Tổng thống Nam Phi chết vì lợi ích nhóm như thế nào? (Tuổi Trẻ)
Báo
cáo ghi nhận biệt thự sang trọng của nhà Gupta ở ngoại ô Johannesburg
được dùng làm chân rết văn phòng Tổng thống, nơi "mua quan bán chức",
gặp gỡ các chủ doanh nghiệp và trao cho nhau nhiều va li tiền mặt.
Sáng 14-2 (giờ
địa phương), cảnh sát đặc nhiệm Nam Phi đã bắt giữ ba người tại nhà
thuộc gia đình Gupta ở ngoại ô Johannesburg. Sau đó hai nghi can khác đã
ra đầu thú.
Các vụ bắt giữ liên quan đến vụ án tỉnh
Free State cấp ngân sách trái pháp luật cho một dự án chế biến sữa của
nhà Gupta. Trong phi vụ này gia đình Gupta đã bỏ túi 220 triệu rand (gần
18,8 triệu USD).
Đây là vụ bắt giữ đầu tiên liên quan đến gia đình Gupta, báo hiệu "ngày phán xét" đã đến.
Từ bán giày trở thành người giàu có
Ba
anh em Ajay, Rajesh và Atul Gupta lớn lên trong một gia đình trung lưu
tại thành phố Saharanpur (bang Uttar Pradesh) ở miền bắc Ấn Độ.
Năm
1993, tức một năm trước khi Nelson Mandela được bầu làm Tổng thống Nam
Phi, người em Atul bay đến Johannesburg bởi cha anh cho rằng Nam Phi sẽ
phát triển trở thành "châu Mỹ mới". Vài năm sau, hai người anh còn lại
cũng bay sang Nam Phi.
Câu chuyện thành đạt của gia đình kiều
dân Ấn Độ Gupta rất nổi tiếng ở Nam Phi. Ban đầu họ mở một tiệm nhỏ
chuyên lắp ráp và mua bán máy tính ở ngoại ô Johannesburg. Trong vòng 20
năm, họ đã xây dựng cơ ngơi gồm nhiều doanh nghiệp và trở thành một
trong những gia đình giàu có nhất Nam Phi.
Người em Atul Gupta
ngày nào bán giày ở chợ trời Ấn Độ đã trở thành người giàu thứ 7 tại Nam
Phi năm 2016 với tài sản lên đến 8,25 tỉ USD.
Công ty thiết bị
vi tính Sahara Computers của nhà Gupta đang sử dụng 10.000 nhân viên. Họ
còn có phần vốn trong nhiều công ty mỏ, đặc biệt là các mỏ khai thác
uranium và sở hữu báo New Age cũng như kênh truyền hình ANN7.
Ngày 14-2-2018, cảnh sát Nam Phi phong tỏa khu biệt thự của gia đình Gupta ở ngoại ô Johannesburg - Ảnh: REUTERS
Khu nhà sang trọng của ba anh em ở ngoại ô Johannesburg trị giá sơ sơ gần 4,5 triệu USD.
Trong
quá trình làm ăn tại Nam Phi, các anh em nhà Gupta đã biết khai thác
mối quan hệ với Tổng thống Jacob Zuma. Ông Zuma cũng không che giấu tình
bạn thân thiết với gia đình Gupta.
Duduzane Zuma - một trong
những người con của ông Zuma, đang giữ chức giám đốc Công ty Sahara
Computers và tham gia hội đồng quản trị nhiều công ty mỏ có phần hùn của
nhà Gupta.
Phe đối lập ở Nam Phi đã gọi mối quan hệ cánh hẩu
giữa nhà Gupta với Tổng thống Jacob Zuma là "băng nhóm có xu hướng
mafia". Báo chí Nam Phi đã gọi quan hệ này là Zupta với "Z" để chỉ Zuma
và "upta" để chỉ Gupta.
Chết vì đám cưới siêu sang, siêu chảnh
Năm
2013, dư luận bắt đầu với câu chuyện khó tin về gia đình Gupta. Một máy
bay Airbus A330 riêng của gia đình này chở đầy khách mời dự đám cưới
một đứa cháu gái đã được phép hạ cánh trong căn cứ quân sự ở Waterkloof
gần thủ đô Pretoria vốn là nơi chỉ đón tiếp các nguyên thủ quốc gia và
tổ chức tập trận.
200 khách mời không qua kiểm tra giấy
tờ nhập cảnh lại còn được cảnh sát hộ tống trên chặng đường dài 160 km
đến tiệc cưới ở Sun City.
