"Tôi yêu tiếng nước tôi"… (Chính Đệ)
Nhiều năm qua, việc dạy môn Văn và tiếng Việt bị ép vào cái khuôn công thức. Thầy cô buộc phải chấm điểm một trong những môn học thể hiện tính cá nhân và sáng tạo nhất theo cách vô lý nhất, là đếm số ý trả lời đúng với đáp án. Nếu học sinh cảm nhận khác với đáp án, thầy cô giáo có thể sung sướng vì có một học trò cảm thụ văn chương tốt, nhưng bài thi vẫn không thể cho điểm cao. Bởi thế, nên trừ học sinh các lớp chuyên văn thì không học trò nào dám cả gan phá vỡ các bài thi cứng nhắc.
Có một câu comment (nhận xét) kinh điển của thời đại
này rất hay được dùng trên các mạng xã hội tiếng Việt.
Đó là : "Trình độ đọc hiểu có vấn đề hả ?",
thường được viết giản lược là "Đọc hiểu có vấn đề ?"
Ý nghĩa của nó thì khỏi cần giải thích nữa. Người được
hỏi câu hỏi tu từ này đã hiểu sai/hiểu nhầm/hiểu lệch lạc văn bản
nào đó đang được nhắc đến.
Có vài lần tôi lâm vào những hoàn cảnh rất bối rối
Chuyện A : Trên mạng xã hội, chúng
tôi đang bàn về tình cảnh một cô gái trẻ chấp nhận kết hôn
với người chồng ngoại quốc rất già và rất yếu để lấy tiền
xây nhà, trả nợ và lo sinh kế cho cha mẹ. Tấm ảnh hai
người đứng bên nhau trông xót xa vì sự chênh lệch quá ghê gớm
: người chồng tóc râu bạc trắng, lưng còng, mặt xếp nếp, lụ khụ trong
bộ vest chú rể cài hoa hồng bên cạnh cô vợ mười tám
non tơ như một trái cây vừa chớm chín.
Tôi bình luận :
"Cười ra nước mắt !"
Rất nhanh, một người tôi mới quen phản ứng dữ dội.
Anh viết đại khái : "Tôi không ngờ chị nhẫn tâm đến
như vậy, chị chẳng có chút xúc động và thông cảm nào của
một con người bình thường, tôi cứ tưởng chị nhân hậu chứ, tôi rất thất
vọng về chị".
Bụp - anh ta block tôi luôn.
Chuyện B : Có một người chụp ảnh động
vật rất đẹp. Tôi may mắn gặp anh trong một buổi cà phê cùng với
nhiều người khác và chúng tôi đã kết bạn facebook với nhau. Người
này hay post những tấm ảnh ưng ý lên trang cá nhân
và tôi rất thích xem.
Lần kia, anh chàng post một tấm ảnh chụp một con chim
hiếm hoi. Tấm ảnh pha trộn kỳ lạ giữa bộ lông nhiều sắc độ sẫm
và sáng của con chim và nền rừng với nhiều tầng lá tối xung
quanh, tạo nên một cảm giác trong tôi không thể gọi là gì khác
Tôi viết bình luận dưới tấm ảnh : "Tấm ảnh
thật ma mị". Để bày tỏ ý mình rõ hơn,
tôi đã "like" tấm ảnh.
Nhưng chủ nhân vô cùng giận dữ : "Chị nhận
xét thật ác ý. Tôi không hiểu tại sao chị dùng từ nặng nề như vậy".
Anh này không block tôi, chỉ unfriend thôi.
Cả hai lần tôi đều ngơ ngác như bò đội
nón.
Cười ra nước mắt là trạng thái cảm xúc cao độ diễn
tả sự đau lòng trước một nghịch cảnh trớ trêu quá đến nỗi
người ta không thể khóc như bình thường. Cái cười ấy là cười
gượng gạo, là hình thái méo mó của tiếng khóc khô không lệ.
Người bạn kia đã hiểu nhầm câu tôi viết "Cười
ra nước mắt" thành "Cười chảy nước mắt", và kết
luận tôi nhẫn tâm cười cợt trước nỗi ê chề của cô dâu Việt
Nam trẻ tuổi kia.
Người thứ hai hiểu lầm từ ma mị thành "ma
quái" và biến lời khen tối đa của tôi thành câu chê bai trắng
trợn.
