Con đường khăng khăng giữ 'ngai vàng' của tổng thống Zimbabwe (Zing)
Từ khi Zimbabwe giành độc lập, phần lớn thế giới đã tiến đi rất xa
nhưng tư tưởng của Mugabe vẫn không thay đổi. Với ông, hai kẻ thù chính
vẫn là chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa thực dân.
Đội danh dự Zimbabwe rước bức ảnh của Tổng thống Mugabe trong lễ nhậm chức của ông năm 2013. Ảnh: AFP.
Tổng thống Zimbabwe Robert Mugabe, 93 tuổi, vừa bị quân đội giam lỏng.
Ông có thể sẽ phải kết thúc "sớm" quãng thời gian cầm quyền vốn đã kéo
dài 37 năm của mình.
Trong 3 năm, Zimbabwe liên tiếp trải qua những đợt hạn hán nghiêm
trọng. Vụ mùa ở đất nước này bị ảnh hưởng nặng nề và thất bát. Chờ đợi
cơn mưa trong vô vọng dường như là lựa chọn duy nhất của người dân
Zimbabwe, trong khi ít nhất 5 triệu người cần được cứu trợ lương thực
khẩn cấp, 72% người dân sống trong cảnh đói nghèo.
Đối với người dân Zimbabwe, chờ đợi dường như là "bài học vỡ lòng" về
một sự đổi mới trong chính quyền vốn chịu sự cai trị của Tổng thống
Robert Mugabe từ quá lâu. Ông đã điều hành đất nước kể từ khi Zimbabwe
giành độc lập vào năm 1980. Chừng ấy thập kỷ Zimbabwe dưới thời Mugabe
cũng là khi nền kinh tế nước này lao dốc không phanh.
Nắm quyền không buông
Lần Zimbabwe tổ chức bầu cử gần nhất là vào năm 2013. Khi đó, Robert
Mugabe đã 89 tuổi. Nhiều ý kiến cho rằng ông đã già yếu để tiếp tục ra
tranh cử, nhưng vị tổng thống phản bác, nói rằng ông thậm chí có thể trụ
tiếp đến hai nhiệm kỳ, đến năm 2023, ở ngưỡng 99 tuổi.
Trước đó, trong cuộc bầu cử năm 2008, Mugabe từng tuyên bố: "Nếu anh
thua trong cuộc bầu cử và bị nhân dân phản đối thì tốt hơn là nên rút
khỏi chính trị".
Kết quả vòng 1 trong cuộc bầu cử năm đó cho thấy Mugabe về sau ứng
viên Morgan Tsvangirai nhưng vị tổng thống lại không giữ lời. "Chỉ có
ông trời mới có thể đuổi tôi ra khỏi văn phòng này", Mugabe nói.
Vị tổng thống này đã sử dụng đến quân đội, trấn áp và bạo lực để giữ
vững "ngai vàng" của ông. Với Tsvangirai, vì không muốn cử tri của mình
bị thương tổn, ông đã rút khỏi vòng 2 của cuộc bầu cử nên Mugabe tiếp
tục nắm quyền.
"Chìa khóa" để hiểu về Mugabe chính là từ cuộc kháng chiến giai đoạn
thập niên 1970 ở Zimbabwe để giành độc lập từ tay người Anh. Đây là thời
điểm mà ông làm nên tên tuổi của mình, ghi dấu ấn như một người hùng
dân tộc, đấu tranh giành quyền tự do cho nhân dân. Đó là lý do vì sao
nhiều lãnh đạo châu Phi tỏ ra ngần ngại khi chỉ trích Mugabe.
Từ khi Zimbabwe giành độc lập, phần lớn thế giới đã tiến đi rất xa
nhưng tư tưởng của Mugabe vẫn không thay đổi. Với ông, hai kẻ thù chính
vẫn là chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa thực dân.
Mugabe đổ lỗi cho những yếu kém kinh tế của Zimbabwe là vì âm mưu phá
hoại của các nước phương Tây, đặc biệt do nước Anh dẫn đầu. Mugabe bị
ám ảnh việc phương Tây muốn lật đổ ông do ông đã tịch thu toàn bộ đồn
điền, trang trại của người da trắng sau cuộc giải phóng.
Năm 2000 đánh dấu lần đầu tiên Mugabe đối mặt với làn sóng phản đối
mạnh mẽ. Ông đáp trả bằng phong cách của một chiến binh, sử dụng quân
đội, bạo lực, và thậm chí cả ám sát, để duy trì chiến thắng và giữ vững
quyền kiểm soát chính trị. Mọi đơn vị của chính quyền, từ lực lượng an
ninh, công chức, truyền thông nhà nước... đều được đảng cầm quyền
Zanu-PF huy động để bảo vệ ngai vàng cho Mugabe.
