Làm thế nào để thực hành tinh thần dân chủ đa nguyên? (Nguyễn Thị Bích Ngà)
Chúng ta đã lúng túng quá lâu và vướng mắc quá nhiều thứ nhỏ nhặt chỉ bởi
chúng ta chưa thật sự thấu suốt triết lý đa nguyên. Chúng ta chấp nhận mất mát,
chấp nhận hi sinh, chấp nhận gian khó; chúng ta không hề hèn nhát, không hề ngu
dốt, không hề sợ hãi. Chúng ta chỉ bị vướng mắc trong và bởi lịch sử văn hóa và
giáo dục, nên chúng ta chưa tiếp thu và thực hành tinh thần dân chủ đa nguyên
một cách đúng, đủ và nhất quán. Nhận ra vấn đề là bước đầu tiên để thay đổi.
Bạn nhận ra chưa? Nếu chưa, chúng ta sẽ tiếp tục thảo luận. (Nguyễn Thị Bích Ngà)
Trong triết học về
chính trị, đa nguyên là sự công nhận và trân trọng tính đa diện trong một tập
thể chính trị. Nhận thức này giúp mỗi công dân sống chung hoà bình với những ai
có chính kiến và nếp sống khác với mình.
Dù có đầu óc cải
cách hay bảo thủ, người có tinh thần đa nguyên thường có xu hướng dung hoà về
chính trị. Họ tin rằng đối thoại với thiện chí là cách tốt nhất để đi đến đồng
thuận.
Họ tin rằng nhận
thức về lợi ích chung của tập thể là động lực khiến cho các xu hướng chính trị
có thể thương thảo với nhau nhằm tìm ra một chiến lược chung để đạt lợi ích đó.
Lợi ích này thay đổi tuỳ theo tiến hóa của xã hội.
Về mặt lý thuyết,
ta thấy đó là một học thuyết có tính ưu việt, đặt trên nền tảng dân chủ, là
điều kiện cần và đủ để xây dựng một thể chế, một thế giới, hòa bình và nhân
bản. Các nước phương Tây đã áp dụng học thuyết này và đạt được những thành tựu
tốt đẹp nhất định.
Việt Nam hiện nay
đang là chế độ cộng sản với một đảng duy nhất nắm quyền. Thậm chí đảng cộng sản
còn đưa vào hiến pháp để khẳng định vai trò nắm quyền tuyệt đối của đảng, triệt
tiêu toàn bộ các đảng phái chính trị khác, không cho hoạt động. Về mặt chính
trị Việt Nam hoàn toàn không có tính đa nguyên, dân chủ.
Về mặt lịch sử,
đất nước Việt Nam từ xưa đến nay trải qua các giai đoạn phong kiến tập quyền,
thuộc địa, cộng sản, chỉ có một giai đoạn ngắn miền Nam Việt Nam được tiệm cận
với dân chủ, đa nguyên, rồi sụp đổ.
Về mặt văn hóa xã
hội, người Việt ảnh hưởng nhiều từ Nho giáo, sau đó là nền giáo dục cộng sản,
luôn bị kìm cặp trong tâm thức nô lệ, triệt tiêu phản biện và tư duy logic ngay
từ trong gia đình cho đến nhà trường, xã hội.
Một bộ phận không
nhỏ người Việt hiện đã và đang đấu tranh để thay đổi thể chế, thay đổi thực
trạng xã hội với mục đích xây dựng một đất nước Việt Nam theo chủ thuyết dân
chủ, đa nguyên. Cuộc đấu tranh diễn ra đã nhiều năm, lúc thăng lúc trầm nhưng
chưa lúc nào có được sự đoàn kết cao giữa các tổ chức, hội nhóm, cá nhân. Chúng
ta đã luôn vướng vào “một điều gì đó” làm cho bị cản trở, phân rã, rời rạc và
kém hiệu quả. “Một điều gì đó” là cái gì?
Tôi khẳng định, đó
là bởi người Việt nói chung không hiểu hoặc hiểu nhưng khó thể thực hành một
cách đúng đắn, đầy đủ tinh thần đa nguyên trong chính trị cũng như mọi mặt đời
sống.