Cả hai đều không cho tôi cơ hội giải thích,
và tôi -vốn chảnh chó- cũng nghĩ chả tội quái gì phải giải
thích. Câu chữ vẫn nguyên đấy trên mạng, muốn hiểu đúng chỉ cần đọc
lại, giở từ điển ra là xong. Thái độ bộp chộp vội
vã của họ khiến tôi không muốn làm rõ để giữ họ lại
như những người bạn.
Tự dưng hôm nay nhớ mấy cái chuyện đã rất
lâu này là vì hôm qua Ủy ban Nhà nước về người Việt
Nam ở nước ngoài đã đề xuất một ý tưởng rất
hay, là thành lập Ngày tôn vinh tiếng Việt trong cộng đồng Việt Nam ở nước
ngoài.
Ngày Tôn vinh tiếng Việt
Mục đích là khuyến khích, cổ vũ người Việt
Nam ở nước ngoài học tập và giữ gìn tiếng Việt.
Ông Phạm Quang Hiệu, Thứ trưởng Bộ Ngoại
giao đồng thời là Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về người
Việt Nam ở nước ngoài nói : Tiếng Việt vừa là cầu nối, vừa
là phương tiện để lan tỏa các giá trị văn hóa dân tộc,
do đó việc giữ gìn và phát huy nó là nhiệm vụ cực
kỳ quan trọng.
Nhưng tôi nghĩ nhiệm vụ này trước nhất
nên được trao cho chính những người Việt đang sống trong nước.
Lý do đầu tiên : khả năng tiếng Việt của rất nhiều người
Việt hiện tại ở trong nước là một thảm họa.
Dưới đây là những lỗi thường gặp ở bất cứ giai
tầng nào (mức độ có khác biệt), từ sơ đẳng đến
cao :
- Sai chính tả : người Bắc thường sai
phụ âm đầu. Tờ báo Hà Nội Mới ngày 07/9/2013 thuật về hiện
tượng sai chính tả phổ biến : "Biển hiệu quán ăn,
nhà hàng ghi dòng chữ "cơm xuất", "cháo chai",
"sôi thịt". Biển báo trên các tuyến đường có khi
là "cấm hàng dong", "cấm giẽ trái"….
Người Trung thường sai dấu và nguyên âm giữa, người
Nam thường sai phụ âm cuối.
- Sai ngữ pháp, không hiểu ý nghĩa,
không biết cách dùng viết hoa-viết thường, từ loại, các loại câu, dấu chấm
câu. Nhiều người không phân biệt được câu kể với câu hỏi
và luôn luôn dùng dấu hỏi ở cuối câu kể, trong khi phải dùng dấu
chấm.
Ví dụ : Em hỏi anh hôm nay đi đâu.
Nhiều người viết sai thành : Em hỏi anh hôm
nay đi đâu ?
Đây là câu kể, diễn tả nội dung chính là người vợ hỏi
người chồng về nơi anh ta đi. Nếu là câu hỏi (nội dung chính
là "anh đi đâu" thì phải viết : Em hỏi anh,
hôm nay (anh) đi đâu ?
Ví dụ rõ hơn : Rất nhiều người chất vấn WHO nguồn gốc của
vi-rút gây bệnh Covid-19 là từ đâu.
Câu này là câu kể, phải dùng dấu chấm cuối câu. Nếu viết "Rất
nhiều người chất vấn WHO nguồn gốc của virus gây bệnh Covid-19 là từ đâu
?" thì sai ngữ pháp.
Ví dụ thứ ba : Một người viết : Em cảm ơn Anh
và Anh Em đã giúp đỡ em rất nhiều trong thời gian qua.
"Anh", "anh em" ở đây đều
là đại từ nhân xưng ngôi thứ hai, là you trong
tiếng Anh, nị trong tiếng Hoa chứ không phải tên riêng,
nhưng người viết nghĩ cứ viết hoa lên tức là bày tỏ tôn trọng.
Cho nên nếu hiểu đúng ngữ pháp thì câu này có nghĩa người
viết đang cảm ơn một người tên là Anh và một người tên
là Anh Em. Viết đúng thì những từ này không cần viết hoa.
- Không hiểu được hoặc không hiểu đúng ngữ nghĩa
của từ.
