Nước Mỹ phân cực (Ngô Nhân Dụng)

Ti các tiu bang "mt màu" này, các chính tr gia lo nht là phi vượt qua c"bu sơ b" khi c tri mđng b phiếu chn ngườđi din cho mình ra tranh cĐây là mt th tđc bi nước M. 


Bđu t cuc bu c tng thng năm 2000, báđà M bđu s dng hai màu xanh và đ đ phân binh hưởng ca hai đng ti các tiu bang. Nhng nơi dân b phiếu cho Tng thng George W. Bush, Cộng hòa, được tô đ, cho Phó Tng thng Al Gore, Dân Ch, tô màu xanh.

phancuc1

Bđu t cuc bu c tng thng năm 2000, báđà M bđu s dng hai màu xanh và đ đ phân binh hưởng ca hai đng ti các tiu bang.

T đó, nhiu tiu bang gi nguyên màu xanh hay đ và màu sc ngày càng đm hơn. Hi 1992, ch có 19 tiu bang, vi khong mt phn ba dân s M, do mđng nm quyn c hành pháp (chc thng đc) và hai vin lập pháp. Hiện nay, ba phn tư dân M sng ti các tiu bang mđng chiếđc quyn như vy, 23 tiu bang Cộng hòa và 14 Dân ch.

Ti các tiu bang "mt màu" này, các chính tr gia lo nht là phi vượt qua c"bu sơ b" khi c tri mđng b phiếu chn ngườđi din cho mình ra tranh cĐây là mt th tđc bi nước M. Trong nhiu quc gia dân ch khác, vic chng c viên là do gii lãnh đo trong đng ph trách, h d tha hip vi nhau hơn.  M, nhng ngườ"tích cc nht" trong mđng hăng háđi b phiếu bu sơ b. Và h thường ch thích chn nhng người có khuynh hướng ging như h, không ưa cáng c viêôn hòa. C tri xanh chng c viên cc xanh, đ chn người hết sđ ; ngườđược chn thường tr thành cđoan.

Vì vy, các tiu bang  M chia thành hai khi màu, vi các chính sách trái ngược, có th mâu thun vi nhau. Các tiu bang theo các chính sách kinh tế khác bit, khi đánh thuế nng hay nh, khuyến khích hay ngăn cn quyn lp công đoàn, ban hành nhiu hay ít các lut l kinh doanh.

Bnh dch Covid 19 là cơ hi tình trng phân ly hin ra rõ rt. Các tiu bang xanh, Dân Ch, thường đóng ca các hàng quán và buc dân chúng phđeo mng, cách ly, chích nga. Các tiu bang đ, Cộng hòa, thì ngược li. Hai đng chn hai ưu tiên trái ngược nhau ; bên xanh coi vic ngăn nga bnh dch là quan trng nht, bêđ coi vic gi hođng kinh tế bình thường mđáng quan tâm.

Tiu bang Mississippi màđ, California màu xanh. Mississippi làm lut cm phá thai sau 15 tun l ; không bt dân phi chích nga Covid 19 ; không cho các nam lc sĩ đi phái tính được thi đua vi các ph n, vân vân. Thng đc Tate Reeves hãnh din coi tiu bang mình đng đu trong viđ cao các giá tr c truyn. Lut phá thai ca Mississippi lên tòán ti cao, nhân dđó Tòa xóa b luôán lệ Roe v. Wade, cho các tiu bang t quyếđnh. Ngay sau đó, 12 tiu bang làm lut cm phá thai hoàn toàn hoc cm sau 6 tun l. Tháng 11 này, dân chúng California s b phiếu ghi nhn quyn phá thai vào trong hiến pháp tiu bang, cùng vi Vermont.

Chính sách v y tế và di dân bt hp phá California và Texas trái ngược nhau. Texas không chp nhn cho m rng chương trình tr cp Medicaid cho người nghèo theo lu"Obama Care," dù tiu bang không phi tđng nào. California chp nhn tr cp y tế cho tt c nhng người nghèo, dù là di dân không có giy t.

Súng là mt vđ khác. Mười tiu bang xanh năm nay đã làm lut hn chế vic mua súng và mang súng ngt nghèo hơn ; nhng tiu bang đ ni lng các hn chế cho dân mua súng d dàng hơn. Có 23 tiu bang đ không bt dân phi có giy phép mđược mang súng.

Ngay t khi 13 tiu bang ký kết thành lp Hip Chúng Quc M Châu, năm 1776, h đã lo bo v quyn t tr ca mình. Đc bit, nhng tiu bang nông nghip mun bo v quyn dùng nô l, không mun b các tiu bang công nghi min Bc ngăn cn. Năm 1861, các tiu bang min Nam tách ri cũng vì bđng ý kiến trong chính sách dùng nô l ; gây ra cuc ni chiến.

