'Chúng tôi sẽ nhớ mãi về 'Thằng Hèn Vĩ Đại' (BBC)
Thái độ mà ông minh bạch ngay trong lời tựa cuốn hồi ký:
"Tôi cũng mong sao mỗi người trong các văn nghệ sĩ sắp giã từ cõi đời
nhầy nhụa này hãy để lại một "bản di chúc" nói lên Sự Thật, dù chỉ là
1/1000 Sự Thật, để tạ tội với đồng bào, về những gì mình đã vì miếng cơm
manh áo, vì yếu hèn mà phải cúi đầu làm thân trâu ngựa". Không biết nguyện ước này của ông Tô Hải có bao nhiêu người hưởng ứng?
Nhạc sỹ Tô Hải tên đầy đủ là Tô
Đình Hải, sinh năm 1927, trước đó từng được biết đến là một nhạc sỹ đa
phong cách, có nhiều sáng tác thuộc nhiều thể loại nhạc từ lãng mạn, tới
nhạc giao hưởng, nhạc phim, nhạc k v.v..., nhưng nổi bật một thời là
thể loại 'nhạc đỏ, nhạc cách mạng'.
Ông đã gây chú ý khi bắt đầu
viết hồi ký và sau đó là viết blog liên tục trên dưới hai chục năm trở
lại đây, mà tác phẩm được nhiều người biết đến nhất là cuốn 'Hồi ký của
một thằng hèn', trong đó, ông bộc lộ thái độ được cho là phản tỉnh, chỉ
trích chính 'lựa chọn sai đường' của bản thân, nhận mình là một 'thằng
hèn', 'một kẻ cơ hội', ca ngợi 'đảng và chế độ' để sống sót.
Từ
Texas, Hoa Kỳ, gửi cho BBC Tiếng Việt những dòng cảm tưởng vĩnh biệt
nhạc sĩ Tô Hải, gọi nhà bất đồng chính kiến vừa ra đi là 'con người
trung trực', nhà thơ Hoàng Hưng viết:
"Tôi có quen biết nhạc sĩ Tô Hải và theo dõi các bước
đường sáng tác âm nhạc cũng như chuyển biến tư tưởng của ông. Ông là một
nhân vật khá tiểu biểu cho những trí thức, văn nghệ sĩ trong giới "tiểu
tư sản thành thị" có lòng yêu nước, trung thực và tự trọng trong lịch
sử VN hiện đại.
"Do yêu nước mà hăm hở đi theo Việt Minh, vì chỉ
biết Việt Minh đánh Tây giành độc lập, rồi tiếp tục hăng hái phục vụ
công cuộc "đấu tranh giải phóng miền Nam" cũng vì bị bưng bít thông tin,
cho miền Bắc là chính nghĩa vì độc lập thống nhất quốc gia.
"Các
ca khúc của ông, từ một "Nụ cười sơn cước" lãng mạn trước 1945 đến
những bài kháng chiến vui tếu "trường lục quân đang cần lính đanh Tây",
"nhà sư giết giặc"… và đỉnh cao là "Tiếng hát người chiến sĩ biên
phòng", thể hiện bước chuyển lớn từ anh chàng "tạch tạch xè" mơ màng mây
gió qua người chiến sĩ "lạc quan cách mạng" vô tư lự.
"Cả đến
sau Đổi mới những năm 1980, 1990, mặc dù bản thân là một nhạc sĩ hiếm
hoi thông thạo ngoại ngữ, biết nhiều thông tin thế giới, ông vẫn viết
hàng loạt bài chê trách nền âm nhạc thị trường thoát khỏi truyền thống
"yêu nước, cách mạng".
'Bước chuyển đột ngột'
Gọi
những chuyển biến về tư tưởng của nhạc sỹ Tô Hải là 'bước chuyển đột
ngột', nhà thơ Hoàng Hưng, thành viên sáng lập Ban vận động thành lập
Văn đoàn độc lập Việt Nam và thành viên sáng lập Tạp chí văn nghệ mạng
Văn Việt, viết tiếp qua bút đàm gửi BBC Tiếng Việt cùng ngày
"Nhưng
đến cuối đời, trước thực tế đất nước và nhờ Internet, ông đã có bước
chuyển đột ngột về tư tưởng. Nó đã âm thầm trong nhiều năm, và bùng ra
công khai khi ông từ bỏ đảng cộng sản và công bố cuốn "Hồi ký của một
thằng hèn" mà ông chủ động gửi in ở Mỹ năm 2007. Đó là những hành động
thật dũng cảm vào thời điểm ấy.