Ta thấy chủ thuyết
dân chủ đa nguyên ưu việt, ta mong muốn áp dụng, ta học, ta làm…nhưng ta vẫn là
người Việt với một nền văn minh lúa nước, bị kìm cặp bởi Nho giáo nên không hề
có tính phóng khoáng, cởi mở. Ta là sản phẩm của một nền văn hóa bảo thủ, trì
trệ, co cụm và cảm tính. Cho dù tiếp nhận tinh thần dân chủ, đa nguyên nhưng
tiềm thức ta vẫn là con người cũ: con người của văn hóa Nho giáo + cộng sản.
Trải qua rất nhiều
thế hệ, trong gia đình, những đứa trẻ luôn bị áp chế bằng nhiều hình thức. Nhà
trường, xã hội cũng luôn áp đặt và gò con người vào cái khuôn nô lệ để dễ bề
dẫn dắt. Ta muốn đất nước đổi mới, thoát khỏi chế độ cộng sản, chuyển sang dân
chủ đa nguyên thì ta phải tự giải thoát cho tâm thức của chính mình trước tiên.
Chỉ khi giải thoát được cho chính mình, vứt bỏ tư duy cũ thì mới có thể tiếp
nhận tư duy mới một cách đầy đủ và thấu suốt.
Ta luôn bắt gặp
tình trạng những tổ chức, hội nhóm kèn cựa nhau, rất hiếm gặp việc các tổ chức,
hội nhóm bắt tay hợp tác làm việc cùng nhau. Ta luôn bắt găp tình trạng chỉ
trích ở trong các tổ chức, hội nhóm; giữa hội nhóm với các cá nhân bên ngoài,
giữa các nhóm với nhau và cá nhân này với cá nhân khác. Tinh thần xây dựng là
điều khó nhận thấy trong các hoạt động, tranh luận, trao đổi, thảo luận. Qua
điều này, ta có thể nhận thấy rất rõ tinh thần dân chủ đa nguyên mới chỉ là cái
vỏ mà chúng ta khoác lên người, nó chưa phải là con người ta, hơi thở ta, nhân
sinh quan của ta.
Chúng ta không có
lỗi vì chúng ta là những sản phẩm tồi dở của gia đình, xã hội. Nhưng chúng ta
cần phải học để biết cách thay đổi bản thân. Nếu không học để thay đổi, chúng
ta sẽ có tội với bản thân và con cháu-thế hệ tương lai.
Học và thực hành
hằng ngày trong đời sống thông qua đối thoại trực tiếp lẫn gián tiếp. Thực hành
trong gia đình, ngoài xã hội và nhất là trên mạng xã hội. Điều đầu tiên cần làm
là phải loại bỏ thói chỉ trích và phán xét ẩu. Khi còn hai thói xấu này trong
tư duy thì sẽ không thể nào thực hành được tinh thần dân chủ, đa nguyên, dù có
muốn và dù có đặt nó làm nền tảng triết lý cho mình.
Đa nguyên, suy cho
cùng, không phải do loài người nghĩ ra. Tạo hóa đã ban cho trái đất sự đa
nguyên, đa dạng, đa diện từ đầu. Bản chất các loài sinh sống, tồn tại trên trái
đất là sự tương hỗ tác động qua lại lẫn nhau để cùng sinh tồn một cách hòa
bình, yêu thương. Con người đã phải trải qua rất nhiều giai đoạn tiến hóa và
đồng thời bị tác động bởi các học thuyết, thế chế chính trị xã hội, văn hóa,
lối sống…làm hủy hoại sự đa nguyên trong bản chất cho đến khi sực tỉnh, nhận
thức được vấn đề và tìm lại được chính mình. Do đó, học và thực hành đa nguyên,
dân chủ là hành trình tìm lại chính bản chất của mình, một bản chất tự nhiên và
nguyên sơ nhất như nó vốn là.
Khi hiểu rõ điều
này, ta sẽ tự thấy mình nhỏ bé, khiêm cung và chẳng có lý do gì để chỉ trích,
phán xét, hành xử độc tài, bảo thủ. Triết lý đa nguyên sẽ đến, hay trở về, với
ta, một cách tự nhiên như hơi thở. Khi nó đã trở thành hơi thở, thành một cái
của riêng mình, trong mình, thì lúc đó ta mới đủ sức để giúp cho những người
xung quanh nhận thức được đa nguyên là gì và thuyết phục họ thay đổi ra sao để
thay đổi xã hội.