Cuc khng hong thi 1930 đã thay đi thế cân bng, khi chính ph liên bang áp dng các chính sách cu vãn nn kinh tế trên c nước. CuĐi Chiến th hai khiến vai trò ca liên bang càng mnh hơn, mt ch trương c hu cđng Dân Ch. Phong trào Dân Quyn thi 1960 thiết lp nhng quyn t do trên toàn quc, gim bt quyn ca các tiu bang min Nam hơn na. Chính ph liên bang ln thêm quyn, đt ra các lut l v tuđược ung rượu, v an sinh xã hi, bo v môi trường, áp dng trên toàn quc. T thp niên 1980, đng Dân Ch mt quyn kim soát quc hi sau 60 năm , Tng thng Ronald Reagan đc c đã thay đi thế cân bng.

Ti nay, ch trương bo th lên mnh nht trong ngành Tư pháp, 6 trong 9 v Thm Phán Tối cao do các tng thng đng Cộng hòa b nhim, ba người trong thi Tng thng Donald Trump. Vì thế, quyn phá thai, theo án lệ Roe v. Wade b xóa, trao quyn cho ngh vin các tiu bang quyếđnh ; cùng các vđ khác như quyn dùng thuc nga thai, hôn nhâđng tính, vân vân. Các tiu bang cũng ban hành cáđo lut khó hoc d khác nhau v quyn b phiếu bng thư, b phiếu sm, kim soát căn cước khi đi bu. Năm 2021, 29 tiu bang ni rng cho vic b phiếu bng thư d dàng hơn, 13 hn chế cht ch hơn. Ngh vin nhiu tiu bang phân chia cáđơn v b phiếu theo cách có li nht cho mđng, dn hu hết các c tri theo đng kia vào mt s đơn v có gii hn. Th thu"gerrymandering" được coi là hp pháp hay không, đó là quyn ca ngành tư pháp tiu bang.

Vic bu chn các thm phán Tòa Tối cao ca mi tiu bang tr nên quan trng ; vì h quyếđnh tt c các vđ như quyn mang súng, th tc bu c, quyn phá thai, "gerrymandering", vân vân.  nhng nơi ch có mđng nm c hành pháp và lp pháp thì Tòa Tối cao Tiu Bang là cơ chế có th ngăn chn nn lm quyn. Tình trng nàđang gim bt khi ngành tư pháp cũng do cùng mđng nm gi.

Dân M  22 tiu bang được quyn b phiếu bu thm phán, nhng nơi khác h được các thng đc b nhim nhưng mi k bu c li hý kiến dân mun lưu gi h hay không. Dâđược t do la chn thm phán, nhưng không th ngăn cn các thế lc bên ngoài vđng gânh hưởng.

C hai đng đang vđng đ chiếưu thế trong cuc b phiếu bu thm phán trong tun ti, 8 tháng 11, vi nhiu triu chng đáng lo ngi vì tinh thn bè đng lên rt cao và nh hưởng t bên ngoài quá mnh.

Năm nay, ba tiu bang s quyếđnh đng nào kim soát Tòa Tối cao, là Ohio, North Carolina và Michigan. Tháng trước, đng Dân Ch đã đưa na triu m kim ti Ohio đ qung cáo, c đng cho ba ng viên thm phán Tối cao ca hĐng Cộng hòa tun trước cũng chi $850,000 m kim  North Carolina đ đ kích cáng viên Tòa Tối cao ca Dân Ch. Dân biu Joe Fischer vi ch trương chng phá thai đang ng c vào Tòa Tối cao tiu bang Kentucky, đượđng Cng hòng h 375.000 m kim ; mt t chc khác, Fair Courts America, góp 1,6 triu m kim cho ông và hai ng viên thm phán khác. V chng nhà t phú Elizabeth và Richard E. Uihlein, ch nhân công ty rượu Schlitz đã dành s tin 22 triu m kim đ ng h cáng viên bo th vào Tòa Tối cao ti by tiu bang.

Giáo sư Michael J. Klarman, Đi hc Harvard nhn xét vi nht báWashington Post rng trướđây nhng người b ting h cáng viên thm phán thường nhm gânh hưởng trong phm vi kinh tế, tài chánh ; bây gi h nhm thng vào khuynh hướng chính tr đng phái.

Bi vì các thm phán s quyếđnh các vđ như ni rng hay khép cht quyn b phiếu ca người dân, nht là quyn chp thun hay bác b vic phân chia đơn v bu c theo l"gerrymandering". Cuc b phiếu năm nay "s quyếđnh chế đ dân ch ca nước M" biến thái như thế nào !

Ngô Nhân Dụng

Nguồn : VOA, 03/11/2022