"Ông đã mở con đường công khai từ bỏ đảng cho nhiều
người, mở đường công bố bản thảo ở nước ngoài cho nhiều cây bút "phản
tỉnh", như Trần Đĩnh, Lê Phú Khải… Và từ đó, cái tên "nhát sĩ" Tô Hải đã
nổi bật trên không gian mạng với hàng loạt bài viết sắc bén, có lửa, có
thép, tố cáo, phê phán, phản biện rất kịp thời và hấp dẫn bởi lối viết
có kiến thức, có tâm huyết, có trải nghiệm bản thân.
"Cũng không
ít người theo Cộng sản rồi từ bỏ, nhưng Tô Hải ở trong số ít người không
bị "phía bên kia" moi móc chê trách quá khứ. Một lý do là ở thái độ
quyết liệt, rõ ràng, tự nhận sai lầm một cách dứt khoát, không biện
bạch.
Thái độ mà ông minh bạch ngay trong lời tựa cuốn hồi ký:
"Tôi cũng mong sao mỗi người trong các văn nghệ sĩ sắp giã từ cõi đời
nhầy nhụa này hãy để lại một "bản di chúc" nói lên Sự Thật, dù chỉ là
1/1000 Sự Thật, để tạ tội với đồng bào, về những gì mình đã vì miếng cơm
manh áo, vì yếu hèn mà phải cúi đầu làm thân trâu ngựa".
"Dũng cảm với chính mình là khó nhất, và cần có trước tiên để có thể dũng cảm đấu tranh với bất công, sai trái trong đời!
"Trường
hợp Tô Hải khiến tôi vững tin và hy vọng: ngày càng nhiều người trong
hàng ngũ Cộng sản Việt Nam "giác ngộ" sự thật, dũng cảm với chính mình
để dũng cảm tham gia chuyển hoá đất nước, xã hội theo con đường văn minh
tiến bộ.
"Kính trọng nhạc sĩ Tô Hải. Vĩnh biệt ông. Tin là
ông đã nhắm mắt an lành như một con người trung trực, không "ăn gian"
cuộc đời!"
'Vận nước, không ngồi yên'
Từ Sài Gòn, trong một bài viết gửi cho BBC Tiếng Việt, nhà văn Lê Phú Khải, chia sẻ về nhạc sỹ Tô Hải:
"Công
bằng mà nói, với những huân chương mà ông đã được nhận, với giải
thưởng về Văn học nghệ thuật đợt 1, ông có thể ngồi rung đùi mà nhận
bổng lộc, đến các hộị nghị, kỷ niệm này nọ mà ngồi ghế danh dự trong
làng nhạc sỹ Việt nam mà nhận bao thư. Và … ngậm miệng ăn tiền dài dài …
như các nghệ sỹ lão thành khác!
"Nhưng vận nước không để ông ngồi
yên. Ông nghĩ đến con cháu, nghĩ đến thế hệ mai sau sẽ sống ra sao nếu
Trung Quốc 'gặm dần' đất nước mà ông bà đã tốn bao nhiêu xương máu để
gìn giữ nó đến hôm nay.
"Ông tâm sự: Từ ngày tôi viết blog, mấy
thằng nhạc sỹ xưa kia nó vô Sài Gòn là nhào đến nhà tôi… Vậy mà khi thấy
tôi viết trên mạng, nó lỉnh, nó sợ liên lụy, giới nhà văn của ông còn
đỡ chứ giới nhạc cùng thời với tôi chúng nó hèn quá! Tôi an ủi ông:
Những kẻ ngậm miệng ăn tiền ấy có gì đáng nói, bù lại, hiện anh có hàng
vạn bạn đọc trên thế giới, đó chẳng phải là đáng vui hay sao?
"Là người bất đồng chính kiến nên công an đã đến "hỏi
thăm" cái xe bán bánh mỳ của vợ ông ở đầu phố, công an và chính quyền
phường đã đến tận nhà "khuyên giải" ông không viết blog nữa!
