Cái bất hạnh của Việt Nam là không có những cấp lãnh đạo có tầm nhìn văn hóa (Hoàng Mai , BBC tiếng Việt , Cù Mai Công)
Sài Gòn sẽ tiếp tục mất đi những hình ảnh cũ ?
Hàng cây Tôn Đức Thắng, thương xá Tax, công viên Chi Lăng, một số tháp nước, nhà đèn Chợ Quán, chùa Liên Trì ở Thủ Thiêm… đã biến mất. Và giờ đây, số phận của một trong số những căn biệt thự của gia đình Chú Hỏa cũng sẽ lâm vào cảnh tương tự ?
Khu biệt thự trăm năm của gia đình Chú Hỏa số 1 Lý Thái Tổ, di sản kiến trúc xưa của Sài Gòn, đã bị đập bỏ ngày 17/11/2025
Sáng ngày 17/11/2025, tại khu vực sẽ xây dựng công viên và đài tưởng niệm nạn nhân Covid19, nhân công và máy móc bắt đầu phá dỡ các căn biệt thự hư hỏng trong khu đất rộng 4,3 ha ở phường Vườn Lài. Theo Sở Quy hoạch – Kiến trúc và Sở Xây dựng, ba trong bảy biệt thự trên khu đất số 1 Lý Thái Tổ (quận 10 cũ) này do bị xâm thực, kết cấu xuống cấp nghiêm trọng nên được thành phố cho phép tháo dỡ.
Ba biệt thự này nằm trong số bảy biệt thự cổ từng thuộc về gia đình ông Hứa Bồn Hoa (Huỳnh Văn Hoa, Hui Bon Hoa hay Chú Hoả) – "vua nhà đất" ở Sài Gòn xưa. Cụm biệt thự được xây dựng theo kiến trúc Pháp, có hướng cách tân theo kiến trúc mái bằng, mặt tiền đá rửa, vốn là vật liệu mới được du nhập về thay cho cách xây tường truyền thống. Mỗi biệt thự đều có mái đón, ban công, sân thượng, hiên, vườn cảnh. Đây là khu đất có khả năng kết nối khu vực lõi trung tâm thành phố (quận 1, quận 3 cũ), vị trí này gắn liền với lịch sử – văn hóa của vùng đất Sài Gòn – Chợ Lớn xưa.
Ở góc độ chuyên gia, Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn cho rằng 7 biệt thự là một trong những cụm di sản kiến trúc giá trị vốn do kiến trúc sư Pháp Paul Veysseyre, người từng thiết kế Dinh Bảo Đại, thực hiện. Theo ông Sơn, khi khu đất chuyển thành công viên, 7 biệt thự nên được bảo tồn, trùng tu và chuyển thành những công trình văn hóa như bảo tàng, thư viện, nhà sinh hoạt cộng đồng…
"Tiếc là người dân Sài Gòn tiếc, vì gần như cả đời họ sinh sống ở đất Sài Gòn, chứng kiến bao giai đoạn lịch sử thăng trầm của vùng đất, lắng nghe biết bao câu chuyện xưa cũ từ ông bà kể lại, từ đó cũng biết được nhiều giai thoại về các kiến trúc xưa của Sài Gòn. Có là dân Sài Gòn, có thương Sài Gòn thật lòng thì khi những kiến trúc cổ của Sài Gòn dần mất, con người mới cảm thấy xót và luyến tiếc. Còn không, hư thì mình đập bỏ, quá nhẹ nhàng. Có thể nói, việc di sản dần biến mất, ít nhiều cũng nhờ vào công lao của các nhà "thẩm định", đã ngoài 80, ông Hai, một cư dân của Sài Gòn đã chia sẻ.
"Thời gian bào mòn kiến trúc là câu chuyện không có gì mới, nhà có người ở còn xuống cấp nói chi đến những nhà không người ở. Nhưng nếu cứ xuống cấp, đập bỏ hoặc xây cái mới, thì ai chẳng làm được, giống như bạn đập nhà cũ xây nhà mới lại, vậy thôi. Thế thì cần gì đến một bộ phận có chuyên môn cao để bảo tồn ? Xuống cấp, có cách bảo tồn, thế mới là có năng lực. Thêm nữa, cứ không lẽ kiến trúc cổ xưa xuống cấp là đập bỏ, nếu vậy chắc nước ngoài cũng sẽ không còn giữ lại được kiến trúc cổ nào cả", độc giả NA chia sẻ.
