Taliban chiếm Afghanistan : những lý giải thuận – nghịch

Ai đã làm mất Afghanistan ?

Phạm Phú Khải, VOA, 20/08/2021

Sự sụp đổ nhanh chóng của chính quyền Afghanistan vào tuần qua, ngoài sự dự trù hay tiên đoán của mọi bên, kể cả Mỹ và Taliban, nói lên điều gì ?

Người dân Kabul tìm đường ra nước ngoài khi Taliban chiếm trọn Afghanistan.

Ba điều, và cũng là những bài học quan trọng, cho Mỹ và mọi quốc gia trên thế giới.

Một, xây dựng đất nước, đặc biệt là nhà nước, không phải là mục tiêu có thể đạt được trong một thế hệ, cho dầu được cường quốc như Mỹ huy động nguồn lực dồi dào nhất, chỉ đứng sau Thế Chiến II. Đánh để chiếm đóng, đối với Mỹ, dường như là giai đoạn dễ dàng nhất, từ Iraq đến Afghanistan. Nhưng giữ thì không hề dễ. Giữ được, và thay đổi được, văn hóa, nhất là văn hóa chính trị của một quốc gia, từ một nhà nước Hồi giáo cực đoan, sang một chính quyền dân chủ, lại là một thử thách cực lớn. Nó cần nhiều thời gian và thế hệ để xây dựng nền móng. Không có nền móng, tức văn hóa chính trị, và thiếu dân trí để làm điểm tựa, thì những hiến pháp, pháp luật hay cơ chế/cấu không thể đứng vững. 20 năm tại Afghanistan cũng không đủ.

Vì thế mà biến cố Afghanistan tuần qua sẽ thay đổi sâu sắc lên chính sách ngoại giao và quân sự của Mỹ trong thời gian tới. Bài học tuy cay đắng, nhưng không có bài học sâu sắc nào mà không phải trả giá quá đắt.

Hai, mọi quốc gia phải tự lực tự cường, không thể trông chờ vào Mỹ hay bất cứ thế lực nào giải quyết cho vấn đề của nước mình. Qua sự kiện này,giáo sư Peter Jennings, giám đốc Viện nghiên cứu Chính sách Chiến Lược của Úc, biện luận vào ngày 17 tháng 8 rằng :

"Bài học quan trọng từ Afghanistan cho các đồng minh của Mỹ là tất cả chúng ta cần tăng cường khả năng quốc phòng của chính mình. Chúng ta không thể cho rằng Mỹ sẽ luôn sẵn sàng bảo vệ các lợi ích chiến lược của chúng ta. Mỹ có thể đưa ra những rào cản rất cao đối với sự can dự của mình vào các vấn đề an ninh khu vực".

Nói cách khác, tiến sĩ Jennings cho rằng muốn Mỹ can dự vào các vấn đề an ninh khu vực ngày nay thì phải có điều kiện, và rất cao.

Nhưng bài học này đâu có gì mới. Tinh thần vọng ngoại hay bài ngoại cực đoan nào thì cũng đau thương. Ngay cả Taliban, qua một vài điều từ lãnh đạo của họ trong mấy ngày qua, cũng cho thấy rằng họ đã hiểu muốn tồn tại thì họ cũng không thể bài Mỹ cực đoan như trước đây. Với tính cách cá nhân thôi, khi một người dựa vào ngoại cảnh nhiều quá, thì không thể chủ động cuộc sống của mình. Ngược lại, khi một người chưa có nội lực, nhưng khước từ mọi nguồn sống từ bên ngoài, thì làm sao có thể phát triển và tồn tại. Quốc gia nào cũng là tập hợp của hàng triệu đến hàng tỷ những cá nhân như thế thôi. Sức mạnh của một đất nước phải đến từ sự tổng hợp của toàn thể người dân trong nước đó, phải xây dựng nội lực. Còn sức mạnh bên ngoài chủ yếu là phương tiện, đòn bẫy, hỗ trợ.