"Viết
đến đây tôi bỗng nhớ đến năm 1991, tại hội trường Matxcơva, tôi đứng
giữa những người già, rất già, râu tóc bạc phơ đang cầm biểu ngữ đứng
biểu tình trong tuyết giá…
"Một người Việt Nam nói với tôi lúc
đó: Những người già như thế này đi biểu tình không phải như sinh viên
Nam Triều Tiên, Singapore đi biểu tình đòi hỏi một cái gì cụ thể cho
ngày hôm sau đâu. Mà họ vì trách nhiệm của lương tâm, vì một tương lai,
vì một cái gì cao cả hơn đối với đất nước.
"Những gì mà nhạc sỹ Tô Hải đã và đang làm chính vì "những điều cao cả hơn đối với đất nước" Việt Nam yêu quý của ông.
"Hôm nay, người nhạc sỹ đã viết hợp xướng giao hưởng "Tiếng hát người chiến sỹ biên thùy"… đã ra đi.
"Ông
có thể ngậm cười nơi chín suối vì cái ngày 16/12/2007 ở tuổi 80, ông đã
chống ba-toong đi biểu tình chống Trung Quốc xâm lược biển đảo Việt
Nam, thì hôm nay ở tuổi 91, ông có thể yên lòng vì hàng chục nghìn đồng
bào đã xuống đường theo gót ông năm xưa trên khắp miền đất nước, hô vang
những khẩu hiệu yêu nước…"
"Quê hương yêu dấu bao người chờ mong" trong bài "
Tiếng hát người chiến sỹ biên thùy" của ông vẫn còn đó… để tiển ông về
nơi an nghỉ," nhà báo Lê Phú Khải, tác giả của cuốn hồi ký 'Lời Ai Điếu'
viết.
'Bi kịch lớn nhất'
Từ Paris, nhà báo tự do, cựu đạo diễn truyền hình Trần Tiến Đức viết cho BBC:
"Thời
kháng chiến 9 năm, nay người ta còn gọi là Chiến tranh Đông dương lần
thứ nhất, trong rừng Việt Bắc, tôi thường được nghe những ca khúc trữ
tình rất hay như Suối Mơ, Thiên Thai, Trương Chi, Buồn tàn thu, Đêm
đông, Tiếng hát quay tơ, Anh đến thăm em một chiều mưa; và cả bài Nụ
cười Sơn cước của nhạc sỹ Tô Hải.
"Sau này ông còn là tác giả của
Tổ khúc "Tiếng hát người chiến sĩ biên thuỳ" - một tác phẩm đồ sộ của
nền âm nhạc Việt nam, đánh dấu một bước trưởng thành trong sự nghiệp
sáng tác của nhạc sỹ Tô Hải.
"Rất tiếc là sau này tôi không được
nghe những sáng tác mới của ông. Mãi sau này qua cuốn "Nhật ký một thằng
hèn" tôi mới được hiểu thêm về ông, về con người ông.
"Đúng là ông và nhiều văn nghệ sĩ cùng thời với ông
phải chịu sống hèn để có thể tồn tại, phải viết những gì mình không
nghĩ, phải nói những gì mình không tin. Tôi nghĩ rằng đó chính là bi
kịch lớn nhất của họ.
"Nhưng khác với nhiều người, nhạc sĩ Tô Hải
dám nhận mình là hèn, và viết lên những gì ông cho là hèn. Tôi nghĩ
rằng phải dũng cảm như thế nào mới dám công khai nhận mình là hèn.
"Tôi
thì nghĩ rằng cái thể chế này đã bắt ông và nhiều đồng nghiệp phải sống
hèn. Nhưng với những gì ông đã làm thì nhạc sĩ Tô Hải đã chết như một
người anh hùng, một người tử tế rất đáng kính trọng
"Từ Paris, xin
thắp một nén nhang cầu mong cho ông được hưởng mọi niềm sung sướng ở
cõi vĩnh hằng!," nhà báo Trần Tiến Đức chia sẻ.