"Đứng ở nơi này giữa cơn mưa sớm sáng nay bỗng nhớ những khu rừng giữa Paris, Berlin, Prague, Brussels, NewYork… mà mình từng được đi qua. Không dễ gì có được nơi quý giá này nếu tiền nhân sở hữu không khởi dựng bằng con mắt sành điệu từ 80 năm trước và đã may mắn chưa bị phá bỏ trong nửa thế kỷ qua để lấy chỗ cho một cụm nhà cao chục tầng sinh bạc trăm bạc ngàn tỷ. 7 biệt thự kiểu Pháp phong cách Art Deco nằm rải rác ẩn trong các cụm cây to, kết cấu nhà còn rất cứng cáp (theo đánh giá của các kiến trúc sư và kỹ sư xây dựng đang làm việc trên công trường). Còn những ngôi nhà đẹp và đủ rộng để làm những nội dung văn hóa hay ho. Còn các lối đi khá rộng. Còn các cây cổ thụ. Chỉ mong còn sự bình tâm và sáng suốt để giữ lấy giá trị cảnh quan kiến trúc – lịch sử hình thành từ 80 năm trước này và làm cho nó rộng lớn hơn về ý nghĩa. Chỉ mong có một sự nghiên cứu, thẩm định, đánh giá khách quan, nghiêm túc trước khi bắt đầu LÀM với đầy đủ nội hàm Văn hóa của từ này", Facebooker Nguyễn Thế Thanh chia sẻ trên mạng xã hội.
Thiết nghĩ, nếu như để xây đài tưởng niệm tưởng niệm những người mất vì Covid19 mà bằng việc xóa đi những dấu tích thời kỳ lịch sử của vùng đất Sài Gòn – Gia Định – Chợ Lớn thì dường như việc đánh đổi ấy thiếu sự cân bằng. Bởi, thứ nhất dù sao nơi tưởng niệm những người mất vì Covid19 ở Sài Gòn cũng đã có ; thứ hai, đài tưởng niệm là thứ có thể xây bất kỳ lúc nào, chỉ cần có một chỗ phù hợp, trong khi đó, những căn biệt thự của Chú Hỏa một khi đã mất rồi thì không thể làm lại được…
Dỡ bỏ trước, thông báo sau - tranh cãi xoay quanh biệt thự Chú Hỏa
Ba căn biệt thự từng thuộc sở hữu của gia đình chú Hỏa - "vua nhà đất" Sài Gòn xưa - bắt đầu bị tháo dỡ vào sáng ngày 17/11 với lý do đã xuống cấp, dẫn đến một số tranh cãi.
Khu đất số 1, đường Lý Thái Tổ, phường Vườn Lài, Thành phố Hồ Chí Minh nhìn từ trên cao
Đây là ba trong bảy căn biệt thự nằm tại số 1 đường Lý Thái Tổ, phường Vườn Lài, rộng hơn 4 ha, nằm giữa ba trục đường lớn Lý Thái Tổ - Hùng Vương - Trần Bình Trọng.
Khu đất này dự tính sẽ được sử dụng để làm công viên và xây đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19, chủ trương do Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh Trần Lưu Quang đưa ra mới đây.
Ba căn biệt thự "xấu số" là căn số 2, 3 và 4. Bốn căn còn lại được xác định có kết cấu ổn định, không ảnh hưởng an toàn chịu lực nên sẽ được giữ lại.
Hiện có những ý kiến cho rằng đáng lẽ nên bảo tồn ba căn biệt thự này vì đây là những công trình mang giá trị lịch sử.
Nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến, thành viên Hội Quy hoạch phát triển đô thị Thành phố Hồ Chí Minh và là tác giả của nhiều cuốn sách về văn hóa, du lịch, kiến trúc nổi tiếng về Sài Gòn, cho biết ông đã tới tận nơi xem cảnh tháo dỡ ba căn biệt thự nói trên vào sáng ngày 17/11.
"Với khu số 1 Lý Thái Tổ, 7 tòa nhà biệt thự còn lại nguyên là nhà khách đối ngoại và là những kiến trúc hay đẹp gần 100 năm tuổi rất cần được giữ lại làm các không gian văn hóa chuyên đề", ông viết trên tài khoản Facebook cá nhân.
Ông cũng đặt câu hỏi về lý do tháo dỡ trong khi "chưa thấy công khai phương án xây dựng công viên cho dân biết !".
Đến chiều tối cùng ngày, một số tờ báo Việt Nam như VnExpress, Thanh Niên, Pháp Luật Thành phố Hồ Chí Minh và Tạp chí Người Đô thị đồng loạt dẫn thông tin từ Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh nói rằng kết quả giám định cho thấy những căn này có nhiều vết nứt lớn trên kết cấu chịu lực, bê tông bị thấm ngấm, rêu mốc, bong tróc, kết cấu bị xâm thực nặng, nguy cơ mất an toàn.
