cho nên mi người cn tp thói quen ghi chép mi th có th, nếu an toàn, và làm vic cũng như gii quyết vn đ da trên d liu và lý lun. Hãy luôn quan nim rng nếu không ghi li thì coi như chuyn đó không xy ra. Ngàn năm bia ming ch có giá tr thi xưa, ch thi nay thì phi có bng chng hn hoi trong mi vic mình làm.

Phi thú tht rng khi nhìn thy mt s bn tr tham gia vào khóa hc này, chúng tôi cũng ly làm vui mng và lc quan. Có bn tham gia tho lun nhóm, trình bày đ tài mình được giao phó, và tr li các câu hi t người khác. Tuy nhiên, trong din đàn tho lun và trong khóa hc, chúng tôi vn thy s rt rè vn còn nhiu. Nht là khi đt câu hi.

Các em đã được nhc nh lên tiếng trong din đàn, và mnh dn phát biu nhng gì mình suy nghĩ trong bui hc. Đc bit quan trng nht là chúng tôi mong các em hiu được rng khi hi thì đó chính là quyn căn bn nht. Có th các em không quen, nên ngi hi. Điu này tuy có th hiu được, nhưng chính các em phi vượt qua được ni s này, thì mi tiến bước vng vàng. Bi vì nếu l chúng ta có hi câu hi v vn thì cũng không sao c. Đó cũng là cơ hi đ chúng ta hc t cái sai, cái d, hay li lm ca mình. Ly thí d, mt trong nhng k năng quan trng nht ca người làm truyn thông là biết đt câu hi. Nhưng không phi t nhiên h biết đt câu hi tht đúng hoc hay, mà phi qua quá trình luyn tp và hc hi không ngng. Không ai thành công mà không tht bi ; và người thành công ln thường là người tng tht bi ln.

Quyn tr em  được công b rt sm vào năm 1924, có tên gi là Tuyên ngôn Geneva ; ri được tuyên dương trong Tuyên ngôn Nhân quyn ph quát (điu 25, 26) năm 1948 ; ri được Hi đng Liên Hip Quc chp thun năm 1959 ; trong ICCPR (điu 23, 24) ; trong Công ước Quc tế v Quyn Kinh tế, Xã hi và Văn hóa (ICESCR, điu 10). Nhưng mãi đến cui tháng 11 năm 1989 mi chính thc được Đi Hi đng LHQ thông qua, và có hiu nghim vào ngày 2 tháng 9 năm 1990. Vit Nam đã   vào phn ln các công ước nhân quyn quc tế, k c CRC, nhưng không cam kết thi hành nó. Ký nhưng không kết là vy. Trông đi h tôn trng và thc thi thì là điu không thc tế.

Nhân quyn không th được ban phát t phía chính quyn. Nếu có th ban phát, thì cũng có th b tước đi. Vn đ chính nm nim tin, hiu biết và quyết tâm dành gi, phát huy và ci thin không ngng đ s đi x gia con người vi nhau ngày mt văn minh hơn, và đ chính quyn không can thip quá nhiu vào quyn li và t do ca người dân.

Đến khi nào người dân Vit Nam, nht là gii tr, có tư duy và nim tin này, và quyết tâm thc hin nó, thì lúc đó không ai có th ly đi mt vì h đã thc s s hu nhân quyn.

(viết chung cùng lut sư Trn Kiu Ngc. Úc Châu, 03/11/2021)

Phạm Phú Khải

Nguồn : VOA, 09/11/2021