Các Phương Pháp Xét Nghiệm Covid-19 (Huy Nguyễn)
Sửa soạn sẵn nên Nam Hàn thành công trong việc thử nghiệm
(testing để nhận diện bệnh nhân) cũng như hiệu quả trong việc cách ly dân chúng
chưa kể tinh thần kỷ luật rất cao của cư dân Cao Ly. Kết quả như ta đã thấy,
dịch Covid-19 cũng ghé Nam Hàn nhưng chưa gây khốn đốn cho đất nước này! (Huy Nguyễn)
Nguyên nhân chính từ sự bùng phát
của đại dịch Vũ Hán là do khoa học thiếu phương pháp xét nghiệm (lẫn thử
nghiệm). Không nhận diện được Covid-19 thì không thể chẩn bệnh một cách chính
xác! Trên thế giới, các trung tâm y khoa đang loay hoay sử dụng mọi phương tiện
đang có trong tay để nhận diện siêu vi khuẩn Vũ Hán (Coronavirus) trong khi bá
tánh bàn tán sôi nổi về các loại xét nghiệm và nhiều người cố gắng tìm cách xét
nghiệm cho chính mình.
Xét nghiệm để nhận diện siêu vi
khuẩn dễ lan tràn và đang lan tràn nhanh chóng (1) khác với loại xét nghiệm
theo định kỳ (2) và khác xa hơn nữa là việc xét nghiệm di tính, phân tích da,
tóc…(3). Như mọi loại xét nghiệm, ta muốn dùng các phương pháp có độ “nhạy” cao
(“specificity” hay “True negative”) và có mức chính xác cao (“sensitivity” hay
“True positive”).
Với...
-Loại 1, dưới áp lực của thời gian, trong những ngày đầu của trận đại dịch Vũ Hán, phương pháp xét nghiệm chưa được hoàn thiện và vật liệu cần thiết thiếu thốn nhưng đã phải đem dùng nên đã có những kết quả thử nghiệm không chính xác.
-Loại 2 là các cách xét nghiệm đã được sử dụng lâu năm và đã được kiểm nghiệm; trong khi...
-Loại 3 là những thứ xét nghiệm không liên quan đến sức khỏe, rao bán cho người tiêu thụ nên không chịu sự kiểm soát (là người giám sát) và chứng thực của bộ Y Tế Huê Kỳ qua cơ quan FDA.
*Bài viết ngắn này tóm lược một số
phương pháp xét nghiệm Covid-19 đang được sử dụng.
Thử nghiệm Covid-19 được áp dụng ra
sao tại Huê Kỳ?
Đầu tiên là nhân viên y tế dùng tăm
quấn bông gòn (Q-tip) để lấy mẫu tế bào màng mũi, cổ họng; các tế bào này nằm
lẫn trong nước mũi, nước miếng và chứa siêu vi khuẩn [nếu có]. Kế tiếp là việc
tách rời di tính của siêu vi khuẩn (viral genetic material) hay RNA của Covid-19.
Siêu vi khuẩn RNA thường biến thái rất nhanh nên có thể lây lan giữa nhiều
chủng loại thú vật và con người cũng như biến thái nhanh chóng để vô hiệu hóa
các loại thuốc men con người biết sử dụng. Điển hình là siêu vi khuẩn cúm
(Influenza virus) cứ vài năm là ta phải thay đổi thuốc chủng ngừa vì siêu vi
khuẩn đã biến thái.
Tương tự như DNA được dùng trong
việc nhận diện di thể lẫn di tính con người, RNA được dùng để nhận diện siêu vi
khuẩn Vũ Hán. Việc “tách rời” Covid-19 RNA trải qua nhiều giai đoạn, dùng các
hóa chất (reagents), primers [như dàn xi măng cốt sắt để xây cất nhà cửa,
“primer” là bộ xương sườn di tính để “xây” bộ DNA của siêu vi khuẩn), và gạn
lọc phần RNA đặc biệt của siêu vi khuẩn, và lập đi lập lại nhiều lần. Phương
pháp này có tên polymerase chain reaction (PCR), dùng những mảnh di tính riêng
của Covid-19 trên sợi RNA để tạo thành DNA; và ta “đọc” ra mẫu DNA qua việc
dùng thuốc nhuộm màu (dye). Khi nước mũi và nước miếng không chứa Covid-19, xét
nghiệm sẽ cho kết quả âm tính (negative).