Viết về sự việc này trên Facebook cá nhân, nhà báo Cù Mai Công, cựu thư ký tòa soạn báo Tuổi Trẻ, nhắc lại việc ông Trần Lưu Quang từng quyết định dừng dự án nhà ở tại khu vực Bến Nhà Rồng - một khu đất vàng khác, để đầu tư xây dựng thành một "không gian văn hóa" và công viên.
"Niềm vui chưa qua. Một tháng sau, người ta đã đập phá một trong bảy tòa nhà nơi đây. 'Như tiếng chày tiếng búa nện đinh'. Đau lòng quá. Người ta đã, đang và sẽ còn làm gì nữa nơi đây ?!", ông viết.
Bảo tồn hay không bảo tồn ?
Sau năm 1975, khu đất trên được Bộ Ngoại giao tiếp quản, dùng làm Nhà khách Chính phủ, sau đó bỏ hoang nhiều năm trước khi bàn giao lại cho Thành phố Hồ Chí Minh.
Vào năm 1996, cụm biệt thự này được đưa vào danh sách 108 cảnh quan kiến trúc cần nghiên cứu bảo tồn.
Theo quy hoạch phân khu 1/2000 ban hành năm 2013, khu vực này được xác định là đất hỗn hợp – cây xanh, đồng thời có quỹ đất dành cho ga ngầm của tuyến metro số 1 kéo dài và tuyến số 3.
Hiện chính quyền đang điều chỉnh quy hoạch theo hướng hình thành công viên, sân chơi cộng đồng và không gian ngầm phục vụ nhu cầu đô thị.
Theo chủ trương của UBND Thành phố Hồ Chí Minh, khu vực này sẽ được phát triển thành công viên cây xanh và không gian sinh hoạt cộng đồng, đồng thời xây dựng đài tưởng niệm các nạn nhân Covid-19. Công trình dự kiến hoàn thành và đưa vào sử dụng trước Tết Nguyên đán 2026.
"Các biệt thự này không phải là Di sản văn hóa và cũng không nằm trong danh sách kiểm kê di tích nên không thuộc lĩnh vực của khối Di sản văn hóa", Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Minh Nhựt phát biểu trên báo Pháp Luật Thành phố Hồ Chí Minh hôm 17/11.
Hôm 18/11, ông Trần Hữu Phúc Tiến tiếp tục bàn luận trên Facebook cá nhân về việc phá dỡ các công trình nói trên và cho rằng việc bảo tồn bảy biệt thự cổ không phải là một "gánh nặng" mà là một "cơ hội để tạo nên một không gian văn hóa, giáo dục, sáng tạo độc nhất trong lòng thành phố".
Đây cũng là cơ hội "để Sài Gòn có một câu chuyện mới về việc nâng niu di sản song hành phát triển bền vững trong tương lai. Vì chúng vốn từng được sử dụng với nhiều công năng khác nhau, có phong cách kiến trúc riêng biệt".
"Tôi nghĩ, một thành phố văn minh đo bằng cách nó đối xử với những thứ không thể làm lại lần hai. Khu đất số 1 Lý Thái Tổ đang là thử thách rất rõ", ông Tiến nhận định.
Ngoài một số tiếng nói của người Việt, ông Tim Doling, một nhà sử học người Anh sinh sống tại Thành phố Hồ Chí Minh, cũng đã bày tỏ quan điểm về quyết định của thành phố.
"Đây là hành động phá hủy có chủ ý và hoàn toàn không cần thiết đối với quỹ di sản kiến trúc quý giá của thành phố", ông viết trên trang Facebook cá nhân hôm 17/11.
Ông Tim Doling từng làm việc với Bộ Văn hóa - Thông tin Việt Nam từ năm 1999-2004 trong dự án về phát triển giáo trình quản lý nghệ thuật trong ba trường đại học tại Hà Nội.
Ông dành nhiều năm nghiên cứu và ghi chép về các tòa nhà kiến trúc di sản tại Thành phố Hồ Chí Minh, nơi ông sống nhiều năm.
Kiến trúc sư người Pháp Paul Veysseyre, được biết đến là đồng thiết kế Dinh Bảo Đại III, cũng là gương mặt thiết kế không gian di sản 7 biệt thự nhà Chú Hỏa.
