Trump chịu "trở cờ" ở Afghanistan ? (Lữ Giang)
Có
thể nói Donald Trump là một nhà lãnh đạo đầu tiên và có lẽ duy nhất của
nước Mỹ, đã lãnh đạo đất nước không cần chính sách, đường lối, chiến
lược, chiến thuật, kế hoạch hay các phương pháp khoa học. Ông thường
hành động theo những suy nghĩ thô sơ của mình hay, như ông tự nhận, theo
"bản năng của tôi" (my instinct), chẳng cần biết luật pháp quốc gia và
quốc tế là gì. Ông rất thích làm các chuyện lặt vặt để "biểu dương khí
thế".
Nói
cách khác, Donald Trump thường nói và làm theo cảm tính, theo ngẫu
hứng và có khi theo sự xúi biểu của những "cố vấn" cực đoan như Steve
Bannon hay Sebastian Gork (ngưu tầm ngưu, mã tầm mã !), nên trong 8
tháng cầm quyền, ông làm cái gì cũng hỏng.
Sau
nhiều thất bại liên tục, có dấu hiệu cho thấy Donald Trump đang chấp
nhận từ bỏ lối lãnh đạo theo "bản năng" để theo chính sách và đường lối
của các nhà chiến lược Mỹ và đuổi dần các "cố vấn" làm việc theo cảm
tính đi. Afghanistan là một vụ điển hình !
Những lời thú nhận
Trên Business Insider,
số ra ngày 21/8/2017, dưới đầu đề "Trump : Bản năng của tôi là rút khỏi
Afghanistan- đây là lý do tại sao tôi thay đổi ý định" (Trump : My
instinct was to pull out of Afghanistan - here's why I changed my mind),
phóng viên Maxwell Tani đã tường thuật lại bài phát biểu của Tổng thống
Trump vào tối 21/8 về chính sách mới của Mỹ đối với Afghanistan. Bài
phát biểu này đã khiến nhiều người ngạc nhiên vì từ trước ông luôn kêu
gọi rút quân khỏi Afghanistan.
Dĩ
nhiên, đây không phải là một bài phát biểu do chính ông viết mà do một
ban biên tập đã biên soạn với những cân nhắc rất kỹ càng và khéo léo.
Nhưng ông chịu đọc là coi như ông đã chấp nhận.
Nói
chuyện với các thành viên quân sự ở Fort Myer, Arlington, Trump cho
biết ông thông cảm với những người Mỹ "mệt mỏi vì chiến tranh mà không
có chiến thắng" và nói ông chia sẻ "sự thất vọng của người dân Mỹ" với
"một chính sách đối ngoại tốn quá nhiều thời gian, nghị lực, tiền bạc,
và quan trọng nhất là những sinh mạng để cố gắng xây dựng lại những đất
nước theo hình ảnh của chúng ta".
Ông
cũng thừa nhận sự đảo chiều trong quyết định tăng cường sự hiện diện
của quân đội Hoa Kỳ tại một quốc gia mà trước đó ông đã kêu gọi Hoa Kỳ
hãy đi ra. Ông đọc :
"Theo
khuynh hướng bẩm sinh của tôi là phải rút ra, và từ trước đến nay tôi
thích làm theo những bản năng của mình, nhưng tôi nghe rằng những quyết
định đưa ra sẽ khác khi anh đã ngồi trong Phòng Bầu Dục".
"Tôi
đã nghiên cứu tình hình ở Afghanistan một cách chi tiết và từ những góc
độ khác nhau. Sau những cuộc họp kéo dài nhiều tháng, chúng tôi đã tổ
chức một cuộc họp vào ngày Thứ sáu vừa qua tại Camp David với Nội các
của tôi và các tướng lãnh, để hoàn thành chiến lược của chúng ta".
Ông
than phiền rằng ông đã phải giải quyết một "lá bài xấu và phức tạp".
Ông nói một số nhân tố đã dẫn ông tới việc thực hiện "một sự thay đổi từ
phương thức tiếp cận theo thời gian đến cách đánh giá căn cứ vào các
điều kiện".
