Vì sao Sri Lanka nợ Trung Quốc ngập đầu ngập cổ? (Yogita Limaye-BBC)

Trung Quốc đang đầu tư hàng tỷ đô la vào cơ sở hạ tầng và phát triển ở Sri Lanka, nhưng nhiều người dân địa phương cảm thấy đất nước này đang bị bán cho người Trung Quốc.

 Cảng Hambantota được xây dựng bằng tiền vay của Trung Quốc

Thông thường các con đường dẫn đến các cảng châu Á luôn sôi động. Xe tải chở đầy hàng. Các cửa hàng nhỏ là nơi tài xế xe tải và công nhân dừng chân nghỉ ngơi.

Cảng Hambantota ở miền nam Sri Lanka lại khác hẳn.

Mặc dù mở cửa đã bảy năm, con đường dẫn vào cảng dường như hầu không một vết chân. 

Và khi chúng tôi tìm thấy cảng này (biển báo không phải là điểm mạnh của cảng này, và người dân địa phương dường như không biết nó ở đâu) thì xe của chúng tôi là chiếc duy nhất tới đây.

Ngoài một vài nhân viên an ninh đi cùng chúng tôi thì chẳng có ai ở đó. Một chiếc xe dùng để chở xe hơi từ từ rời khỏi cảng, sau khi đã thả hàng xuống cảng từ công ty xe hơi khổng lồ của châu Á. Nhưng tàu nhận hàng phải hai ngày nữa mới tới. 

Với một cảng có chi phí hơn 1 tỷ đô la thì kinh doanh như vậy là không đủ.

'Không đủ tiền chi trả'

Hambantota được một công ty Trung Quốc xây dựng từ tiền tài trợ từ các khoản tiền vay của Trung Quốc.

Nhưng nay Sri Lanka đang vật lộn để hoàn trả khoản nợ đó, và vì thế đã ký một thỏa thuận để cho một công ty Trung Quốc cổ phần ở cảng này như một hình thức trả một phần món nợ đó.

Các điều khoản của thỏa thuận vẫn đang được tranh luận tại quốc hội Sri Lanka, nhưng cổ phần cho công ty này có thể lên đến 80%.

Cách nhìn nhận về cảng Hambantota là nó sẽ đem lại nhiều tàu bè hơn đến Sri Lanka và giảm áp lực lên cảng Colombo, một trong những bến cảng chở container quan trọng nhất ở châu Á.

Sri Lanka nằm trên tuyến đường biển mà các tàu chở dầu đi từ Trung Đông sử dụng mà an ninh năng lượng là lý do chính khiến Trung Quốc muốn đầu tư.

Đồng thời nó lại thích hợp với sáng kiến gây tranh cãi Một vành đai, một con đường của Trung Quốc xây dựng các tuyến đường bộ, đường sắt và đường biển để thúc đẩy thương mại với các nước trên thế giới.

Người dân địa phương nổi giận

Hambantota không kiếm ra tiền một phần vì nó khá cô lập. Không có trung tâm công nghiệp nào gần đó, không có các khách hàng tự nhiên ngay ngưỡng cửa.

Nhưng nay Trung Quốc sẽ kiểm soát cảng này và đó là vấn đề mà họ muốn thay đổi. Họ đang nói chuyện với chính phủ về kế hoạch tạo ra một khu kinh tế lớn - mua 15.000 mẫu đất để xây dựng nhà máy và văn phòng.

Nhưng nhiều người sống trong khu vực không muốn rời bỏ nhà cửa và trang trại của mình. 

Tại một ngôi làng nhỏ gần bến cảng, người dân địa phương đã rất tức giận trước kế hoạch này. Hồi tháng Giêng, nhiều người trong số họ tham gia một cuộc biểu tình lớn phản đối xây dựng trung tâm đầu tư.

Cảnh sát đã dùng hơi cay và vòi rồng để giải tán người phản đối. Một số người biểu tình đã bị tống giam nhiều tuần lễ, và điều đó càng làm người dân thêm tức giận.