Theo ông Tim Doling, ngoài các biệt thự này, ông Veysseyre còn thiết kế một số công trình khác tại Thành phố Hồ Chí Minh như tòa nhà Công ty bia và nước đá Đông Dương (Brasseries et Glacières d'Indochine - BGI) ; khu Cité Larégnère trước đây, nay là khu nhà FOSCO tại số 40 Bà Huyện Thanh Quan ; tòa nhà Bâtiment de la Marine nationale, nay là Văn phòng Chính phủ tại số 7 Lê Duẩn và khu căn hộ Cao Thắng năm tầng tại số 73 Cao Thắng.
Ông Tim Doling nói với BBC News Tiếng Việt rằng ông nhắc đến các công trình này vì lo sợ chúng cũng sẽ chịu chung số phận như khu biệt thự Chú Hỏa.
"Thực tế, nhà máy BGI ở Sài Gòn đã bị phá dỡ từ vài năm trước rồi", ông cho hay.
Thực tế cho thấy, động thái dỡ bỏ các công trình tại số 1 đường Lý Thái Tổ cũng không nằm ngoài quỹ đạo chính sách bảo tồn các khu nhà, biệt thự cổ vốn thường thấy ở Thành phố Hồ Chí Minh trước nay.
Vào tháng 6/2020, căn biệt thự cổ số 6B Ngô Thời Nhiệm ở quận 3 được đề xuất loại 2 - tức bảo tồn một phần, nhưng đã bị tháo dỡ khi chưa kịp được phân loại.
Tuy nhiên, vẫn tồn tại những tranh cãi giữa việc giữ hay bỏ những công trình được cho là không còn giá trị sử dụng kể cả khi chúng có giá trị lịch sử để thay thế bằng những công trình mới.
Trời ơi, chuyện gì đang xảy ra ở khu số 1 Lý Thái Tổ vậy ?!
Sáng nay 17/11/2025, người đi đường Hùng Vương, Lý Thái Tổ nghe rõ mồn một tiếng máy khoan, máy phá bê tông bên trong khuôn viên khu nhà số 1 Lý Thái Tổ.
Tòa nhà xưa gần một thế kỷ đã bị đập phá trong ngày 17/11/2025.
Nghe tin, 10g sáng, người bạn xưa là đồng nghiệp báo Tuổi Trẻ của tôi, nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến (thành viên Hội Quy hoạch phát triển đô thị Thành phố Hồ Chí Minh) vội chạy tới. Anh xin bảo vệ cho vào để xem trực tiếp tình hình đập bỏ nhưng bị từ chối. Anh bảo vệ nói phải có giấy phép.
Anh đành ra đường Hùng Vương để nghe, nhìn từ bên ngoài dàn máy khoan đục đang đập phá tòa nhà xưa gần một thế kỷ ở góc này. Anh thú thật, mình thót cả ruột gan, xót xa, buồn giận.
Đây là một trong bảy tòa nhà trong khuôn viên 3,7 hecta của số 1 Lý Thái Tổ. Trước đó, 100% nhà nghiên cứu, nhà quy hoạch, kiến trúc sư lẫn dư luận chung khi góp ý quy hoạch khu này thành công viên, khu tưởng niệm Covid-19 của Thành phố Hồ Chí Minh đã yêu cầu, mong mỏi : GIỮ TOÀN BỘ CÂY XANH VÀ CÁC KHỐI KIẾN TRÚC GẦN TRĂM NĂM NƠI ĐÂY.
Ngày 18/10, tại Hội nghị tổng kết 50 năm văn học – nghệ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh Trần Lưu Quang thông báo một tin vui nức lòng người Sài Gòn : Dừng dự án nhà ở tại khu vực Bến Nhà Rồng (quận 4 cũ) để mở rộng Không gian văn hóa Hồ Chí Minh và công viên ; đồng thời chuyển khu đất "vàng" số 1 Lý Thái Tổ (quận 10 cũ) rộng 37.000 m² thành công viên, dựng tượng đài tưởng niệm đồng bào mất vì Covid-19.
Niềm vui chưa qua. Một tháng sau, người ta đã đập phá một trong bảy tòa nhà nơi đây. "Như tiếng chày tiếng búa nện đinh". Đau lòng quá. Người ta đã, đang và sẽ còn làm gì nữa nơi đây ? !
"Khẩn thiết, cấp thiết mong các nhà báo, chuyên gia, nhiếp ảnh gia, hội đoàn lịch sử, di sản, mỹ thuật, quy hoạch… và các bạn yêu di sản cùng đến thị sát ngay và báo lại cho lãnh đạo và cơ quan chức năng lên tiếng nói phản hồi ! SOS" – nhà nghiên cứu Phúc Tiến "gào" lên như "van xin".
