Hướng dẫn cho nhà hoạt động làm việc với Công an/An ninh (Hatechange.org)
Nói chung là, mình phải nhất quán và coi việc bị thẩm vấn đó là việc
bình thường, không tỏ ra bực tức, nóng giận thì sẽ không làm bản thân
mất kiểm soát và chỉ có như vậy thì mới buộc được họ phải tôn trọng
mình.
Bạn biết đấy, một khi chọn trở thành nhà
hoạt động ở Việt Nam, việc phải làm việc với an ninh/công an là một
trong những điều không thể tránh được. Cách tốt nhất là luôn chuẩn bị
cho mình kiến thức, phương án cũng như thái độ phù hợp.
Sau khi 5 bài viết cung cấp kiến thức
nền tảng về thẩm vấn và phản thẩm vấn, trong bài này chúng ta sẽ cùng
nhau tìm hiểu cách Nhà hoạt động nên hành xử trước, trong và sau khi làm
việc với công an/an ninh ở Việt Nam. Bài này cũng đưa ra câu trả lời
cho câu hỏi “vì sao chúng ta không nên nói dối” trong một cuộc thẩm vấn
mà chúng tôi đã đề cập trước đó.
*Trước thẩm vấn
Giữ đời tư trong sạch
Lựa chọn một nghề nghiệp nguy hiểm trong
đời sống xã hội chính trị ở Việt Nam, người hoạt động nên tự bảo vệ
mình bằng một đời tư “sạch”. Chúng ta nên tuân theo luật pháp cũng như
giữ một nếp sống không “scandal”. Hãy cố gắng có ít thông tin nhạy cảm
nhất có thể. Bởi vì những điểm yếu trong đời tư có thể biến thành vũ khí
chống lại và ép buộc nhà hoạt động phải hợp tác ngay tại những phút
thẩm vấn đầu tiên.
Học thiền định
Khi buộc phải làm việc “một mình” với An
ninh, các cảm xúc giận dữ, buồn phiền, đau khổ, lo âu sẽ chắc chắn xuất
hiện. Vì vậy các nhà hoạt động cần phát triển kỹ năng để đối phó, xử lý
và giảm nhẹ những cảm xúc tiêu cực kể trên bằng các bài tập thường
xuyên về thiền định, lòng trắc ẩn và sự khoan dung. Bởi vì bạn không thể
kiểm soát tất cả các sự kiện diễn ra, nhưng bạn có thể quyết định điều
gì có thể khiến bạn căng thẳng.
Tìm hiểu pháp luật
Trong đời sống thường nhật, hiểu biết
pháp luật tạo lợi thế cho bạn trong mọi hoàn cảnh, nhưng biết quyền của
mình và quyền của cơ quan công quyền khi bạn phải làm việc với họ tạo
cho bạn một vị thế đặc biệt trong tương quan với quyền lực nhà nước. Bạn
sẽ biết việc bạn bị mời tham gia cuộc thẩm vấn là đúng luật hay sai
luật để lựa chọn phương án đối phó phù hợp. Bạn sẽ biết viên an ninh
đang thực hiện thẩm vấn bạn có được thu giữ tài sản của bạn, ép buộc bạn
đưa mật khẩu của các tài khoản mạng xã hội không?….
Cho dù các cơ quan công quyền Việt Nam
nhiều khi “ít hiểu biết” và “ít tuân theo pháp luật” nhưng khi phải làm
việc với nhà hoạt động hiểu biết pháp luật, họ sẽ biết giới hạn của họ.
Hiểu biết việc mình làm
Không giống như các nghi phạm trong các
vụ án hình sự với hai khả năng khá rõ ràng có tội hoặc vô tội. Nhà hoạt
động tranh đấu cho những vấn đề đang tồn tại trong xã hội: có thể đó là
vấn đề trong lĩnh vực bạo lực gia đình, các sai phạm về môi trường hay
các chính sách gây ảnh hưởng tới an sinh, phúc lợi xã hội, các vi phạm
nhân quyền…Những việc làm của bạn có thể là “quá sai” trong mắt một nhóm
người đang cố gắng bảo vệ lợi ích của riêng họ, nhưng lại là việc đúng
phải làm và nên làm đối với người dân và xã hội. Hiểu rõ những việc này
sẽ làm ý chí của bạn vững chãi trước mọi sóng gió.
*Trong quá trình thẩm vấn
Luôn tử tế và lịch sự
Cảnh sát, công an cũng là những người có
cảm xúc và gia đình. Nếu bạn đối xử lịch sự với họ, họ sẽ đối xử nếu
không phải là tốt đẹp thì cũng là ở mức độ tử tế với bạn. Khi họ bắt giữ
và tiến hành thẩm vấn bạn, họ đang làm công việc của họ. Bạn nên tuyệt
đối tránh nổi nóng, chửi bới để biến một việc thuộc về việc công- thành
một mối tư thù riêng. Không có điều gì tệ hơn là khiến người thẩm vấn
không coi bạn như một con người, một công dân có gia đình và phẩm giá
mà coi bạn như một “đối tượng”. Việc phi nhân hóa sẽ khiến An ninh có
các biện pháp tàn bạo với người bị thẩm vấn vì lúc này họ không hề có
cảm thức nhân tính giữa đồng loại với nhau.