Nói chung, từ những năm 1990s, khoa
học đã sử dụng PCR để nhận diện nhiều loại siêu vi khuẩn, từ cúm (Influenza
virus) đến Zika virus; xét nghiệm siêu vi khuẩn cúm bằng PCR có thể cho kết quả
trong vòng 30 phút. Tạm hiểu, PCR không phải là một phương pháp xét nghiệm mới
lạ nhưng việc chế tạo và sản xuất đầy đủ các vật liệu cần thiết cho Covid-19
test kit như primers [các mảnh di tính của Covid-19], reagents [hóa chất tác
dụng với các di tính ấy] là những thứ mới mẻ. Trong những ngày đầu, việc xét
nghiệm Covid-19 cần nhiều thời giờ vì phải qua tiến trình “kiểm nghiệm”
(quality control) của mỗi giai đoạn. CDC cần kiểm nghiệm phương pháp PCR dùng
cho Covid-19 trước khi cho phép sử dụng rộng rãi chưa kể việc sản xuất hàng
loạt các vật liệu cần thiết cho “test kit” còn phôi thai, thiếu thốn. Vì do
“Cung” ít hơn “Cầu” nên kết quả là việc xét nghiệm chậm chạp, không đủ để cung
cấp kịp thời cho nhiều phòng thí nghiệm trên toàn quốc. Bá tánh kêu gào theo
khuynh hướng “có còn hơn không” nên ta bắt đầu thấy các test kit nhập cảng từ
ngoại quốc; có thứ đạt tiêu chuẩn khoa học, có thứ không đạt và việc chứng thực
của FDA có phần “dễ dãi” vì nhu cầu cấp thiết từ trận đại dịch.
Đây là một nhược điểm của các cơ
quan Y Tế, kể cả Huê Kỳ và các quốc gia giàu có, với mục đích bảo vệ sức khỏe
cư dân qua việc kiểm nghiệm các phương pháp phòng ngừa và trị liệu bệnh tật. Vì
đứng mũi chịu sào, chính phủ phải theo những tiêu chuẩn định sẵn bởi luật pháp
với một số ngoại lệ. Khi nới lỏng quy tắc kiểm nghiệm và theo sau là các hệ quả
bất ý, chịu bá tánh mắng mỏ chê trách. Lúc thường chặt chẽ, nên xem ra chậm
chạp, cũng bị la ó, chửi bới rân trời.
Về mặt “logistics” (cách sắp xếp,
vận chuyển…), so sánh với các test kit từ Nam Hàn cho kết quả trong 24 tiếng, chính
phủ quốc gia ấy đã dự trữ các vật liệu cần thiết từ những ngày dịch MERS còn
nóng hổi năm 2015, bây giờ đem ra sử dụng cho loại siêu vi khuẩn cùng họ là
Covid-19 nên Nam Hàn sẵn sàng và kịp thời sử dụng các vật liệu thiết yếu ấy khi
Covid-19 đến cửa ngõ. Sửa soạn sẵn nên Nam Hàn thành công trong việc thử nghiệm
(testing để nhận diện bệnh nhân) cũng như hiệu quả trong việc cách ly dân chúng
chưa kể tinh thần kỷ luật rất cao của cư dân Cao Ly. Kết quả như ta đã thấy,
dịch Covid-19 cũng ghé Nam Hàn nhưng chưa gây khốn đốn cho đất nước này!