Tuy nhiên, quyết định rút quân của Mỹ tại Afghanistan như trên sẽ làm cho các đồng minh của Mỹ hiện nay, và các quốc gia tại Châu Á đang đối diện với một nước Trung Quốc hung hăng, sẽ lo lắng là liệu Mỹ có can thiệp khi họ bị Trung Quốc hiếp đáp hoặc xâm lược hay không. Đài Loan chắc hẳn là nước đang lo lắng nhất. Nhưng chính sách của Mỹ tại Châu Á hoàn toàn khác với chính sách của Mỹ tại Trung Đông hiện nay. Ít nhất là mức độ ưu tiên, bởi Trung Quốc là mối đe dọa lớn hơn mối đe dọa khủng bố của Mỹ vào 20 năm trước.

Ba, trước khi đánh giá hay đổ lỗi cho ai, cũng nên tìm hiểu thật kỹ vấn đề. Trong câu chuyện về Afghanistan, đổ lỗi cho Mỹ, cho Tổng thống Biden, thì dễ. Nhưng với mọi vấn đề, nếu đặt mình vào địa vị của người khác, mình sẽ giải quyết ra sao ?

Bài "Tất cả chúng ta đều làm mất Afghanistan" (We All Lost Afghanistan) của P. Michael McKinley, cựu Đại sứ Mỹ tại Afghanistan từ năm 2014 đến 2016, viết trên Foreign Affairs vào ngày 16 tháng 8, là đáng tham khảo. McKinley biện luận rằng những người đang phê bình về diễn biến tại Afghanistan trong những ngày qua thì cũng từng là kiến trúc sư của các chính sách về Afghanistan trước đây.

McKinley trình bày những lập luận quan trọng trong bài này một cách tóm tắt như sau. Một, cho dầu đình trễ quyết định rút quân khỏi Afghanistan một hay hai năm nữa thì ông vẫn nghĩ nó không thay đổi được gì trên mặt trận thực tiễn tại Afghanistan. Hai, Mỹ đã đánh giá quá cao về khả năng thực sự của Lực lượng Quốc phòng và An ninh Quốc gia Afghanistan (ANDSF), và của Taliban. Trên giấy tờ, ngay cả khi không có Mỹ yểm trợ thì ANDSF lẽ ra phải có khả năng để bảo vệ các thành phố lớn và các cơ sở quân sự quan trọng, vì Mỹ đã bỏ công huấn luyện và trang bị tất cả những gì cần thiết trong 20 năm qua cho việc này. Tổng thống Biden được giới tình báo Mỹ cho biết vào cuối tháng 3 năm nay rằng, Taliban có thể chiếm phần lớn nước này trong hai đến ba năm tới, chứ không phải trong vài tuần. Ngoài ra, phần lớn các báo cáo từ Bộ Quốc phòng đến quốc hội Mỹ mỗi 6 tháng, từ năm 2009 đến 2016, đều kết luận rằng trong tổng số 352,000 quân nhân Afghanistan thì phần lớn đã được tuyển mộ. Chỉ có báo cáo năm 2017 và 2019 thì hơi quan ngại, vì hàng chục ngàn l ính ma đã không còn nằm trong danh sách quân nhân. Báo cáo năm 2020 cho biết chỉ còn 298,000 quân nhân ANDSF lãnh lương, nghĩa là vấn đề lính ma vẫn diễn ra. Ba, trong cuộc phỏng vấn cựu Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mike Mullen tuần qua, Mullen cho biết ông phản đối lại ý kiến kéo dài sự gia tăng quân đội Hoa Kỳ trong năm 2011 bởi vì "nếu chúng ta không có tiến bộ đáng kể hoặc cho thấy tiến bộ đáng kể trong suốt 18 tháng hoặc lâu hơn, thì chúng ta đã có chiến lược sai lầm và chúng ta thực sự cần phải điều chỉnh lại". Tuy nhiên, cho đến khi quyết định rút quân thì đáng tiếc là việc hiệu chuẩn lại như vậy đã không bao giờ xảy ra. Bốn, Mckinley cũng cho biết : quân nhân Afghanistan có nhiều tháng trời không lãnh lương và không được trang bị đầy đủ để tự vệ ; lãnh đạo và tướng lãnh Afghanistan đã thất bại hoàn toàn trong việc chiếm được lòng trung thành của họ cho quốc gia ; các lãnh chúa Afghanistan không đóng vai trò gì đáng kể trong việc điều binh, như đã thấy trong vài tuần qua, mà lại là ổ chứa của tham nhũng. Mỹ cũng trông cậy nhiều vào Pakistan nhưng h ọ cũng đi nước cờ đôi : dung chứa nhóm khủng bố Al-Qaeda. Năm, những khi người Mỹ nào can thiệp vào nền chính trị của Afghanistan với mục tiêu giữ vững con đường dân chủ hóa của Afghanistan thì lại bị phản tác dụng, bị giới chính trị Afghanistan xem người đó như kẻ thù. Sáu, sự thống nhất chính trị tại Afghanistan thật là mỏng manh : căng thẳng quyền lực giữa vùng và thủ đô Kabul ; giữa người Pashtuns và các sắc tộc thiểu số Tajiks, Hazaras, and Uzbeks. Các tổng thống Afghanistan từ Karzai đến Ghani giải quyết xung đột bằng một hệ thống chiến lợi phẩm hơn là thúc đẩy một tầm nhìn quốc gia chung. Khi Mỹ can thiệp để xác định, thậm chí lựa chọn, các nhà lãnh đạo trong các bộ chính phủ, họ thành công nhưng đồng thời cái giá phải trả là làm suy yếu tính độc lập và hợp pháp của chính phủ Afghanistan. Bảy, Mỹ đánh giá thấp, và hiểu lầm, khả năng của Taliban, nhất là khả năng thay đổi của họ. Theo Benjamin Jensen trên Altanlic Council thì lực lượngcủa Taliban gồm khoảng 80,000 quân, nhưng họ có nhiều khả năng dùng mạng xã hội hơn súng AK-47. Taliban hiểu rõ rằng cuộc hòa đàmt ại Doha vào tháng 2 năm 2020 là để Mỹ rút quân khỏi Afghanistan trong trật tự. Họ hiểu rõ và lợi dụng tình huống đó. Điều này thật giống mục tiêu của Mỹ trong Hiệp định Paris năm 1973 đối với cuộc chiến Việt Nam.