Đến tháng 11-2016, theo lệnh của tòa
án, bà luật sư Thuli Madonsela với tư cách là "Nhà hòa giải nước Cộng
hòa" (chức vụ do Tổng thống bổ nhiệm, phụ trách điều tra về lạm dụng
quyền hạn, chức vụ trong bộ máy nhà nước) đã công bố báo cáo điều tra
dày 355 trang với tiêu đề "Nhà nước bị khống chế".
Chưa
đầy hai tháng sau khi ông Cyril Ramaphosa (Phó tổng thống) giữ chức chủ
tịch Đại hội Dân tộc Phi (ANC), nhà nước pháp quyền mới hoạt động trở
lại ở Nam Phi"
Nhận định của nhà bình luận Adriaan Basson
Tổng thống Jacob Zuma (đeo kính) cùng doanh nhân Atul Gupta tham gia các sự kiện - Ảnh: Flickr
Báo
cáo đặt nghi vấn gia đình Gupta sử dụng quan hệ cánh hẩu với Tổng thống
Zuma để yêu cầu bổ nhiệm một số bộ trưởng và gây sức ép để nhận được
nhiều hợp đồng chi tiêu công. Thứ trưởng Tài chính Mcebisi Jonas xác
nhận chính gia đình Gupta đã đề nghị ông giữ chức thứ trưởng.
Báo
cáo ghi nhận biệt thự sang trọng của nhà Gupta ở ngoại ô Johannesburg
được dùng làm chân rết văn phòng Tổng thống, nơi "mua quan bán chức",
gặp gỡ các chủ doanh nghiệp và trao cho nhau nhiều va li tiền mặt.
Cuối
năm 2015, dư luận Nam Phi đã từng xôn xao với thông tin Bộ trưởng Khai
mỏ Mosebenzi Zwane cùng đi với gia đình Gupta đến Thụy Sĩ tham dự cuộc
đàm phán giữa Công ty Tegeta Exploration & Resources của gia đình
Gupta với Tập đoàn Glencore (Thụy Sĩ) về kế hoạch gia đình Gupta mua lại
mỏ than ở Nam Phi.
Năm 2016, Bộ trưởng Tài chính Pravin Gordhan
tiết lộ hơn 70 giao dịch có nghi vấn với tổng số tiền 583,3 triệu USD
liên quan đến doanh nghiệp của gia đình Gupta. Đến tháng 3-2017, ông này
đã bị Tổng thống Jacob Zuma sa thải.
Doanh nhân Atul Gupta (trái) và Duduzane Zuma, con trai tổng thống Jacob Zuma - Ảnh: GALLO
Từ tháng 10-2017, ủy ban điều tra của Quốc hội Nam Phi đã điều tra nhiều nghi vấn lợi ích nhóm liên quan đến gia đình Gupta.
Zola
Tsotsi, nguyên chủ tịch hội đồng quản trị Tập đoàn điện lực Eskom, kể
với ủy ban điều tra Quốc hội: "Một ngày nọ Tony (biệt danh của Rajesh
Gupta) nói với tôi: Chúng tôi là những người đã đưa anh lên, chúng tôi
có thể cho anh mất chức".
Giữa năm 2017 xảy ra vụ rò rỉ thông
tin Guptaleaks. Hàng trăm ngàn thư điện tử bị phát tán cho thấy quy mô
mối quan hệ cánh hẩu của gia đình Gupta. Đến tháng 1-2018, trước sức ép
của dư luận, Tổng thống Jacob Zuma buộc phải chỉ định ủy ban điều tra về
báo cáo của bà Thuli Madonsela.
Một
ngày nọ, Tony (biệt danh của Rajesh Gupta) nói với tôi: "Chúng tôi là
những người đã đưa anh lên, chúng tôi có thể cho anh mất chức"
Zola Tsotsi, nguyên chủ tịch hội đồng quản trị Tập đoàn điện lực Eskom, kể với ủy ban điều tra Quốc hội Nam Phi
Hai doanh nhân gốc Ấn đang trong vòng điều tra ở Nam Phi: người anh Ajay Gupta (trái) và em trai Atul Gupta - Ảnh: GALLO
Ngày 16-1-2018, cơ quan công tố Nam Phi khẳng định sẵn sàng thu hồi tài sản công đã rơi vào tay gia đình Gupta trái pháp luật.
Bộ
Nội vụ đã ban hành lệnh phong tỏa số cổ phần tương đương 137,2 triệu
USD của nhà Gupta trong Công ty đa quốc gia McKinsey và Công ty Trillian
vì có một hợp đồng nhiều nghi vấn giữa hai công ty này với Tập đoàn
điện lực nhà nước Eskom.
Hiện nay, cơ quan pháp luật đã mở 17 cuộc điều tra đối với các doanh nghiệp liên quan đến gia đình này.