Từ Sài Gòn, nhà hoạt động xã hội dân sự, cựu tù nhân lương tâm Nguyễn Tiến Trung viết cho BBC:
"Tôi
biết cụ Tô Hải ngay từ những ngày đầu tiên từ Pháp về Việt Nam vào năm
2007 qua sự giới thiệu của anh Nguyễn Văn Hải (tức blogger Điếu Cày).
Rồi sau khi tôi ra tù vào ngày 12/4/2014, cụ Tô Hải cũng lại là một
trong những người đầu tiên đến thăm tôi, dù lúc này cụ đã phải ngồi xe
lăn.
"Thỉnh thoảng tôi lại đi qua chung cư Rạch Miễu thăm cụ và
cô Lâm Ái. Cụ kể chuyện cho tôi rất nhiều về thời thanh niên theo đảng
cộng sản của cụ. Tuy nhiên, điều ấn tượng nhất đối với tôi là cụ Tô Hải
thực sự là một trí thức.
"Khi nhận ra sự thực về đảng cộng sản
không phải là một đảng đấu tranh cho tự do của người dân Việt Nam mà đã
biến chất thành một đảng toàn trị kìm hãm tự do, cụ đã quyết liệt phủ
nhận quá khứ của mình, thậm chí tự gọi mình là "một thằng hèn".
'Người yêu nước chân chính'
Và Thạc sỹ Nguyễn Tiến Trung chia sẻ thêm về người nhạc sỹ lão thành vừa qua đời ở Sài Gòn:
"Tôi
còn nhớ rõ cụ Tô Hải tuyên bố với tôi là những sáng tác của cụ để phục
vụ cho sự tuyên truyền của đảng cộng sản nhằm 'lừa mị nhân dân' đều đáng
vứt vào sọt rác. Những lần gặp cụ, dù sức yếu, nhưng tôi thấy cụ luôn
cố gắng viết phê phán chế độ độc tài và ủng hộ dân chủ.
"Cụ cũng
thúc giục tôi phải viết nhiều và hành động. Tôi thật sự kính trọng cụ.
Cụ Tô Hải là một người yêu nước chân chính. Và tôi nghĩ đó là một điều
tuyệt vời nhất mà cụ muốn nghe tôi nói về cụ. Xin vĩnh biệt cụ và cầu
mong cụ yên nghỉ!"
Một nhà hoạt động xã hội dân sự khác cũng từng
gặp mặt cố nhạc sỹ Tô Hải lúc sinh thời, kỹ sư Nguyễn Lân Thắng chia sẻ
với BBC Tiếng Việt:
"Tôi gặp cụ Tô Hải lần đầu tiên vào đầu năm
2012. Đó là thời điểm khi tôi vừa mới trải qua cả một mùa hè biểu tình
chống Trung Quốc rực lửa năm 2011 ở Hà Nội. Tuy chưa từng gặp nhau,
nhưng tôi nhớ như in cuộc gặp ấy cụ đã ôm chầm lấy tôi như một đứa con
đi xa trở về.
"Có chuyện đó là bởi vì tuy tôi là thế hệ trẻ,
nhưng đã biết cụ rất lâu qua các bài viết trên Blog, Facebook... còn cụ
thì biết đến tôi vì những tấm hình biểu tình nóng hổi tôi chụp hồi đó.
Cụ Tô Hải trong mắt anh em đấu tranh trẻ ở Việt Nam là một tượng đài vĩ
đại.
"Không chỉ là những bức hình, những đoạn phim ghi
lại cảnh một ông già bé nhỏ kiên cường chống gậy đi biểu tình giữa đường
phố, cụ Tô Hải đã đi vào lòng người trẻ chúng tôi bằng những bài viết
sắc sảo lật mặt chế độ cộng sản trên trang blog của cụ, bằng cuốn "Hồi
ký của một thằng hèn" chấn động dư luận một thời.
"Hôm nay, nhạc
sỹ Tô Hải, người tự nhận là MỘT THẰNG HÈN đã ra đi rời bỏ thế gian,
nhưng với tôi hình ảnh cụ sẽ còn sống mãi. Chính cụ là một trong những
người đã trực tiếp tác động làm lớp trẻ chúng tôi sống thôi hèn, dám
đứng lên xuống đường đòi hỏi những điều thuộc về dân tộc này.