Cái giá phải trả cho cuộc chiến chống khủng bố tại Afghanistan là quá đắt. Theo Mckiney thì 1 ngàn tỷ đô la, 2400 mạng sống, 20,000 thương tích. Nếu bỏ đi thì mất hết, như đã thấy. Nếu ở lại thì đến bao lâu, tốn kém bao nhiêu nữa, để đạt mục đích gì ?

Với những gì cựu đại sứ McKinley trình bày về những diễn biến tại Afghanistan trong 20 năm qua, thì dù là Dân chủ hay Cộng hòa, Trump hay Biden, hay bất cứ ai trong vai trò lãnh đạo, thì cũng phải đi đến quyết định là phải chấm dứt vai trò của Mỹ tại Afghanistan thôi, ngay cả khi biết rằng rất có thể Taliban sẽ trở lại.

Rõ ràng Mỹ và đồng minh dù đã cố gắng hết sức nhưng vẫn không giúp được cho chính quyền và người dân Afghanistan vững mạnh, tức Empower họ, trong 20 năm qua. Quyết định rút quân hoàn toàn, vào ngày ấn định 11 tháng 9 năm 2021 của Tổng thống Joe Biden, cũng chỉ là tiếp tục quyết định của chính quyền cựu Tổng thống Donald Trump. Nhưng cung cách rút quân này đã đưa đến hỗn loạn không ai lường được. Tuy chính quyền Biden phải chịu trách nhiệm phần nào về điều này nhưng nó cũng chỉ là "nhân quả" của chính sách toàn diện về Afghanistan suốt 20 năm qua : từ "Khi đồng minh nhảy vào" năm 2001 đến "Khi đồng minh tháo chạy" năm 2021. Bốn nhiệm kỳ tổng thống Mỹ, với 2442 lính Mỹ và 992 tỷ đô la, theotờ Fortune, chưa kể bao tổn thương và tổn thất khác. Để so sánh, chiến tranh Việt Nam tốn Mỹ 851 tỷ đô la, Iraq 817 tỷ, Thế Chiến I 314 tỷ, và Thế Chiến II 5100 tỷ. Tức phí tổn cho chiến tranh và bảo vệ Afghanistan đứng nhì, chỉ sau Thế Chiến II.