Hoàng Mai, VNTB, 19/11/2025
Hàng cây Tôn Đức Thắng, thương xá Tax, công viên Chi Lăng, một số tháp nước, nhà đèn Chợ Quán, chùa Liên Trì ở Thủ Thiêm… đã biến mất. Và giờ đây, số phận của một trong số những căn biệt thự của gia đình Chú Hỏa cũng sẽ lâm vào cảnh tương tự ?
Khu biệt thự trăm năm của gia đình Chú Hỏa số 1 Lý Thái Tổ, di sản kiến trúc xưa của Sài Gòn, đã bị đập bỏ ngày 17/11/2025
Sáng ngày 17/11/2025, tại khu vực sẽ xây dựng công viên và đài tưởng niệm nạn nhân Covid19, nhân công và máy móc bắt đầu phá dỡ các căn biệt thự hư hỏng trong khu đất rộng 4,3 ha ở phường Vườn Lài. Theo Sở Quy hoạch – Kiến trúc và Sở Xây dựng, ba trong bảy biệt thự trên khu đất số 1 Lý Thái Tổ (quận 10 cũ) này do bị xâm thực, kết cấu xuống cấp nghiêm trọng nên được thành phố cho phép tháo dỡ.
Ba biệt thự này nằm trong số bảy biệt thự cổ từng thuộc về gia đình ông Hứa Bồn Hoa (Huỳnh Văn Hoa, Hui Bon Hoa hay Chú Hoả) – "vua nhà đất" ở Sài Gòn xưa. Cụm biệt thự được xây dựng theo kiến trúc Pháp, có hướng cách tân theo kiến trúc mái bằng, mặt tiền đá rửa, vốn là vật liệu mới được du nhập về thay cho cách xây tường truyền thống. Mỗi biệt thự đều có mái đón, ban công, sân thượng, hiên, vườn cảnh. Đây là khu đất có khả năng kết nối khu vực lõi trung tâm thành phố (quận 1, quận 3 cũ), vị trí này gắn liền với lịch sử – văn hóa của vùng đất Sài Gòn – Chợ Lớn xưa.
Ở góc độ chuyên gia, Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn cho rằng 7 biệt thự là một trong những cụm di sản kiến trúc giá trị vốn do kiến trúc sư Pháp Paul Veysseyre, người từng thiết kế Dinh Bảo Đại, thực hiện. Theo ông Sơn, khi khu đất chuyển thành công viên, 7 biệt thự nên được bảo tồn, trùng tu và chuyển thành những công trình văn hóa như bảo tàng, thư viện, nhà sinh hoạt cộng đồng…
"Tiếc là người dân Sài Gòn tiếc, vì gần như cả đời họ sinh sống ở đất Sài Gòn, chứng kiến bao giai đoạn lịch sử thăng trầm của vùng đất, lắng nghe biết bao câu chuyện xưa cũ từ ông bà kể lại, từ đó cũng biết được nhiều giai thoại về các kiến trúc xưa của Sài Gòn. Có là dân Sài Gòn, có thương Sài Gòn thật lòng thì khi những kiến trúc cổ của Sài Gòn dần mất, con người mới cảm thấy xót và luyến tiếc. Còn không, hư thì mình đập bỏ, quá nhẹ nhàng. Có thể nói, việc di sản dần biến mất, ít nhiều cũng nhờ vào công lao của các nhà "thẩm định", đã ngoài 80, ông Hai, một cư dân của Sài Gòn đã chia sẻ.
"Thời gian bào mòn kiến trúc là câu chuyện không có gì mới, nhà có người ở còn xuống cấp nói chi đến những nhà không người ở. Nhưng nếu cứ xuống cấp, đập bỏ hoặc xây cái mới, thì ai chẳng làm được, giống như bạn đập nhà cũ xây nhà mới lại, vậy thôi. Thế thì cần gì đến một bộ phận có chuyên môn cao để bảo tồn ? Xuống cấp, có cách bảo tồn, thế mới là có năng lực. Thêm nữa, cứ không lẽ kiến trúc cổ xưa xuống cấp là đập bỏ, nếu vậy chắc nước ngoài cũng sẽ không còn giữ lại được kiến trúc cổ nào cả", độc giả NA chia sẻ.