"Xin vĩnh biệt cụ, MỘT THẰNG HÈN VĨ ĐẠI!"
Ngày
11/8/2018 chứng kiến sự ra đi của hai nhà bất đồng chính kiến của Việt
Nam cùng hưởng thọ 91 tuổi, đó là nhạc sỹ Tô Hải ở trong nước và nhà báo
Bùi Tín ở Pháp, từ Leeds, Anh Quốc, cựu đạo diễn truy hình, nhà báo tự
do và blogger Song Chi chia sẻ cảm tưởng với BBC:
"Trong một ngày hai tin buồn: nhà báo Bùi Tín qua đời ở
Paris và nhạc sĩ Tô Hải ra đi tại Việt Nam. Cả hai đều là những người
sinh ra, lớn lên, trưởng thành trong lòng chế độ cộng sản, là người có
công với chế độ, nhưng đều nhận ra bản chất thực sự của đảng và nhà nước
cộng sản VN và cái chủ nghĩa, cái mô hình thể chế chính trị sai lầm
này, nên đã thức tỉnh và trở thành những tiếng nói mạnh mẽ tố cáo chế
độ."
'Người nhạc sỹ của dân'
Cựu đạo diễn truyền hình nhân dịp này nói thêm về tính tương đồng giữa hai nhà bất đồng chính kiến vừa qua đời:
"Nhờ
mọi người chia sẻ trên facebook mà tôi mới biết cả hai ông cùng sinh
năm 1927, cùng có nhiều điểm chung như đã nói ở trên và bây giờ, lại
cùng ra đi một ngày.
"Không như với cố nhà báo Bùi Tín, tôi chưa
có may mắn gặp được cố nhạc sĩ Tô Hải ngoài đời, nhưng vẫn thường xuyên
theo dõi những tin tức, bài viết, cũng như đã đọc cuốn "Hồi ký của một
thằng hèn" của ông.
"Cuốn hồi ký thu hút người đọc không phải ở
khía cạnh văn chương, nhạc sĩ Tô Hải không phải là một nhà văn, nhưng ở
giá trị của những hồi ức, những tâm tư, suy nghĩ của một con người nhận
ra sự mông muội, ngây thơ, sai lầm của mình, rằng con đường mình đang đi
và cùa hàng chục triệu người đang đi này là sai lầm, là phản tiến bộ,
là tội ác.
"Giữa những tháng năm mà đa phần giới làm báo, làm
văn hóa văn nghệ còn chưa nhận ra sự thật hoặc sử dụng ngòi bút, cây cọ,
tiếng hát…để bợ đỡ nhà cầm quyền, tiếp tục tuyên truyền dối trá, bóp
méo sự thật để được đảng và nhà nước cộng sản tin dùng, được hưởng mọi
bổng lộc (và cho đến tận bây giờ vẫn có những người như vậy) thì nhạc sĩ
Tô Hải đã sớm thức tỉnh. "
"Sự nhạy cảm của một văn nghệ sĩ, nhạc
sĩ càng khiến cho nỗi đau, sự day dứt trong lòng ông thêm nặng nề. Có
thể cảm được nỗi đau đó qua từng trang viết trong cuốn "Hồi ký của một
thằng hèn".
"Cũng có những người thuộc giới trí thức, văn nghệ sĩ
cộng sản nhận ra và thức tỉnh, nhưng không phải ai cũng thức tỉnh một
cách dứt khoát, quyết liệt và can đảm thừa nhận sự lầm lạc của mình như
nhạc sĩ Tô Hải. Hay nhà báo Bùi Tín.
"Để rồi kể từ đó ông trở
thành người nhạc sĩ của nhân dân, cùng xuống đường tham gia biểu tình
chống Trung quốc với thanh niên, sinh viên, tuổi cao nhưng vẫn là một
blogger "trẻ" từ trong tâm, hăng say viết và được bao nhiêu người trẻ
tuổi yêu mến, ngược lại cũng nhận không ít phiền hà, sách nhiễu từ phía
nhà cầm quyền.
"Cuộc đời vốn ngắn ngủi và mỗi chúng ta chỉ sống có
một đời. Có những người khi sống hưởng mọi bổng lộc phú quý, quyền lực
hay danh tiếng, thậm chí được tung hô như thánh sống. Có những "nhà
báo", người làm nhạc… được xưng tụng, tác phẩm được nhà cầm quyền đưa
vào sách giáo khoa tuyên truyền suốt bao nhiêu năm."