Tóm lại, đổ lỗi thì thật dễ. Học được bài học từ thất bại mới là điều khó. Những người học được thì tiến mãi thôi. Đối với Mckinley, ông hy vọng người Mỹ không bị cuốn vào một cuộc tranh luận gay gắt về "Ai đã làm mất Afghanistan", nhưng nếu làm vậy, thì hãy thừa nhận rằng đó là tất cả chúng ta.

Phạm Phú Khải

Nguồn : VOA, 20/08/2021

*********************

Kabul khác Sài Gòn

Ngô Nhân Dụng, VOA, 20/08/2021

Có người coi vụ triệt thoái hỗn loạn ở Kabul năm 2021 là "Sài Gòn của Biden". Người Việt nào đã sống qua thời chiến, hoặc học lịch sử, thì biết dù số phận tương đồng, Sài Gòn rất khác Kabul.

Hình ảnh trực thăng của quân đội Mỹ ngày Sài Gòn thất thủ (trái) và tại Kabul khi bị Taliban chiếm lại, được Bộ trưởng Nhân quyền Pakistan, Shireen Mazari, chia sẻ trên Twitter.

Trước hết, cuộc chiến chỉ xảy ra tại Afghanistan sau khi Mỹ tấn công tìm bắt Osama bin Laden, trả thù vụ khủng bố 11 tháng 9 tại New York. Al Qaeda tan vỡ và 10 năm sau, bin Laden chết, quân Mỹ vẫn ở lại cho nên dính líu mãi.

Cuộc nội chiến hai miền Nam - Bắc Việt Nam đã xảy ra trước khi quân Mỹ tới. Có thể đã bắt đầu từ những cuộc "quốc cộng phân tranh" thời 1940. Năm 1954 Bắc Việt đã để lại binh sĩ, cán bộ và vũ khí để chuẩn bị chiến tranh. Năm 1959 Cộng sản bắt đầu đưa quân vào miền Nam phát động cuộc chiến. Năm 1965 quân Mỹ đổ bộ vào cứu vì miền Nam có thể mất vào tay Bắc Việt.

Tuy hai cuộc chiến khác về nhiều mặt, nhưng khi khởi đầu và khi chấm dứt cũng có phần tương tự.

Thứ nhất, Mỹ bước vào hai cuộc chiến đều vì tình hình thế giới. Ở Afghanistan cũng như Iraq, muốn ngăn chặn phong trào khủng bố của tín đồ Hồi Giáo cực đoan. Tại Việt Nam, Mỹ ủng hộ Việt Nam Cộng Hòa là để ngăn làn sóng bành trướng chế độ cộng sản của Liên Xô và Trung Cộng. Mỹ thay đổi mục tiêu khi biết có thể hợp tác với Trung Cộng để chống Liên Xô.

Thứ nhì, hai cuộc chiến tranh đều kết thúc khi nước Mỹ tuyên bố rút lui, khiến cho các đối thủ quyết chiến hơn ; các đồng minh của Mỹ thì yếu thế. Mỹ đã ký hiệp định Paris năm 1973 và sau đó rút về hết. Ở Afghanistan Mỹ ký kết riêng với quân Taliban tại Doha vào tháng Hai, 2020, hứa rút quân vào ngày 1 tháng Năm 2021.

Nhưng Việt Nam và Afghanistan khác biệt trên rất nhiều điểm.

Tương quan lực lượng các phe tham chiến rất khác. Khi cuộc chiến chấm dứt, quân Taliban còn yếu ; vũ khí thua kém, chỉ có 200,000 so với 300,000 quân chính phủ. Ở Việt Nam thì ngược lại, quân Bắc Việt được tiếp viện nhiều hơn, với vũ khí mạnh hơn, vẫn được Nga, Trung Quốc tiếp viện ; trong khi miền Nam bị Mỹ cắt viện trợ. Cũng vì quân Taliban không mạnh cho nên dân Afghanistan ở nhiều thành phố đã biểu tình phản đối, trương cờ chính phủ, xé cờ Taliban. Ngược lại, người dân miền Nam không thể biểu tình chống đối đám quân chiếm đóng.