- Không đủ vốn từ để diễn đạt điều
muốn nói. Hệ quả của nó là sính từ ngoại mới
du nhập. Ví dụ từ khi dòng ngôn tình Trung Quốc du nhập
thì từ "sinh nhật" (ngày sinh, birthday) biến mất. Đâu đâu
cũng "sinh thần", tôi nghe cảm thấy như ăn mắm tôm với
phô mai vậy.
Cảm tưởng như dân ta giống như ngọn cỏ,
gió đùa đến đâu ngả nghiêng đến đấy. Khi phong
trào tiếng Anh mạnh mẽ trở lại, người ta chôn quách luôn từ "thủ công" vốn
có từ hàng ngàn đời và ai cũng hiểu, chuyển sang gọi "handmade".
Thậm chí có tờ báo non tiếng Việt đến nỗi dịch ngược trở lại "handmade" là "làm
bằng tay" - túi xách làm bằng tay, áo quần làm bằng tay. Ấy
quý vị độc giả có thấy chỗ này người ta làm hàng hóa
không phải bằng tay mà bằng chân hay bằng mông xin gọi điện cho chúng
tôi để bổ sung vốn từ cho khỏi lạc hậu nhé !
- Không thuộc/sử dụng được một số tối
thiểu về vốn văn học dân gian như ca dao, tục ngữ, thành ngữ…
- Chính trị hóa việc dùng tiếng Việt :
Chuyện này thường gặp ở cộng đồng Việt kiều trí thức lớn tuổi
sống ở Mỹ hoặc các nước đồng minh Mỹ.
Biến động ghê gớm của cả đời người kèm với những
ký ức kinh hoàng đã khiến ngôn ngữ của cuộc sống cũ đối
với họ không còn là phương tiện giao tiếp và diễn đạt thông
thường mà trở thành một biểu tượng cho sự bất khuất quyết không
sống chung với "Việt cộng". Giữ chắc những từ ngữ cũ,
cách nói cũ, với họ có nghĩa là Sài Gòn, Việt Nam Cộng Hòa vẫn
còn đó, cuộc sống và vị trí một thời của họ vẫn
còn đó. Nó giống như chiếc vòng bảo vệ mà Tôn Ngộ Không
vẽ ra trên đất, gây ảo tưởng một thành quách an toàn gồm toàn những
người cùng đẳng cấp, cùng chí hướng. Nó giúp họ phân loại
và đuổi ra vòng tròn đó những thành viên khác biệt (khác biệt ở đây
chỉ có một nghĩa là thân Việt cộng !).
Vậy là các ông bà cô chú ấy kiên
quyết dùng "trương mục" thay cho "tài khoản", "phi
trường" thay cho "sân bay", "túc cầu" thay
cho "bóng đá", "vũ cầu" thay
cho "cầu lông" (tôi đọc được một bình luận của một
người thuộc nhóm này rằng chữ vũ cầu nghe thanh tao làm sao, còn cầu
lông nghe rừng rú mọi rợ, cái gì mà lông lông ghê vậy). Hoa
nhài cũng không được, phải là hoa lài (của đáng tội, giọng Nam gọi
lài nhưng miền Bắc gọi nhài. Các cô bác này đồng nhất miền Bắc với "cộng
sản", nên ghét lây cả những từ được phát âm với giọng Bắc
!).
Những từ mới được dùng nhiều theo những nghĩa vui
vui sau này như "hoành tráng" (bữa tiệc hoành tráng nghĩa
là thịnh soạn, xa xỉ, lộng lẫy, quy tụ nhiều khách mời cao cấp… chẳng
hạn), "sấp mặt" (học sấp mặt, chơi sấp mặt… nghĩa là đến
mức độ tận cùng") cũng bị đả phá quyết liệt, thậm
chí người vô tình nói ra cũng sẽ bị tẩy chay.
Những Việt kiều cao niên ấy quên rằng ngôn ngữ không
có tội.