"Đứng ở nơi này giữa cơn mưa sớm sáng nay bỗng nhớ những khu rừng giữa Paris, Berlin, Prague, Brussels, NewYork… mà mình từng được đi qua. Không dễ gì có được nơi quý giá này nếu tiền nhân sở hữu không khởi dựng bằng con mắt sành điệu từ 80 năm trước và đã may mắn chưa bị phá bỏ trong nửa thế kỷ qua để lấy chỗ cho một cụm nhà cao chục tầng sinh bạc trăm bạc ngàn tỷ. 7 biệt thự kiểu Pháp phong cách Art Deco nằm rải rác ẩn trong các cụm cây to, kết cấu nhà còn rất cứng cáp (theo đánh giá của các kiến trúc sư và kỹ sư xây dựng đang làm việc trên công trường). Còn những ngôi nhà đẹp và đủ rộng để làm những nội dung văn hóa hay ho. Còn các lối đi khá rộng. Còn các cây cổ thụ. Chỉ mong còn sự bình tâm và sáng suốt để giữ lấy giá trị cảnh quan kiến trúc – lịch sử hình thành từ 80 năm trước này và làm cho nó rộng lớn hơn về ý nghĩa. Chỉ mong có một sự nghiên cứu, thẩm định, đánh giá khách quan, nghiêm túc trước khi bắt đầu LÀM với đầy đủ nội hàm Văn hóa của từ này", Facebooker Nguyễn Thế Thanh chia sẻ trên mạng xã hội.
Thiết nghĩ, nếu như để xây đài tưởng niệm tưởng niệm những người mất vì Covid19 mà bằng việc xóa đi những dấu tích thời kỳ lịch sử của vùng đất Sài Gòn – Gia Định – Chợ Lớn thì dường như việc đánh đổi ấy thiếu sự cân bằng. Bởi, thứ nhất dù sao nơi tưởng niệm những người mất vì Covid19 ở Sài Gòn cũng đã có ; thứ hai, đài tưởng niệm là thứ có thể xây bất kỳ lúc nào, chỉ cần có một chỗ phù hợp, trong khi đó, những căn biệt thự của Chú Hỏa một khi đã mất rồi thì không thể làm lại được…
Hoàng Mai
Nguồn : VNTB, 19/11/2025
*******************************
Dỡ bỏ trước, thông báo sau - tranh cãi xoay quanh biệt thự Chú Hỏa
BBC, 18/11/2025
Ba căn biệt thự từng thuộc sở hữu của gia đình chú Hỏa - "vua nhà đất" Sài Gòn xưa - bắt đầu bị tháo dỡ vào sáng ngày 17/11 với lý do đã xuống cấp, dẫn đến một số tranh cãi.
Khu đất số 1, đường Lý Thái Tổ, phường Vườn Lài, Thành phố Hồ Chí Minh nhìn từ trên cao
Đây là ba trong bảy căn biệt thự nằm tại số 1 đường Lý Thái Tổ, phường Vườn Lài, rộng hơn 4 ha, nằm giữa ba trục đường lớn Lý Thái Tổ - Hùng Vương - Trần Bình Trọng.
Khu đất này dự tính sẽ được sử dụng để làm công viên và xây đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19, chủ trương do Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh Trần Lưu Quang đưa ra mới đây.
Ba căn biệt thự "xấu số" là căn số 2, 3 và 4. Bốn căn còn lại được xác định có kết cấu ổn định, không ảnh hưởng an toàn chịu lực nên sẽ được giữ lại.
Hiện có những ý kiến cho rằng đáng lẽ nên bảo tồn ba căn biệt thự này vì đây là những công trình mang giá trị lịch sử.
Nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến, thành viên Hội Quy hoạch phát triển đô thị Thành phố Hồ Chí Minh và là tác giả của nhiều cuốn sách về văn hóa, du lịch, kiến trúc nổi tiếng về Sài Gòn, cho biết ông đã tới tận nơi xem cảnh tháo dỡ ba căn biệt thự nói trên vào sáng ngày 17/11.
"Với khu số 1 Lý Thái Tổ, 7 tòa nhà biệt thự còn lại nguyên là nhà khách đối ngoại và là những kiến trúc hay đẹp gần 100 năm tuổi rất cần được giữ lại làm các không gian văn hóa chuyên đề", ông viết trên tài khoản Facebook cá nhân.
Ông cũng đặt câu hỏi về lý do tháo dỡ trong khi "chưa thấy công khai phương án xây dựng công viên cho dân biết !".
Đến chiều tối cùng ngày, một số tờ báo Việt Nam như VnExpress, Thanh Niên, Pháp Luật Thành phố Hồ Chí Minh và Tạp chí Người Đô thị đồng loạt dẫn thông tin từ Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh nói rằng kết quả giám định cho thấy những căn này có nhiều vết nứt lớn trên kết cấu chịu lực, bê tông bị thấm ngấm, rêu mốc, bong tróc, kết cấu bị xâm thực nặng, nguy cơ mất an toàn.