Các trận chiến sau cùng cũng dài ngắn khác nhau. Quân Taliban bắt đầu tấn công quân chính phủ, trong một tuần lễ chiếm được Kabul. Cộng sản Việt Nam mất gần một năm kể từ lúc đánh chiếm Phước Long, năm 1974. Ban Mê Thuột bị tấn công ngày 10 tháng Ba năm 1975 ; đến ngày 30 tháng Tư Sài Gòn mới mất. Quân đội và cảnh sát của chính phủ Ashraf Ghani tan rã, đầu hàng. Quân lực Việt Nam Cộng Hòa đã chiến đấu tới cùng, cho tới khi nghe lệnh buông súng ; nhiều người tự sát, từ người lính tới các vị tướng, tá trong quân đội và cảnh sát.

Quân đội và cảnh sát Việt Nam Cộng Hòa chiến đấu mạnh hơn vì miền Nam là một quốc gia có các định chế khá lâu dài, có nền nếp chắc chắn hơn chính quyền Kabul. Các guồng máy hành chánh, tư pháp, tiền tệ, được thiết lập từ trước, một quân đội có thể thống, đã thống nhất chỉ huy hơn 20 năm. Guồng máy nhà nước Afghanistan chưa thành hình. Các thủ lãnh các sắc tộc địa phương với quân sĩ của họ liên kết, thỏa hiệp, để nhận viện trợ Mỹ, chỉ vì họ đều chống Taliban.

Tuy cả hai cuộc chiến tranh đều mang tính chất quốc tế nhưng Taliban chiến đấu lẻ loi trong khi Việt Cộng được cả thế giới cộng sản ủng hộ. Trong suốt cuộc chiến, miền Bắc đưa người vào tiếp viện liên tục cho quân cộng sản trong Nam, còn quân Taliban không có một "hậu phương lớn" nào nuôi dưỡng. Quân Taliban cũng có quân tình nguyện Hồi Giáo từ các nước Turmenistan, Uzbekistan và Kajikistan, cả người Yughur từ Tân Cương đến, nhưng không quá mấy ngàn người. Chỉ có một điểm tương đồng là quân Taliban cũng có nơi trú ẩn an toàn ở Pakistan, giống như Việt Cộng có thể sử dụng hai xứ Campuchia và Lào.

Việc kết thúc cuộc chiến ở Afghanistan khác hẳn, vì trong nước Mỹ không nổi lên một phong trào phản chiến như thời 1965, 70 chống chiến tranh Việt Nam. Hầu như người Mỹ đã quên cuộc chiến Afghanistan. Trước đây nửa thế kỷ, nước Mỹ vẫn còn chế độ quân dịch, các thanh niên đều có thể phải đi lính. Bây giờ quân đội hoàn toàn tình nguyện. Hơn nữa, số người Mỹ tham dự cuộc chiến rất nhỏ, không phải gia đình người Mỹ nào cũng quen biết gia đình một người lính chết ở Afghanistan.

Số người Mỹ thiệt mạng tổng cộng khoảng 4,100 người. Dưới 2,400 binh sĩ tử vong, trong đó hơn 1,850 chết trận, 1,720 người làm việc cho các "nhà thầu" phục vụ cuộc chiến. Năm ngoái, có ngày người Mỹ chết vì Covid-19 nhiều hơn. Khi Tổng thống Biden nhậm chức nước Mỹ chỉ còn 6,000 quân đóng ở ba nước Iraq, Afghanistan và Syria, để lại hơn 2,000 binh sĩ bảo vệ chính quyền Kabul, không bằng số quân bảo vệ trụ sở quốc hội Mỹ bây giờ.

Cho nên, không có lý do cấp thiết nào để Mỹ phải rút quân, nhất là lại tháo lui nhanh chóng, vội vàng. Tổng thống Biden nói rằng ông muốn tập trung vào việc đối phó với Trung Cộng cho nên rút quân từ Afghanistan về nước. Nhưng bây giờ Trung Cộng đang vui mừng vì nước Mỹ mất uy tín khắp thế giới.

Ông Biden chọn ngày 11 tháng Chín là hạn chót rút quân, để nhắc nhở vụ khủng bố 11 tháng 9, lý do nước Mỹ đánh Afghanistan. Nhưng đến ngày đó, những người Hồi Giáo cực đoan có thể thấy, sau khi chết 10 năm, Osama bin Laden đã đạt được mục đích của vụ cướp máy bay đánh Mỹ năm 2001.