Ông
thừa nhận rằng nếu Mỹ rút quân khỏi chiến trường này, các phần tử khủng
bố của al-Qaeda và tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng sẽ nhanh
chóng tràn vào. Ông kêu gọi các đồng minh khác của Mỹ cùng tham gia.
Nhưng Trump lại nhấn mạnh rằng chiến lược của Mỹ tại Afghanistan vẫn sẽ
được thực hiện dựa trên kế hoạch mà ông đề ra từ khi còn tranh cử tổng
thống : Quân đội Mỹ sẽ không tập trung vào việc "xây dựng nhà nước" ở
Afghanistan và nước này phải đạt được những mục tiêu quân sự và kinh tế
nào đó mới được Mỹ hỗ trợ.
Nội dung kế hoạch mới
CBS News đã tóm lược bài phát biểu của Tổng thống Trump về chính sách mới của Mỹ đối với Afghanistan như sau :
1.
Chuyển từ cách tiếp cận phụ thuộc yếu tố thời gian sang một hướng mới
dựa trên những điều kiện thực tế. Ông nói : "Từ bây giờ, những điều kiện
trên thực địa phải là yếu tố quyết định chiến lược của chúng ta, chứ
không phải là những thời biểu bó buộc".
2.
Chỉ dựa vào sức mạnh quân sự sẽ không mang lại hòa bình cho
Afghanistan. Theo ông, cuộc chiến tại Afghanistan cần phải được giải
quyết trên tất cả các mặt trận từ ngoại giao, kinh tế đến quân sự.
3.
Mỹ phải thay đổi cách tiếp cận trong vấn đề Nam Á, khu vực đang là mảnh
đất màu mỡ cho các thế lực khủng bố. Ông kêu gọi tăng cường mối quan hệ
với các nước đối tác. Ông đưa Ấn Độ ra làm thí dụ, ông cho rằng New
Delhi có thể hỗ trợ Kabul trong các lĩnh vực kinh tế.
Tuy nhiên, ông không tiết lộ về số lượng binh sĩ Mỹ hay kế hoạch triển khai thêm quân tại Afghanistan như thế nào.
Thật
ra đây chỉ là những chuyện mơ tưởng. Trong lịch sử, chưa cường quốc nào
đã làm được những chuyện đó ở Afghanistan. Các nhà phân tích cho rằng
trong bối cảnh như vậy, Mỹ không có nhiều lựa chọn và cũng không dễ dàng
thoát khỏi tình thế "tiến thoái lưỡng nan" khi sa lầy quá lâu ở
Afghanistan. Trong 16 năm qua, đã có 2.403 quân nhân Mỹ thiệt mạng ở
Afghanistan và Mỹ cũng đã tiêu tốn gần 2.000 tỉ USD.
Phản ứng của các nước liên hệ
Ấn
Độ, Anh và NATO ủng hộ chiến lược mới ở Afghanistan mà Tổng thống
Donald Trump vừa công bố, trong khi Pakistan, Trung Quốc và Nga lại tỏ
ra khá lạnh nhạt.
Tổng
thư ký NATO Jens Stoltenberg hoan nghênh "cách tiếp cận dựa trên các
điều kiện" của Tổng thống Donald Trump và cho biết liên minh do Mỹ cầm
đầu này cam kết gia tăng hiện diện tại Afghanistan. Ông Stoltenberg nói :
"Mục tiêu của chúng tôi là đảm bảo Afghanistan không bao giờ trở thành
nơi ẩn náu an toàn cho quân khủng bố, vì chúng sẽ tấn công các nước của
chúng tôi".
Nhắc
lại, hơn 12.000 binh sĩ NATO và các nước đối tác đã giúp "đào tạo, tư
vấn và trợ giúp" Lực lượng An ninh Afghanistan từ tháng 1/2015, sau khi
liên minh không trực tiếp tham chiến ở nước này nữa.
Ấn
Độ vốn là kẻ thù truyền kiếp của Pakistan, đã hoan nghênh việc Tổng
thống Trump yêu cầu Pakistan chấm dứt cung cấp nơi trú ẩn an toàn cho
các nhóm khủng bố vũ trang và khẳng định sẽ tham gia chính sách viện trợ
tái thiết Afghanistan.