"Nhưng chẳng
bao lâu khi họ chưa kịp nằm xuống thì những gì họ đã viết không ai còn
nhớ tới, dư luận khinh ghét và một ngày nào đó khi lịch sử được viết lại
một cách rõ ràng, minh bạch thì con người cũng như tác phẩm của họ sẽ
bị đánh giá lại một cách công bằng. Không ai có thể rũ bỏ được những gì
mình đã làm, đã viết, nhất là trong thời đại này.
'Đến hơi thở cuối cùng'
Và
cựu đạo diễn Song Chi viết thêm: "Cố nhà báo Bùi Tín hay cố nhạc sĩ Tô
Hải đã đã sống những cuộc đời không uổng phí khi dùng chính số phận của
mình, và sử dụng vốn sống, kinh nghiệm, kiến thức, ngôn ngữ… để nói lên
sự thật, tố cáo chế độ, góp phần thức tỉnh giới trẻ.
"Cho dù chưa
kịp nhìn thấy ngày đất nước Việt Nam thực sự có dân chủ, nhân dân Việt
Nam thực sự có tự do, nhưng tin rằng hai ông sẽ thanh thản ra đi. Việc
của các ông đang và sẽ có những người khác nối tiếp," nhà báo, đạo diễn
Song Chi viết.
Cũng hôm 11/8, từ Berlin, CHLB Đức, nhà văn, nhà
báo Võ Thị Hảo chia sẻ với BBC Tiếng Việt trong một ngày chứng kiến sự
ra đi của hai nhà bất đồng chính kiến, bà viết:
"Bùi Tín, Tô Hải,
dù các ông sống hay chết ở đâu, dẫu có bị giày xéo thế nào thì, bằng sự
thức tỉnh của họ, bằng lương tâm và trách nhiệm của họ đối với đồng bào
Việt Nam mà họ đã làm, cố hết sức mình, vượt cả bệnh tật và tuổi tác, sẽ
không một sự bôi nhọ nào xúc phạm đến họ được.
"Hai con người
ấy, vì đã hành động theo lương tri, bằng những tác phẩm của họ, sẽ còn
trường tồn với thời gian và càng ngày sẽ càng có nhiều người Việt Nam
thương yêu và tạ ơn họ.
"Con người rút ruột nhả những dòng tơ dâng cho đời
ấy đã dùng cảm chiến đấu với nỗi sợ hãi và viết cho đến những năm tháng
bệnh tật cuối đời, dù phải nằm trên giường mà viết và viết giữa những
cơn đau.
"Đáng kính thay, con người đã dám thừa nhận cái hèn của
mình và lên tiếng vì "Tôi đã hết hèn, Không thể chết trong im lặng, Cuộc
đời tủi nhục của tên bồi bút, 5 năm đóng kịch và dối trá..."(Tên một số
chương trong "Hồi ký một thằng Hèn- Tô Hải).
"Hôm nay, ngày lớn
ngày chia phôi. Người Việt Nam yêu nước, yêu sự thật và công lý sẽ còn
nhớ mãi đến nhà báo- nhà văn Bùi Tín và nhạc sĩ Tô Hải trong những giai
điệu đẹp.
"Nỗi tiếc thương thật lớn. Nhưng giai điệu dịu dàng và
ủi an. Vì họ đã đến cuộc đời này, đã sống hết thiên mệnh và đã chiến đấu
cho sự thật đến hơi thở cuối cùng.
"Cỏ cây hoa lá, thương nhớ mãi
người đi/và dâng sầu lên mi mắt người về.../Ai về sau dãy núi Kim Bôi,
/nhắn rằng tim tôi chưa phai mờ...
"Người ơi, tôi đã rút tơ
lòng/Dệt mấy cung yêu thương/Gửi lòng trong trắng/Của mấy bông hoa
rừng/Đời đời không tàn với khúc nhạc lòng tôi," như những gì Tô Hải đã
viết trong "Nụ cười sơn cước", ca khúc trữ tình tuyệt vời mà ông để lại
cho muôn đời sau.