Mục đích của Osama bin Laden là muốn người Hồi Giáo đừng sợ Mỹ ! Cho thế giới Hồi Giáo thấy nước Mỹ không bất khả xâm phạm ! Bây giờ, nhiều người Hồi Giáo tin bin Laden hơn. Ngược lại, các mục tiêu của nước Mỹ, như thành lập một chế độ tự do dân chủ ở Kabul, hay lập một vòng đai chống Hồi Giáo quá khích ở Trung Đông, đều không đạt được.

Một điểm khác biệt giữa Sài Gòn và Afghanistan là khi chiến tranh chấm dứt, Cộng sản Việt Nam yếu đi, rồi càng ngày càng lệ thuộc Trung Cộng, sau cùng phải tìm đường thân thiện với Mỹ. Nhưng chế độ Taliban thì sẽ mạnh hơn trước.

Trước khi Mỹ tấn công, Taliban bị cô lập với cả thế giới, chỉ được hai nước công nhận là Pakistan và Á Rập Saudi, quê hương của bin Laden. Dù Taliban nắm quyền tại Kabul từ năm 1996 nhưng các sắc tộc vẫn chống đối, như dân Hồi Giáo Shia ở vùng Herat, dân gốc Uzbeck trong Liên Minh Miền Bắc, các sắc tộc ở miền Đông tự lập.

Sau cuộc chiến 20 năm, chế độ Taliban mạnh hơn nhiều. Các phe chống đối đã đầu hàng hoặc bỏ chạy, nếu muốn cũng phải nhiều năm mới hy vọng phục hưng. Các nước Nga, Trung Quốc, Iran đều tỏ ý thân thiện với chính quyền Taliban mới trước khi Kabul thất thủ.

Cuối cùng, bốn đời tổng thống Mỹ chỉ làm được một việc : Trả thù cho 3,000 người Mỹ nạn nhân của Osama bin Laden. Ai đánh nước Mỹ sẽ bị giết ; đó cũng là một truyền thống. Trong Đại chiến Thứ Hai, quân đội Mỹ được lệnh lùng bằng được Đô đốc Isoroku Yamamoto, người chỉ huy cuộc tấn công Pearl Harbor. Tháng Tư năm 1943, tình báo quân đội Mỹ bắt được một mật thư của Nhật Bản, giải mã được lộ trình một chuyến bay của Yamamoto trong Thái Bình Dương. Ngày 18, một phi đội 16 máy bay P-38s Mỹ chặn đón, bắn hạ chiếc máy bay T1-323 của Đô đốc Yamamoto trên không phận đảo Bougainville.

Giết kẻ chủ mưu vụ 11 tháng 9 cũng là một cách đe dọa những người còn toan tính khủng bố nước Mỹ. Liệu thành tích trên có ngăn chặn được các nhóm Hồi Giáo cực đoan chống Mỹ hay không ? Những người cuồng tín thường không sợ mà có khi lại đi tìm cái chết để được phong thánh.

Ngô Nhân Dụng

Nguồn : VOA, 20/08/2021

********************

Afghanistan : Joe Biden chịu trách nhiệm

Ngô Nhân Dụng, VOA, 18/08/2021

Cả thế giới chứng kiến một chính quyền do nước Mỹ dựng lên và hỗ trợ trong gần 20 năm bỗng tan thành mây khói. Tòa đại sứ Mỹ chạy khỏi Kabul trong một ngày, để lại 5,000 quân sĩ giữ phi trường, vì 40,000 người Mỹ còn kẹt lại ở Afghanistan.

Tổng thống Joe Biden đọc diễn văn về tình hình Afghanistan tại Tòa Bạch Ốc, 16 tháng Tám.

Ba đời tổng thống Mỹ sa lầy ở Afghanistan. Tổng thống Donald Trump đã hứa sẽ rút quân từ khi tranh cử năm 2016 ; năm ngoái ông tuyên bố sẽ thực hiện trong năm nay. Tổng thống Joe Biden tự biện hộ rằng quyết định rút quân là do ông Donald Trump đưa ra, ông chỉ tiếp tục tiến hành ! Nhưng ông Biden hoàn toàn chịu trách nhiệm để diễn ra cảnh tượng tan rã hỗn loạn nhục nhã mấy tuần lễ vừa qua.