Zabiullah
Mujahid, một phát ngôn viên Taliban, cảnh báo rằng Donald Trump chỉ
"lãng phí" mạng sống của binh sĩ Mỹ. Ông ta nói : "Nếu Mỹ không chịu rút
quân thì Afghanistan sẽ trở thành một nghĩa địa khác cho siêu cường này
trong thế kỷ 21".
Trong
khi đó, phát ngôn viên của quân đội Pakistan, ông Asif Ghafoor bác bỏ
các cáo buộc của Donald Trump và quả quyết rằng Pakistan đã có những
hành động và biện pháp ngăn chặn và chống lại các nhóm vũ trang trên
lãnh thổ nước này : "Không có nơi ẩn náu nào cho những kẻ khủng bố ở
Pakistan". Ngoại trưởng Pakistan đã gặp đại sứ Hoa Kỳ David Hale và nhấn
mạnh rằng nước ông muốn tiếp tục hợp tác với cộng đồng quốc tế nhằm
loại bỏ mối đe dọa khủng bố.
Sắc
tộc Pashtun, nguồn nhân lực chính của quân Taliban, sống một nửa trên
lãnh thổ Afghanistan và một nửa trên lãnh thổ Pakistan, nên Taliban chạy
qua chạy lại giữa hai nước là chuyện thường. Hiện Mỹ đang sử dụng các
căn cứ trên đất liền ở Pakistan để tấn công quân Taliban. Đã nhiều lần
Mỹ làm áp lực buộc Pakistan phải ngăn chặn du kích quân Taliban tràn qua
Afghanistan, nhưng mỗi lần Pakistan làm theo ý Mỹ, Taliban liền mở các
cuộc khủng bố khắp nơi ở Pakistan. Để bào vệ an ninh của nước mình,
Pakistan đã bắt tay với Nga và Trung Quốc và từ chối yêu cầu của Mỹ.
Sau
khi kế hoạch mới của Trump được công bố, Bắc Kinh tuyên bố Pakistan
đang "đứng mũi chịu sào" trong cuộc chiến chống khủng bố và đã "hy sinh
to lớn" và "đóng góp quan trọng" trong cuộc chiến này. Trung Quốc đang
đứng bên Pakistan thật ra trước hết là vì chính mình. Lâu nay, Islamabad
luôn là đối tác quan trọng nhất trong chiến lược mở cửa ra Nam Á của
Bắc Kinh. Với sự hợp tác đặc biệt của Pakistan, Trung Quốc nhắm gây dựng
ảnh hưởng ở Afghanistan thời hậu chiến, để đối phó và ganh đua với Ấn
Độ cũng như thực thi kế hoạch quy mô "Một vành đai và Một con đường".
Hãng
Interfax trích dẫn một nguồn tin giấu tên của Bộ Ngoại giao Nga nói Nga
không tin rằng chiến lược Afghanistan mới của Donald Trump sẽ dẫn đến
những thay đổi tích cực đáng kể ở Afghanistan.
Taliban, con ngựa bất kham
Afghanistan
có diện tích 647.500 cây số vuông, tức chỉ bằng tiểu bang Texas của Hoa
Kỳ, nhưng rừng núi chiếm đa số. Khi Mỹ bắt đầu chiếm đóng Afghanistan
năm 2001, dân số Afgahnistan là 19.701.940 người, hầu hết theo Hồi giáo :
84% theo giáo phái Sunni và 15% theo giáo phái Shiite, và 1% các tôn
giáo khác. Mặc dầu đã trải qua một chuộc chiến tranh kéo dài 16 năm, dân
số Afghanistan đã tăng quá nhanh, tới tháng 8/2017 đã lên đến
34.274.000 người. Người gốc Pashtun chiếm 49% dân số, Tajik 18%, Hazara
9%, Uzbek 8%, Aimaq 4%, Turkmen 3% và các sắc tộc khác 9%.