Viết về sự việc này trên Facebook cá nhân, nhà báo Cù Mai Công, cựu thư ký tòa soạn báo Tuổi Trẻ, nhắc lại việc ông Trần Lưu Quang từng quyết định dừng dự án nhà ở tại khu vực Bến Nhà Rồng - một khu đất vàng khác, để đầu tư xây dựng thành một "không gian văn hóa" và công viên.
"Niềm vui chưa qua. Một tháng sau, người ta đã đập phá một trong bảy tòa nhà nơi đây. 'Như tiếng chày tiếng búa nện đinh'. Đau lòng quá. Người ta đã, đang và sẽ còn làm gì nữa nơi đây ?!", ông viết.
Bảo tồn hay không bảo tồn ?
Sau năm 1975, khu đất trên được Bộ Ngoại giao tiếp quản, dùng làm Nhà khách Chính phủ, sau đó bỏ hoang nhiều năm trước khi bàn giao lại cho Thành phố Hồ Chí Minh.
Vào năm 1996, cụm biệt thự này được đưa vào danh sách 108 cảnh quan kiến trúc cần nghiên cứu bảo tồn.
Theo quy hoạch phân khu 1/2000 ban hành năm 2013, khu vực này được xác định là đất hỗn hợp – cây xanh, đồng thời có quỹ đất dành cho ga ngầm của tuyến metro số 1 kéo dài và tuyến số 3.
Hiện chính quyền đang điều chỉnh quy hoạch theo hướng hình thành công viên, sân chơi cộng đồng và không gian ngầm phục vụ nhu cầu đô thị.
Theo chủ trương của UBND Thành phố Hồ Chí Minh, khu vực này sẽ được phát triển thành công viên cây xanh và không gian sinh hoạt cộng đồng, đồng thời xây dựng đài tưởng niệm các nạn nhân Covid-19. Công trình dự kiến hoàn thành và đưa vào sử dụng trước Tết Nguyên đán 2026.
"Các biệt thự này không phải là Di sản văn hóa và cũng không nằm trong danh sách kiểm kê di tích nên không thuộc lĩnh vực của khối Di sản văn hóa", Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Minh Nhựt phát biểu trên báo Pháp Luật Thành phố Hồ Chí Minh hôm 17/11.
Hôm 18/11, ông Trần Hữu Phúc Tiến tiếp tục bàn luận trên Facebook cá nhân về việc phá dỡ các công trình nói trên và cho rằng việc bảo tồn bảy biệt thự cổ không phải là một "gánh nặng" mà là một "cơ hội để tạo nên một không gian văn hóa, giáo dục, sáng tạo độc nhất trong lòng thành phố".
Đây cũng là cơ hội "để Sài Gòn có một câu chuyện mới về việc nâng niu di sản song hành phát triển bền vững trong tương lai. Vì chúng vốn từng được sử dụng với nhiều công năng khác nhau, có phong cách kiến trúc riêng biệt".
"Tôi nghĩ, một thành phố văn minh đo bằng cách nó đối xử với những thứ không thể làm lại lần hai. Khu đất số 1 Lý Thái Tổ đang là thử thách rất rõ", ông Tiến nhận định.
Ngoài một số tiếng nói của người Việt, ông Tim Doling, một nhà sử học người Anh sinh sống tại Thành phố Hồ Chí Minh, cũng đã bày tỏ quan điểm về quyết định của thành phố.
"Đây là hành động phá hủy có chủ ý và hoàn toàn không cần thiết đối với quỹ di sản kiến trúc quý giá của thành phố", ông viết trên trang Facebook cá nhân hôm 17/11.
Ông Tim Doling từng làm việc với Bộ Văn hóa - Thông tin Việt Nam từ năm 1999-2004 trong dự án về phát triển giáo trình quản lý nghệ thuật trong ba trường đại học tại Hà Nội.
Ông dành nhiều năm nghiên cứu và ghi chép về các tòa nhà kiến trúc di sản tại Thành phố Hồ Chí Minh, nơi ông sống nhiều năm.
Kiến trúc sư người Pháp Paul Veysseyre, được biết đến là đồng thiết kế Dinh Bảo Đại III, cũng là gương mặt thiết kế không gian di sản 7 biệt thự nhà Chú Hỏa.
Theo ông Tim Doling, ngoài các biệt thự này, ông Veysseyre còn thiết kế một số công trình khác tại Thành phố Hồ Chí Minh như tòa nhà Công ty bia và nước đá Đông Dương (Brasseries et Glacières d'Indochine - BGI) ; khu Cité Larégnère trước đây, nay là khu nhà FOSCO tại số 40 Bà Huyện Thanh Quan ; tòa nhà Bâtiment de la Marine nationale, nay là Văn phòng Chính phủ tại số 7 Lê Duẩn và khu căn hộ Cao Thắng năm tầng tại số 73 Cao Thắng.