Về mặt “design/kỹ thuật”, test kit
Nam Hàn có phần khác biệt so với [test kit] Huê Kỳ về “primer” sử dụng. Các
chuyên viên chọn những mảnh di tính của siêu vi khuẩn để dùng như “primer” dựa
trên mấy tiêu chuẩn như:
a) đặc biệt (specific) cho loại siêu vi khuẩn cần truy tìm, và
b) các mảnh di tính ấy “bền bỉ”, không thất thoát khi xét nghiệm. Nếu primer không đủ mức đặc biệt, sẽ cho kết quả sai là “False positive” (không nhiễm bệnh nhưng kết quả dương tính). Và nếu “primer” thiếu các mảnh di tính (thất thoát từ lúc lấy mẫu nước mũi, miệng), cũng sẽ cho kết quả sai là “False negative” (nhiễm bệnh nhưng kết quả âm tính).
Khi mới sử dụng, kết quả từ test kit
Covid-19 của CDC có phần sai lạc đến từ loại hóa chất reagent sử dụng. Ta không
biết mức chính xác của test kit Nam Hàn là bao nhiêu, nhưng các test kit của
Hoa Lục thì không thể sử dụng được (nói nôm na là đồ dỏm). Hiện nay ta chưa có
phương cách thử nghiệm Covid-19 nào khác hơn là PCR, mức chính xác rất cao khi
dùng đúng các “reagents” và “primers”.
Mới đây nhất vào ngày 13 tháng Ba,
2020, FDA vừa cho phép công ty Thụy Sĩ Roche chế tạo một loại thử nghiệm
Covid-19 mới. Công ty Roche thử nghiệm sẽ cho kết quả nhanh chóng hơn [CDC test
kit] gấp 10 lần. Khác với phương pháp PCR, loại thử nghiệm này dùng một bộ máy
móc riêng [của Roche]; ngoài Roche, chẳng công ty nào có, và Huê Kỳ chỉ có
khoảng 110 bộ máy này. Ta cũng vẫn cần hóa chất (reagent) khi dùng Roche test
kit. Nghĩa là việc sản xuất reagents cần thiết vẫn còn là một nan đề cho đến
khi Roche cấp tốc chế tạo đủ reagents.
Một lần nữa, khi trận đại dịch xuất
hiện, nhà cầm quyền và cư dân cần cấp tốc tuân theo và áp dụng cùng lúc các
nguyên tắc căn bản của Y Tế Công Cộng:
2) “Mitigation”: chữa trị và tiết giảm biến chứng từ bệnh tật; và
3) “Testing”: xét nghiệm cấp kỳ và rộng rãi để nhận diện nguyên nhân gây bệnh truyền nhiễm.
Thất bại trong việc thi hành các
nguyên tắc căn bản này dẫn đến tử vong và kéo theo các hệ lụy kinh tế, chính
trị cũng như xáo trộn xã hội mà ta đang thấy như ngày nay.
Cập nhật thêm tin tức từ FDA:
Trong suốt thời gian đại dịch Vũ Hán
hoành hành, FDA đã và đang cộng tác với 230 cá nhân/công ty chế tạo Covid-19
test kit. Tính đến hôm nay, 30 tháng Ba, 2020, áp dụng điều luật “Emergency Use
Authorizations” (EUA), 20 bộ xét nghiệm đã được chứng thực và cho phép sử dụng
/ bán kể cả “ID NOW COVID-19”, một loại xét nghiệm cho kết quả nhanh chóng (13
phút) của công ty Abbott Diagnostics Scarborough, Inc. Ngoài ra, 110 bộ xét
nghiệm khác đang được kiểm nghiệm để chứng minh mức chính xác của test kit ấy
trước khi được phép bán ra thị trường.
Một trong các tiêu chuẩn thiết yếu
là việc theo dõi người [được] xét nghiệm. Vì sự an nguy của cộng đồng, FDA đòi
hỏi các công ty cung cấp dịch vụ xét nghiệm tường trình với bộ Y Tế địa phương
các kết quả xét nghiệm. Nghĩa là phải cung cấp danh tính, địa chỉ của người
được và đã xét nghiệm để cơ quan Y Tế có thể kịp thời cách ly (nếu kết quả
dương tính) và theo dõi tình trạng sức khỏe của những người này.
Tính đến nay, chưa có bộ [tự] xét
nghiệm (test kit) tại nhà riêng nào được nhìn nhận và cho phép sử dụng hoặc
buôn bán tại Huê Kỳ.
Huy Nguyễn
(4/4/2020)
