Trong ba thập niên qua, Trung Quốc đã xây dựng 11 đập ở thượng
nguồn khiến các quốc gia ở hạ lưu lo ngại Trung Quốc kiểm soát dòng chảy
sông Mê Kông. 11 đập cùng lúc giữ lại nhiều nước
hơn so với giai đoạn 20 năm trước, lượng xả ra ngày càng ít. Những hình ảnh chụp từ vệ tinh của các tổ chức nghiên cứu làm cho Trung Quốc không thể giấu giếm thông tin được nữa. Câu hỏi đặt ra là tại sao sau bao nhiêu năm chế độ CSVN mới có một tiếng nói mạnh mẽ hơn trên mọi vấn đề liên quan đến sự ảnh hưởng của Trung Quốc? Dù là thái độ dấm dúi lệ thuộc vào Trung Quốc hay thái độ thoát Trung của họ mạnh hơn gần đây, thì nó luôn nằm trong con tính duy trì chế độ. Đảng trước hết, dân tộc bên lề. Một chính quyền dân chủ đứng đắn trong tương lai gần sẽ tích cực liên kết với các nước nằm trong hạ nguồn bị ảnh hưởng, và tranh thủ lẽ phải trước cộng đồng quốc tế để buộc Trung Quốc phải tôn trọng một thỏa ước hợp lý cho đời sống sinh hoạt của hơn 200 triệu người và hệ sinh thái quanh dòng sông Mekong.
Sông Mê Kông trơ đáy, với những đụn cát ở đoạn chảy qua tỉnh Nong Khai
Trong ba thập niên qua, Trung Quốc đã xây dựng 11 đập ở thượng
nguồn khiến các quốc gia ở hạ lưu lo ngại Trung Quốc kiểm soát dòng chảy
sông Mê Kông. Dữ liệu vệ tinh của Công ty Eyes on Earth Inc. (EoE, Mỹ)
cho thấy các đập Trung Quốc giữ nước ở thượng nguồn trong mùa mưa, gây
hạn cho khu vực hạ lưu. Cụ thể, mực nước tại thượng nguồn sông Mê Kông ở
tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) trên mức trung bình vào mùa mưa từ tháng 5 -
10.2019. Trong khi đó, mực nước ở hạ lưu sông Mê Kông vào cùng thời điểm
này có lúc thấp hơn 3 m so với mức cần thiết, cùng lúc phải chịu tình
trạng hạn hán nghiêm trọng chưa từng thấy, theo EoE.
Nghiên cứu công bố vào tháng 4 của EoE cho thấy kể từ khi Trung Quốc
hoàn thành đập Nọa Trác Độ năm 2012, 11 đập cùng lúc giữ lại nhiều nước
hơn so với giai đoạn 20 năm trước, lượng xả ra ngày càng ít. “Điều này
khiến tần suất, mức độ nghiêm trọng của tình trạng hạn hán ở hạ lưu ngày
càng tăng. Thái Lan, Campuchia và Việt Nam đang phải hứng chịu đợt hạn
hán tồi tệ nhất trong lịch sử”, ông Alan Basist, Giám đốc Công ty EoE,
nói trong buổi tọa đàm trực tuyến do Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam tổ chức
ngày 7.5.
“Phát hiện mới chứng minh mối lo ngại lâu nay là: Trung Quốc tích
trữ nhiều nước, làm giảm mực nước khu vực hạ lưu sông Mê Kông”, chuyên
gia Brian Eyler, thành viên cấp cao và Giám đốc Chương trình Đông Nam Á
của Trung tâm Stimson (Mỹ), cho biết.
Chấm dứt thời kỳ che đậy thông tin
Lâu nay, Trung Quốc luôn giữ kín thông tin về việc vận hành 11 con
đập. “Tuy nhiên, với dữ liệu hình ảnh vệ tinh rõ ràng, chúng ta có thể
chứng minh kỷ nguyên che đậy thông tin đã chấm dứt”, chuyên gia Eyler
nhấn mạnh. Sử dụng công nghệ
cảm biến đặc biệt SSMI/S để thu thập dữ liệu vệ tinh từ năm 1992 -
2019, EoE có thể ước tính các hồ chứa nước Trung Quốc có tổng công suất
hơn 47 tỉ m3. Bộ Ngoại giao Mỹ tài trợ cho nghiên cứu của EoE trong
khuôn khổ Sáng kiến Hạ lưu sông Mê Kông.
Hôm 13.4, Bộ Ngoại giao Trung Quốc bác bỏ nghiên cứu của EoE, cho
rằng tỉnh Vân Nam cũng hứng chịu hạn hán nghiêm trọng vào năm ngoái và
lượng nước trong hồ chứa tại các đập thủy điện giảm xuống mức thấp nhất
trong lịch sử.
Tuy nhiên, các chuyên gia Mỹ tại buổi tọa đàm đã đưa ra thêm bằng
chứng phản bác luận điệu của Bộ Ngoại giao Trung Quốc. Cụ thể, chuyên
gia Eyler cung cấp hình ảnh vệ tinh cho thấy đập Cảnh Hồng, đập Nọa Trác
Độ từ tháng 5.2019 - 4.2020 có mực nước ở hồ chứa không thay đổi, có
tháng còn tăng. Khu vực hạ lưu mới thật sự chịu cảnh hạn hán nghiêm
trọng và đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam không có nước ngọt, theo
ông Eyler.
Chuyên gia Basist nhấn mạnh: “Dữ liệu vệ tinh với độ chính xác 89%
cho thấy Trung Quốc dùng các đập khống chế dòng chảy tự nhiên, hủy hoại
hệ sinh thái toàn bộ dòng sông
Mê Kông, từ đó đe dọa sinh kế của hàng chục triệu người dân ở khu vực hạ lưu”.
Trung Quốc làm gì với nước giữ trong đập ?
Chính quyền Trung Quốc không có hiệp ước chính thức với các nước hạ
lưu nhưng luôn hứa hẹn sẽ hợp tác quản lý dòng sông dài 4.350 km. Dù
vậy, các chuyên gia Trung tâm Stimson thường nghe những bên liên quan
của Trung Quốc lặp lại quan điểm đáng lo ngại: không chia sẻ dù chỉ một
giọt nước nếu Trung Quốc chưa sử dụng trước, bất kể khu vực hạ lưu phải
trả giá.
“Các đập Trung Quốc hiếm khi được yêu cầu vận hành để sản xuất
điện. Tuy chưa có bằng chứng nhưng chúng tôi không thể loại trừ khả năng
Trung Quốc chuyển nước từ thượng nguồn sông Mê Kông vào các lưu vực
khác để phục vụ tưới tiêu nội địa hoặc mục đích khác. Trung Quốc từng có
dự án chuyển nước Nam - Bắc trị giá 62 tỉ USD”, ông Eyler nói.
Ủy hội Sông Mê Kông và Cơ chế hợp tác Mê Kông - Lan Thương
đang phối hợp điều tra để xác định nguyên nhân thật sự của đợt hạn hán
năm 2019. “Nghiên cứu của EoE đưa ra bằng chứng rõ ràng cho bất kỳ luận
điểm nào còn nghi ngờ về tác động của các con đập Trung Quốc”, ông Eyler
nhấn mạnh.