Ông Tim Doling nói với BBC News Tiếng Việt rằng ông nhắc đến các công trình này vì lo sợ chúng cũng sẽ chịu chung số phận như khu biệt thự Chú Hỏa.
"Thực tế, nhà máy BGI ở Sài Gòn đã bị phá dỡ từ vài năm trước rồi", ông cho hay.
Thực tế cho thấy, động thái dỡ bỏ các công trình tại số 1 đường Lý Thái Tổ cũng không nằm ngoài quỹ đạo chính sách bảo tồn các khu nhà, biệt thự cổ vốn thường thấy ở Thành phố Hồ Chí Minh trước nay.
Vào tháng 6/2020, căn biệt thự cổ số 6B Ngô Thời Nhiệm ở quận 3 được đề xuất loại 2 - tức bảo tồn một phần, nhưng đã bị tháo dỡ khi chưa kịp được phân loại.
Tuy nhiên, vẫn tồn tại những tranh cãi giữa việc giữ hay bỏ những công trình được cho là không còn giá trị sử dụng kể cả khi chúng có giá trị lịch sử để thay thế bằng những công trình mới.
Nguồn : BBC, 18/11/2025
******************************
Trời ơi, chuyện gì đang xảy ra ở khu số 1 Lý Thái Tổ vậy ?!
Cù Mai Công, Tiếng Dân, 17/11/2025
Sáng nay 17/11/2025, người đi đường Hùng Vương, Lý Thái Tổ nghe rõ mồn một tiếng máy khoan, máy phá bê tông bên trong khuôn viên khu nhà số 1 Lý Thái Tổ.
Tòa nhà xưa gần một thế kỷ đã bị đập phá trong ngày 17/11/2025.
Nghe tin, 10g sáng, người bạn xưa là đồng nghiệp báo Tuổi Trẻ của tôi, nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến (thành viên Hội Quy hoạch phát triển đô thị Thành phố Hồ Chí Minh) vội chạy tới. Anh xin bảo vệ cho vào để xem trực tiếp tình hình đập bỏ nhưng bị từ chối. Anh bảo vệ nói phải có giấy phép.
Anh đành ra đường Hùng Vương để nghe, nhìn từ bên ngoài dàn máy khoan đục đang đập phá tòa nhà xưa gần một thế kỷ ở góc này. Anh thú thật, mình thót cả ruột gan, xót xa, buồn giận.
Đây là một trong bảy tòa nhà trong khuôn viên 3,7 hecta của số 1 Lý Thái Tổ. Trước đó, 100% nhà nghiên cứu, nhà quy hoạch, kiến trúc sư lẫn dư luận chung khi góp ý quy hoạch khu này thành công viên, khu tưởng niệm Covid-19 của Thành phố Hồ Chí Minh đã yêu cầu, mong mỏi : GIỮ TOÀN BỘ CÂY XANH VÀ CÁC KHỐI KIẾN TRÚC GẦN TRĂM NĂM NƠI ĐÂY.
Ngày 18/10, tại Hội nghị tổng kết 50 năm văn học – nghệ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh Trần Lưu Quang thông báo một tin vui nức lòng người Sài Gòn : Dừng dự án nhà ở tại khu vực Bến Nhà Rồng (quận 4 cũ) để mở rộng Không gian văn hóa Hồ Chí Minh và công viên ; đồng thời chuyển khu đất "vàng" số 1 Lý Thái Tổ (quận 10 cũ) rộng 37.000 m² thành công viên, dựng tượng đài tưởng niệm đồng bào mất vì Covid-19.
Niềm vui chưa qua. Một tháng sau, người ta đã đập phá một trong bảy tòa nhà nơi đây. "Như tiếng chày tiếng búa nện đinh". Đau lòng quá. Người ta đã, đang và sẽ còn làm gì nữa nơi đây ? !
"Khẩn thiết, cấp thiết mong các nhà báo, chuyên gia, nhiếp ảnh gia, hội đoàn lịch sử, di sản, mỹ thuật, quy hoạch… và các bạn yêu di sản cùng đến thị sát ngay và báo lại cho lãnh đạo và cơ quan chức năng lên tiếng nói phản hồi ! SOS" – nhà nghiên cứu Phúc Tiến "gào" lên như "van xin".
Cù Mai Công
Nguồn : Tiếng Dân, 17/11/2025