Đây là cách nhà hoạt động Nguyễn Anh Tuấn hành xử với những viên An ninh đã thẩm vấn anh:
“Cuối cùng, tôi chỉ muốn nhắn gửi
tới anh Vũ và các anh an ninh khác đã làm việc với tôi (những người mà
tôi không thấy sự thù địch nào nên không nêu tên ở đây) rằng dù thế nào
đi nữa tôi vẫn không coi các anh là kẻ thù của tôi, ngay cả khi các anh
muốn đẩy tôi vào tình thế đó. Tôi thực sự tin tưởng vào một Việt Nam
trong tương lai đủ rộng cho tất cả chúng ta, nơi mà những người dù khác
biệt quan điểm vẫn có thể dành cho nhau sự tôn trọng”.
Đừng nói dối
Đừng nói dối An ninh, nhất là những
người được đào tạo để thực hiện thẩm vấn bạn bởi vì rất khó để nói dối.
Nếu bạn đã đọc qua về các chiến thuật mà người thẩm vấn thường dùng mà
chúng tôi cúng cấp ở phần số 3 và phần số 4, bạn hẳn phải kinh ngạc
trước các kỹ thuật và thủ thuật phát hiện nói dối mà họ được trang bị.
Bởi vì quá trình thẩm vấn là quá trình lấy thông tin và kiểm tra tin tức
đó là thật hay giả. Nếu bạn không phải là một người được đào tạo để nói
dối, hoặc phản thẩm vấn, bạn sẽ không thể qua mặt được những viên an
ninh dầy dặn kinh nghiệm.
Hãy lựa chọn việc chỉ cung cấp một số
thông tin có thật, vô hại để thể hiện sự hợp tác và tránh không khí thù
địch có thể leo thang khi An Ninh có xu hương bạo lực hoặc là kiên quyết
giữ im lặng.
Một lý do nữa là việc nói dối cũng có
thể là bất hợp pháp và an ninh có thể sử dụng việc này này để chống lại
bạn nếu họ khởi tố vụ án liên quan đến bạn.
Hạn chế bạo lực
Nếu công an bạo lực, hãy cố gắng trấn
tĩnh họ bằng cách giữ cho bản thân mình càng bình tĩnh càng tốt. Có thể
sự phản kháng trong tức giận sẽ khiến bạo lực leo thang. Nhưng hãy nhớ
bạn đang ở trong phòng thẩm vấn và bạn không phải là kẻ mạnh ở đây.
Sử dụng thiền định để giữ cho kiểm soát tinh thần của bạn.
Nỗi sợ hãi và sự cô đơn có thể sẽ bủa
vây bạn. Hãy cố gắng kiểm soát tinh thần, tránh tỏ ra sợ hãi, ủy mị
khiến người thẩm vấn được đà tấn công vào các điểm yếu của bạn. Đây lúc
bạn nên thực hành thiền định để giảm căng thẳng, cũng như khơi dậy lòng
khoan dung với những người đang thực hiện các biện pháp khắc nghiệt để
khai thác thông tin nơi bạn.
*Sau khi tham gia thẩm vấn
Nói chuyện với công an có thể rất đáng
sợ và điều này là bình thường, đừng cố gắng che giấu những nỗi bất an
một mình và khiến cơ thể bạn căng thẳng. Hãy tìm kiếm sự giúp đỡ từ bạn
bè, gia đình và đồng nghiệp.
Một ví dụ về cách hành xử trong khi bị thẩm vấn của nhà hoạt động Nguyễn Thị Bích Ngà
“Mình tôn trọng công việc họ đang làm và
cũng buộc họ phải tôn trọng mình. Mình quyết định không cung cấp thông
tin vì việc thẩm vấn đó là sai luật. Mình bị họ bắt về đồn nhiều lần.
Lần nào mình cũng tỏ ra bình thường thôi, cười nói vui vẻ.
Khi làm việc mình ngồi ngay ngắn, thẳng lưng và nói chuyện từ tốn ôn hòa.
Khi bị an ninh chọc tức, khiêu khích thì
mình cười mỉm. Họ đập bàn dọa đánh thì mình khoanh tay trước ngực ngó
ra cửa sổ. Họ khen mình đẹp thì mình cảm ơn.
Khi được thông tin mình bảo các anh phải
xin lệnh của Viện kiểm sát trước đi rồi ta nói đến việc đó sau. Khi họ
bắt mình đưa mật khẩu điện thoại thì mình lại bảo các anh cần đi xin
lệnh của viện kiểm sát.
Khi người thẩm vấn chửi, văng tục với
mình thì mình tuyên bố im lặng và từ đó cho đến lúc họ thả mình không
nói thêm bất kỳ một từ nào nữa.
Có lần họ giữ mình cả đêm khiến mình
ngồi lâu rất mỏi, họ bảo mình kê ghê lại để nằm thì mình lắc đầu từ chối
rồi ghi ra giấy bảo: “Tôi là phụ nữ, và đây là cơ quan làm việc, tôi
không thể nằm ngã ngốn nơi làm việc như vậy được.”
Khi họ mời mình ăn thì mình cảm ơn nhưng từ chối…
Mình nghĩ, việc buộc họ phải tôn trọng
mình là việc rất quan trọng bởi người đấu tranh cho dân chủ, đa nguyên
phải là người thể hiện mình đáng được tôn trọng và phải được tôn trọng
bởi bất kỳ ai.
Giữ gìn hình ảnh cá nhân, tổ chức để
công an, an ninh, tòa án, chính quyền phải tôn trọng mình là điều rất
khó, nhưng làm được nếu ta coi điều đó là quan trọng và tiên quyết trong
mọi tình huống.”