Làm kiệt quệ đất nước
Nếu để tìm một điểm sáng ở Zimbabwe sẽ dễ dàng nhận thấy đó là thành
tựu giáo dục. Nhờ nỗ lực của Mugabe trong việc đẩy mạnh giáo dục hơn 30
năm qua, Zimbabwe trở thành quốc gia châu Phi có tỷ lệ người dân biết
chữ cao nhất, đạt 90%.
Tuy nhiên, nhà khoa học chính trị quá cố Masipula Sithole cho rằng nỗ
lực của Mugabe để nâng cao dân trí người dân cũng là khi ông đang tự
"đẩy mình xuống dốc". Những công dân Zimbabwe trẻ tuổi được trang bị học
thức đầy đủ đã có thể phân tích, đánh giá các vấn đề trầm kha của
Zimbabwe. Phần lớn họ bắt đầu chỉ trích chính phủ về sự tham nhũng, quản
trị yếu kém dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp cao, trong khi lạm phát ngày càng
vượt qua các mốc kỷ lục.
Zimbabwe từng là một trong những vùng đất ao ước của châu Phi khi
nước này có tài nguyên phong phú, ngành nông nghiệp phát triển mạnh cùng
nguồn nhân lực dồi dào. Tuy nhiên, ông Mugabe gần như đã làm kiệt quệ
tất cả sau 37 năm cai trị.
Bước ngoặt quan trọng cho những cải cách sai lầm của Mugabe xảy ra
năm 2000, khi vị tổng thống thực hiện chính sách "thần tốc" trong quản
lý đất đai, chủ trương cưỡng đoạt trang trại của người chủ là da trắng.
Thành phần này khi đó chính là xương sống của nền nông nghiệp Zimbabwe.
Các trang trại được trao về cho người da đen quản lý, trong khi họ
không có nhiều kinh nghiệm canh tác nông nghiệp hiện đại. Sở dĩ những
người này được chọn là vì thân cận với đảng Zanu-PF của Mugabe.
Ngành nông nghiệp sa sút ảnh hưởng đến doanh thu xuất khẩu khiến toàn
bộ nền kinh tế Zimbabwe bị sốc và lao dốc. Trong bối cảnh này, ông
Mugabe lại quyết định can thiệp vào cuộc nội chiến ở Congo.
Ngân hàng trung ương buộc phải in thêm tiền để trả nợ và hỗ trợ các
cựu binh, những người được xem là đối tượng quan trọng trong các chính
sách xã hội của Mugabe.
Sự xuống dốc của nền kinh tế ngày càng vượt khỏi tầm kiểm soát, trong
khi vị tổng thống luôn bỏ ngoài tai những lời khuyên khoa học, mà ông
áp đặt quan điểm của mình vào cách vận hành nền kinh tế. Mugabe từng
khẳng định một đất nước không bao giờ rơi vào tình cảnh vỡ nợ.
Trong bối cảnh Zimbabwe là nền kinh tế co hẹp lại nhanh nhất thế giới
và tỷ lệ lạm phát lập kỷ lục thế giới (231 triệu phần trăm vào tháng
7/2008), Mugabe vẫn quyết tâm áp dụng lý thuyết của riêng ông đến cùng.
Có lúc Zimbabwe in tiền nội tệ đến mức kỷ lục: 100 nghìn tỷ đô la
Zimbabwe nhưng giá trị chỉ tương đương 40 xu Mỹ.
Tháng 11/2016, Ngân hàng Trung ương phát hành loại tiền mới dưới hình
thức trái phiếu. Chính phủ khẳng định tờ giấy này có giá trị tương
đương USD (người dân Zimbabwe sử dụng USD là phương tiện thanh toán
chính từ năm 2009 sau đợt siêu lạm phát khiến nước này bỏ đồng tiền
riêng), nhưng không người dân nào tin vào điều này.
Tờ Economist miêu tả khung cảnh đường phố năm 2016 ở thủ đô
của Zimbabwe là "người dân xếp hàng dài bên ngoài các ngân hàng, hy vọng
rút được tiền mặt".
Trong khoảng một thập niên, nhiều phong trào và các phe đối lập đã
trỗi dậy mạnh mẽ để kiểm soát các chính sách kinh tế hủy hoại của
Mugabe, hạn chế phần nào quyền lực của ông.
Tuy nhiên, sau khi tái đắc cử năm 2013, Mugabe vẫn tiếp tục phong cách cai trị độc đoán của mình.
Cuối tháng 2/2017, Mugabe đã thổi nến sinh nhật tuổi 93. Lúc này, ông
khẳng định vẫn muốn tiếp tục tranh cử vào năm 2018 và nói "chỉ có Chúa
mới có thể ngăn cản tôi".
Didymus Mutasa, một trong những cộng sự thân cận của Mugabe, từng chia sẻ với BBC
về phong tục hoàng gia của Zimbabwe: "Trong văn hóa của chúng tôi,
những nhà vua chỉ bị thay thế sau khi họ mất. Mugabe chính là nhà vua
của chúng tôi".
Minh Anh (tổng hợp)