Các tổ chức khó và
hầu như không thể thu hút được người tham gia, chưa thuyết phục được quần chúng
tin tưởng vào con đường đấu tranh đem lại dân chủ đa nguyên cho đất nước là bởi
các tổ chức, cá nhân chưa thể thuyết phục được chính bản thân mình. Hầu hết các
tổ chức và cá nhân mới chỉ tiếp nhận tinh thần dân chủ, đa nguyên bởi thấy nó
là điều hay ho và có lợi cho đất nước nên muốn áp dụng. Họ chưa thực sự thấm
nhuần tinh thần đa nguyên, dân chủ nên họ luôn chỉ trích lẫn nhau, gây mất tình
cảm và từ đó bài bác lẫn nhau, không thể kết hợp, thậm chí không thể phối hợp
dù tất cả đều mong muốn dân chủ, đa nguyên cho đất nước.
Một người hiểu rõ
bản chất của tự nhiên là đa nguyên: mỗi loài đều có những đặc tính riêng nhưng
mỗi loài đều có vai trò riêng, như các mắt xích trong chuỗi tuần hoàn, nếu mất
đi một mắt xích là mất cân bằng tự nhiên, là mất đi tính đa nguyên, đa dạng;
thì người ấy sẽ phải hiểu rõ rằng đấu tranh bề nổi là một trong các hoạt động
đơn giản nhất để người dân nhìn thấy, từ nhìn thấy mới dần tìm hiểu, từ tìm
hiểu điều đơn giản sẽ tìm hiểu đến đấu tranh chính trị có chiều sâu. Vậy, những
tổ chức đấu tranh có chiều sâu là những người hưởng lợi từ những hoạt động
phong trào bề nổi. Những tổ chức hội nhóm đấu tranh phong trào bề nổi sẽ được
hưởng lợi từ những tổ chức đấu tranh có chiều sâu vì được hỗ trợ về kiến thức
chính trị, nền tảng triết lý, phương pháp đấu tranh…đó là đa nguyên, dân chủ,
là kết hợp, phối hợp để đem lại hiệu quả nhất cho công việc: dân chủ, đa nguyên
cho đất nước.
Chúng ta đã luôn
chứng kiến những người đấu tranh chính trị có chiều sâu chỉ trích nhiếc móc
những người đấu tranh phong trào bề nổi là hời hợt và chẳng được tích sự gì;
những người đấu tranh phong trào bề nổi chửi mắng những người đấu tranh chính
trị có chiều sâu là thành phần chính trị salon. Chúng ta đã tự triệt tiêu tính
đa nguyên và do đó chính chúng ta đã tự làm mất đi sự tương hỗ qua lại vốn dĩ
của nó.
Trong tranh luận,
thảo luận, thay vì ghi nhận quan điểm của một người và tranh luận những vấn đề
cần làm rõ trên tinh thần trao đổi học hỏi nhau thì ta lại thường chỉ trích và
phán xét ngay lập tức, để từ đó đánh giá phẩm giá luôn một con người và xua họ
ra xa khỏi mình. Ta không tôn trọng tính đa nguyên, không thấu suốt tinh thần
đa nguyên trong chính hành động, lời nói của mình. Vì vậy, ta chẳng thuyết phục
được ai.
Chúng ta đã lúng
túng quá lâu và vướng mắc quá nhiều thứ nhỏ nhặt chỉ bởi chúng ta chưa thật sự
thấu suốt triết lý đa nguyên. Chúng ta chấp nhận mất mát, chấp nhận hi sinh,
chấp nhận gian khó; chúng ta không hề hèn nhát, không hề ngu dốt, không hề sợ
hãi. Chúng ta chỉ bị vướng mắc trong và bởi lịch sử văn hóa và giáo dục, nên
chúng ta chưa tiếp thu và thực hành tinh thần dân chủ đa nguyên một cách đúng,
đủ và nhất quán. Nhận ra vấn đề là bước đầu tiên để thay đổi. Bạn nhận ra chưa?
Nếu chưa, chúng ta sẽ tiếp tục thảo luận.
1/10/2019