Mặt khác, ngôn ngữ chính là sinh ngữ, luôn luôn
có những từ ngữ mới hoặc cách dùng mới của từ ngữ cũ được
sinh ra trong một cộng đồng thường xuyên dùng nó để diễn đạt
và giao tiếp. Trong nhịp sống hối hả hiện tại, số lượng từ ngữ sinh
ra và mất đi càng nhanh và nhiều. Có những từ/cụm từ mới
cách đây vài tháng nở râm ran trên cửa miệng khắp mọi người, giờ thì chẳng
ai còn nhắc đến nó nữa. Đó là điều thú vị của
ngôn ngữ : bản thân nó cũng chính là một dạng sử liệu.
Tuy nhiên, phải thừa nhận tuy có đôi chỗ già cỗi
và lỗi thời, nhưng các Việt kiều cao niên đã sử dụng tiếng
Việt rất đẹp. Họ hiểu đúng, hiểu sâu và tôn trọng ngữ nghĩa,
ngữ pháp tốt nên nói/viết rất chính xác và bóng bẩy. Họ còn nhắc
nhau viết đúng chính tả/ngữ pháp và dùng từ cho chuẩn xác.
Ngược lại, ở trong nước, trừ một số người
giỏi ra thì trình độ tiếng Việt chung là khá thấp.
Ngay trên nhiều tờ báo vốn phải gánh trách nhiệm hướng dẫn ngôn ngữ cho
xã hội vẫn lỗi chính tả và ngữ pháp ngập ngụa.
Mà than ôi, toàn những lỗi thuộc vào hàng sơ đẳng, một học sinh
cấp hai không trốn các tiết Ngữ pháp hoàn toàn không thể mắc phải.
Theo khảo sát tỷ lệ văn bản sai chính tả ngữ pháp
do Công ty cổ phần Truyền thông và Công nghệ VieGrid và Báo điện
tử VietnamNet thực hiện năm 2013, ở Bộ Văn hóa, Thể thao
và Du lịch, tỷ lệ sai lên tới 7,47% ; tại Cục Vệ sinh an
toàn thực phẩm (Bộ Y tế), tỷ lệ văn bản mắc lỗi chính tả lên
tới 38,46%.
Tôi yêu tiếng nước tôi nhưng Bộ giáo dục cần phải qua đời
trời ơi
Nguyên nhân thì nhiều. Thiết bị điện tử cầm tay
tràn ngập khiến người ta dễ dàng giải trí bằng YouTube, Tik Tok,
Facebook… và không đọc sách nữa. Các video ngắn rất đập vào
mắt nhưng không thể trình bày sự tinh tế, đa tầng nghĩa
và các sắc thái cảm xúc của ngôn ngữ, vì vậy số đông người chỉ nghiện
video cũng không thể học được cách sử dụng ngôn ngữ.
Nguyên nhân quan trọng hơn xuất phát từ việc dạy văn
trong nhà trường phổ thông.
Nhiều năm qua, việc dạy môn Văn và tiếng Việt bị ép
vào cái khuôn công thức. Thầy cô buộc phải chấm điểm một trong những môn
học thể hiện tính cá nhân và sáng tạo nhất theo cách
vô lý nhất, là đếm số ý trả lời đúng với đáp án.
Nếu học sinh cảm nhận khác với đáp án, thầy cô giáo có thể sung
sướng vì có một học trò cảm thụ văn chương tốt, nhưng bài
thi vẫn không thể cho điểm cao. Bởi thế, nên trừ học sinh các lớp
chuyên văn thì không học trò nào dám cả gan phá vỡ các
bài thi cứng nhắc.
Giáo án chuẩn của Bộ Giáo dục (trong một tiết dạy phải
liệt kê được những ý gì, thông điệp nào của tác phẩm muốn học
sinh ghi nhớ) cũng khiến người dạy không thể bay bổng. Họ không được
tự do truyền thụ cho học trò những cảm nhận, phân tích, bình luận
nào không trùng với yêu cầu.
Ví dụ dạy tác phẩm Hòn Đất, người dạy không thể mải
mê phân tích nỗi lòng đau đớn của bà Cà Xợi, mẹ thằng
Xăm, khi có ý định giết con mình, mà phải tập trung đề cao ý chí anh
hùng, trừ gian diệt bạo của bà, chẳng hạn.
Khuôn khổ hạn hẹp như thế khiến cho học sinh
chán ngán, cảm thấy bị áp đặt và do đó ghét môn học.