Nhưng những thỏa thuận này dường như là cách tốt nhất để Sri Lanka trả được một phần trong số 8 tỷ đô la vay của Trung Quốc.

Lãng phí tiền bạc

Tổng nợ của hòn đảo này là 64 tỷ đô la. Khoảng 95% tổng thu ngân sách của chính phủ là để trả nợ.

Và khi một phần tiền vay mượn dường như đã bị lãng phí vào cơ sở hạ tầng không có một dấu hiệu nào cho thấy đem lại lợi nhuận, thì điều đó còn tai hại hơn.

Tại sân bay quốc tế, cách Hambantota chừng 30km, chỉ có 5 chuyến bay mỗi tuần phục vụ vài trăm hành khách.

Rồi một trung tâm hội nghị hiện đại mà hầu như không được sử dụng, và một sân chơi criket nay chỉ thỉnh thoảng được cho thuê làm đám cưới.

Tạo công ăn việc làm

Tuy nhiên, không phải tất cả những phát triển của TQ ở Sri Lanka đều đã thất bại.

Đường xá và đường cao tốc đang được đặt làm trên khắp đất nước, và một số đã thực sự rút ngắn thời gian đi lại giữa các thị trấn và thành phố. Điều này đã góp phần thúc đẩy du lịch, nguồn thu nhập ngoại tệ lớn nhất của nước này.

Nhiều dự án do Trung Quốc tài trợ đã được lên kế hoạch và xây dựng trong nhiệm kỳ của Tổng thống Mahinda Rajapaksa, và được đưa về đơn vị bầu cử của ông.

Không thể từ chối

Một chính phủ mới lên nắm quyền năm 2015 đã hứa hẹn sẽ giảm bớt phụ thuộc của Sri Lanka vào Trung Quốc, nhưng những áp lực tài chính đang buộc họ đi theo đường mòn đó. 

Ban đầu họ đã ngưng một dự án lớn của Trung Quốc đầu tư - một thành phố hoàn toàn mới được dự định xây dựng ở bờ biển Colombo trên vùng đất khai hoang.

Nhưng con số 1,4 tỷ đô la mà dự án mang lại là quá lớn để có thể từ chối, và việc xây dựng này đã được tái tục vào năm ngoái.

Người ta hy vọng là nó sẽ trở thành một thành phố hiện đại vào năm 2040, với những tòa nhà sầm uất của các công ty, những căn hộ lấp lánh, khách sạn, khu nghỉ dưỡng, bãi biển, trung tâm thương mại và cả bến du thuyền. Phần đầu của dự án sẽ hoàn tất và đưa vào sử dụng trong hai năm tới.

'Bảo vệ, không bán'

Một lần nữa, chính phủ đã phải đối mặt với sự phản đối. Các nhóm ngư dân và người dân địa phương tổ chức biểu tình phản đối.

Một số người lo ngại về tác động môi trường của dự án. Họ không được thuyết phục trước các nghiên cứu của các cơ quan chính phủ, những người đã cho phép thực hiện dự án.

Nhưng nhiều người cũng lo ngại về ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở đất nước này.

"Chúng tôi không thích đất đai của mình bị giao cho Trung Quốc", Aruna Roshantha, một ngư dân nói.

"Không chỉ Trung Quốc mà nếu bất cứ đất nước nào đến và lấy đất của Sri Lanka, chúng tôi cũng không thích. Chính phủ nên bảo vệ đất đai của chúng tôi chứ không bán nó".

Hiện tại, chính phủ Sri Lanka không có nhiều cơ hội để đàm phán.

Và Bộ trưởng Ngoại giao Ravi Karunanayake nói họ cần phải mở rộng vòng tay đón chào tất cả.

"Chúng tôi muốn người Ấn Độ đến đây, chúng tôi muốn người Trung Quốc đến đây, chúng tôi muốn người Nhật Bản đến đây. Người Hàn Quốc hoặc người châu Âu, chúng tôi đều không có vấn đề gì hết.

"Về cơ bản, chúng ta cần quảng bá về mình và quảng bá trên cơ sở nhất quán, và dùng ngoại giao kinh tế là công cụ quảng bá cho Sri Lanka."