1. Lãnh địa của Taliban
Lực
lượng Taliban phát xuất từ sắc tộc Pashtun. Sắc tộc này hiện nay có
khoảng 17 triệu người sống ở phía đông và phía nam Afghanistan, và
khoảng 10 triệu người trên đất Pakistan nằm sát với biên giới
Afghanistan. Tổ chức này áp dụng luật Sharia của Hồi giáo khắt khe giống
IS. Họ công nhận chế độ đa thê và trẻ gái từ 12 hay 13 tuổi đã có thể
lấy chồng. Với chính sách "đẻ mau, đẻ mạnh, đẻ vững chắc", dân số
Afghanistan đã tăng chóng mặt.
Sau
vụ tấn công khủng bố ở Mỹ ngày 11/9/2001, Tổng thống Bush đã đổ quân
sang lật đổ chế độ Taliban ở Afghanistan. Ông Hamid Karzai là người
Afghanistan mang quốc tịch Mỹ lên cầm quyền. Nhưng Taliban không từ bỏ ý
định "giải phóng" Afghanistan khỏi "quân xâm lược nước ngoài".
Theo
đánh giá của NATO, chính quyền Afghanistan chỉ còn kiểm soát 57% lãnh
thổ và 62% dân số, phần còn lại rơi vào tay Taliban. Trên thực tế, diện
tích do Taliban kiểm soát đã lên đến 50%. Đôi lúc Taliban đánh chiếm
được một thành phố lớn và kiểm soát một thời gian rồi rút.
2. Chiến thuật mới của Taliban
Nhà
chức trách ở tỉnh Helmand phía nam Afghanistan cho biết quân đội đang
đối mặt với lực lượng nổi dậy thiện chiến, có tổ chức và nhiều kỹ năng
nhất từ trước đến nay. Lực lượng này được gọi là Sara Khitta (Nhóm Đỏ)
khởi đầu với khoảng 200 tay súng, nay tăng lên khoảng 300 do Haji Nasar
chỉ huy.
Sara
Khitta áp dụng nhiều chiến thuật tác chiến tương tự như các quân đội
tinh nhuệ nhất trên thế giới. Mỗi đơn vị nhỏ đều có một nhóm lính bắn
tỉa trang bị hiện đại, chốt ở các vị trí trọng yếu để tiêu hao sinh lực
đối phương và gây rối loạn đội hình. Họ được trang bị thiết bị nhìn đêm
giúp nâng cao khả năng tấn công. Những thiết bị này có thể là do chiếm
được từ các đơn vị cảnh sát, quân đội Afghanistan. Chỉ 4 tay súng
Taliban đã chiếm một đồn cảnh sát và bắt giữ 20 binh sĩ ở đó. Tướng John
Nicholson, chỉ huy lực lượng Mỹ tại Afghanistan cho biết, lực lượng
chính phủ hứng chịu khoảng 20.000 trường hợp thương vong trong năm 2015.
Con số nầy năm 2016 cao hơn khoảng 20%. Taliban đang kiểm soát 80% tỉnh
Helmand.
Từ
2012, lãnh đạo các tổ chức Taliban ở Pakistan công bố chủ trương mở
rộng hoạt động ở nước ngoài, nhắm tấn công các mục tiêu Anh và Mỹ như
IS.
3. Nguồn tài trợ cho Taliban
Với
Taliban, Helmand là vùng đất trung tâm. Họ chia sẻ sản lượng thuốc
phiện, phần lớn từ khu vực người dân sắc tộc Pashtun. Họ hô hào người
người trồng cây anh túc, nhà nhà cấy mủ và làng làng chế biến thuốc
phiện. Cứ đến "mùa gặt", Taliban cho lái buôn đi thu mua rồi chế biến
thành heroin và bán qua Âu Châu. Quân chính phủ thường xuyên đi phá,
nhưng phá rồi dân sẽ trồng lại và có nhiều nơi quân đội không thể đến
được. Thuốc phiện trở thành vừa là nguồn tài trợ chính cho cuộc chiến
chống chính phủ Kabul trong 15 năm qua, vừa là nguồn lợi của người dân,
nên dân theo Taliban.
Nguồn
tài trợ của Taliban không chỉ từ doanh thu do bán ma túy mà còn lấy từ
các loại thuế khác. Taliban tống tiền không chỉ từ người nông dân mà còn
cả các tập đoàn viễn thông. Hãng tin Deutsche Welle của Đức cho biết
trong một cuộc họp bí mật diễn ra vào tháng 12/2015 gần thành phố Quetta
ở Pakistan, lực lượng Taliban đã áp đặt một chính sách "thuế bảo kê"
với số tiền kếch xù từ các Công ty viễn thông Afghanistan.