Ghét rồi thì làm sao chịu học từ vựng, ngữ pháp ! Vì thế khi
lớn lên, trừ một số ít người có khả năng tự học tốt để bổ sung
phần kiến thức thiếu hụt thì rất nhiều người nói và viết rất kém,
dù rất mê đọc tiểu thuyết. Nó phản ánh ngay trên công việc
và đời sống của họ : những văn bản nhà nước trúc trắc tối ý,
khiến người ta hiểu sai nghĩa ; những đoạn viết trên mạng xã hội dài
cả gang tay không dấu chấm câu, từ ngữ sai lè, diễn đạt
như ngậm nắm sỏi trong miệng…
Cứ chịu khó đọc vài tờ báo tiếng Việt
và lướt mạng xã hội tiếng Việt thì quý vị có cả rổ minh
chứng luôn.
Cho nên, điều tôi muốn trình bày với Ủy ban Nhà nước
về người Việt Nam ở nước ngoài là đừng chỉ tổ chức
ngày Tiếng Việt cho người Việt Nam ở nước ngoài (gọi tắt là Ủy
ban) mà hãy thực hiện nó cho tất cả những người sử dụng tiếng
Việt đang sống ở bất kỳ mảnh đất nào. Đặc biệt cần
tiên phong thực hiện nâng cao trình độ tiếng Việt ngay cho học sinh,
sinh viên, người đang đi làm trong bộ máy Nhà nước đầu
tiên.
Hãy chọn ngày 1 tháng 1 hàng năm làm ngày Tiếng Việt
Trong đề án do Ủy ban đưa ra có ý định
chọn ngày 8/9 hàng năm là Ngày Tôn vinh tiếng Việt trong cộng đồng
người Việt Nam ở nước ngoài, vì "đấy là ngày Chính phủ lâm
thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phát động phong trào "Bình
dân học vụ", cũng là ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh phát biểu
tại Đại hội lần thứ III Hội Nhà báo Việt Nam về tiếng Việt
: "Tiếng nói là thứ của cải vô cùng lâu đời
và vô cùng quý báu của dân tộc. Chúng ta phải giữ gìn nó,
quý trọng nó, làm cho nó phổ biến ngày càng rộng khắp"
(trích bài báo trên tạp chí Tuyên giáo ngày 30/11/2021).
Nếu lưu tâm đến các khác biệt về quan điểm
chính trị của cộng đồng người Việt trên toàn thế giới, chắc ai
cũng thấy được nguồn gốc của ngày này sẽ khó được chấp nhận
trong một số không ít người Việt.
Tôi cho rằng nên chọn một ngày không có liên quan
gì đến các sự kiện chính trị, cho dù là sự kiện chính
trị của bên "đỏ" hay bên "vàng". Tiếng
Việt đã tồn tại hàng ngàn năm và sẽ tồn tại hàng ngàn năm nữa.
Bản thân tiếng Việt đã có lịch sử và sức sống độc
lập, với tất cả vẻ đẹp phong phú và trường tồn của nó.
Tôi nghĩ đến chọn ngày Tết nguyên đán. Tết
là ngày vui của tất cả người Việt, là dịp để tất cả mọi
người gửi đến nhau mọi từ ngữ tốt lành đẹp đẽ nhất,
là lý do rất phù hợp để làm ngày Tiếng Việt.
Nhưng nếu chọn lịch âm thì nó sẽ thay đổi
theo từng năm, không thuận lợi cho việc tổ chức các hoạt động định
kỳ. Vậy hãy chọn ngày tết Dương lịch 01 tháng 01 đầu năm đi,
ngày đó vẫn là tết nhưng không ai phải lo nhiều việc
nhà như cái tết truyền thống nên vẫn có đủ thời gian
và hứng thú để tham gia các hoạt động tôn vinh tiếng Việt.
Quý vị nghĩ sao ?
Chính Đệ
Nguồn : RFA,
03/12/2021
Tham khảo :
http://vufo.org.vn/Thanh-lap-Dien-dan-Gin-giu-tieng-Viet-o-nuoc-ngoai-08-9624.html ?lang=vn
https://tuyengiao.vn/dien-dan/tra-lai-su-trong-sang-von-co-cho-tieng-viet-72381
https://tuyengiao.vn/dien-dan/tra-lai-su-trong-sang-von-co-cho-tieng-viet-72381