Taliban
còn được cho là đã nhận các khoản đóng góp tài chính từ các tổ chức từ
thiện Hồi giáo và các tổ chức khác bên ngoài lãnh thổ Afghanistan. Những
khoản tiền này đến từ những quốc gia tại khu vực Vịnh Ba Tư và quốc gia
láng giềng Pakistan.
IS xâm nhập Afghanistan
Tháng 1/2015, một tác nhân mới xuất hiện trên bàn cờ Afghanistan. Nhà
nước Hồi giáo (IS) tự xưng ở Iraq và Syria bắt đầu xâm nhập và mở mặt
trận mới tại Afghanistan. IS hoạt động ở miền Đông và Taliban hoạt động ở
miền Nam và khu vực nông thôn.
Cả
Taliban và IS cùng có chung một mục đích là lật đổ chính quyền
Afghanistan. Tuy nhiên, Taliban và IS vẫn là đối thủ của nhau trong hoạt
động tranh giành lãnh địa. Chúng vừa đánh chính quyền Afghanistan vừa
đánh lẫn nhau. Trang Sputnik của Nga ngày 30/6 cho biết phiến
quân IS đã đánh bật Taliban và giành quyền kiểm soát nhiều vùng trong
tỉnh Nangarhar, miền đông Afghanistan. IS đã phát động chiến dịch chiếm
căn cứ ở Afghanistan từ đầu tháng 6. Hiện tại, IS đã kiểm soát ít nhất 6
quận thuộc tỉnh Nangarhar, đồng thời tham chiến ở các quận Khogyani và
Pachir Agam
Chuyên
gia Olivier Guillard đánh giá ranh giới giữa Taliban và IS rất mờ nhạt.
Cả hai bên đều thuộc giáo phái Sunni, chỉ cần bỏ ra vài triệu USD tuyên
truyền chiêu dụ, quân bên này có thể rời bỏ hàng ngũ sang bên kia đánh
nhau. Nhưng cho dù đứng bên nào, những tay súng này đều là mối đe dọa
đối với Mỹ.
Trong
quá trình hoạt động, Taliban và IS tấn công bất kể địa bàn nào. Từ một
năm nay, tại thủ đô Kabul thường xuyên xảy ra các vụ đánh bom tự sát gây
thương vong nặng nề. Taliban tố cáo các vụ đánh bom làm chết dân thường
là do IS chủ mưu nhưng thật ra Taliban cũng không tha gì thường dân vô
tội.
Trump khó đụng đến Afghanistan được
Chuyên
gia Michael O’Hanlon thuộc Viện Brookings của Mỹ, là người từng ủng hộ
việc đưa thêm quân Mỹ đến Afghanistan, cho rằng viễn cảnh tốt nhất cũng
chỉ giúp quân đội Afghanistan áp đảo hơn trên chiến trường. Ông nói
: "Tôi không nghĩ sẽ có nhiều người tin vào một chiến thắng".
Khi
chính quyền Donald Trump bị bắt buộc phải gia tăng áp lực đối với Nga
và Trung Quốc về kinh tế và chính trị, hai cường quốc này đã bí mật yểm
trợ võ khí và kỹ thuật cho Taliban để Taliban đặt Mỹ vào cái thế đứng
ngồi không yên. Sự đối phó của Mỹ trở nên phức tạp hơn.
Ngoài
việc bảo vệ Afghanistan để nước này không trở thành trung tâm lãnh đạo
các tổ chức khủng bố của Taliban và IS tấn công vào Mỹ và trên toàn thế
giới, Afghanistan còn là thị trường tiêu thụ vũ khí còn tồn động từ sau
cuộc chiến Iraq đến nay của các công ty tài phiệt quốc phòng Mỹ, để sáng
chế các vũ khí mới. Donald Trump không đụng vào chiến lược của Mỹ ở
Afghanistan được.
Ngày 31/8/2017
Lữ Giang