Ông Biden, cũng như các vị tổng thống trước, không tìm hiểu lịch sử, tôn giáo, xã hội Afghanistan. Họ sống với ảo tưởng một lực lượng 300,000 quân chính phủ Kabul. Thật ra, đó không phải là một "quân đội" mà chỉ là tập hợp lỏng lẻo các đám quân của các lãnh chúa địa phương, tất cả được quân đội Mỹ cung cấp vũ khí, lương thực, được máy bay yểm trợ, hoàn toàn phụ thuộc vũ khí và tiền lương do Mỹ cung cấp. Các cơ quan tình báo Mỹ không cho giới lãnh đạo dân sự biết tinh thần chiến đấu của quân Taliban và quân chính phủ khác nhau thế nào, không tiên đoán được tình trạng suy sụp nhanh chóng khi quân Mỹ bắt đầu rút.

Quân Taliban chiến thắng, trước hết vì họ sẵn sàng chết để xây dựng một quốc gia Hồi Giáo thuần thành. Người lính cũng chiến đấu hăng hái khi biết phe mình sẽ thắng. Khi chính phủ Mỹ đàm phán riêng, còn yêu cầu Taliban đừng tấn công quân Mỹ trong thời gian đang nói chuyện, thì ai cũng biết nước Mỹ chỉ muốn chuẩn bị rút đi. Năm 1970 Việt Cộng cũng nghĩ như thế khi Kissinger bí mật gặp Lê Đức Thọ ở Paris mà Việt Nam Cộng Hòa không được dự.

Tổng thống Donald Trump từng có ý định mời người lãnh đạo Taliban tới Camp David, bỏ ý đó vì một quân nhân Mỹ chết ở Kabul trong một vụ đánh bom khủng bố. Năm ngoái, ông còn xác định quân Mỹ sẽ rút đi vào tháng Năm, 2021. Đó là những dấu hiệu rõ ràng để quân Taliban thấy họ chỉ cần chờ ngày quân Mỹ rút. Điều kiện quan trọng nhất ông Trump đưa ra là quân Taliban ngưng tấn công trực tiếp quân đội Mỹ. Taliban vẫn giữ lời hứa đó đến bây giờ, để chứng tỏ họ theo chủ trương mới, không gây thù địch và không quá khích.

Còn những người lính "của chính phủ Kabul" thì biết rằng sau khi Mỹ rút họ sẽ không được tiếp tế súng đạn, không còn được tình báo Mỹ đưa tin tức do vệ tinh nhân tạo cung cấp, nhất là không còn máy bay Mỹ yểm trợ nữa. Họ tự hỏi : Thế nào cũng thua, tại sao mình phải là người chết sau cùng ? Chết cho ai ?

Binh pháp Tôn Tử nói, công thành không bằng công lương ; công lương không bằng công tâm. Lãnh đạo Taliban đánh vào tâm lý đó, thương thuyết trực tiếp với các địa phương, chặt chân Kabul.

Bốn thành phố lớn bị Taliban chiếm trong hai ngày là hình ảnh tiêu biểu.

Tại thành phố Herat, thủ lãnh Ismail Khan của những người theo giáo phái Shia đã vùng lên đuổi quân Taliban đi ngay năm 2001. Ông ta kêu gọi đối thủ hãy "ôn hòa" trước khi đầu hàng để lính của mình không chết trong tuyệt vọng. Tại Kandahar, thành phố lớn thứ nhì sau thủ đô, đã chiến đấu dũng mãnh trong tuần lễ trước nhờ còn máy bay Mỹ yểm trợ ; sau cùng cũng đầu hàng. Người thủ lãnh đứng "trao quyền" cho đối thủ để chụp hình. Hai bên đều tự hào cùng thuộc sắc tộc Pashtun mạnh nhất trong nước Afghanistan. Sau đó, quân Taliban chiếm thành phố Jalalabad không cần nổ súng sau khi các "trưởng lão" trong bộ lạc đi thương thuyết. Cứ điểm quan trọng nhất ở miền Bắc, Mazar-i-Sharif, vốn là một trung tâm đối nghịch với Taliban ngay từ họ chưa chiếm được Kabul năm 1996. Rashid Dostum, thủ lãnh sắc dân Uzbek, được phong làm phó tổng thống sau năm 2001, được chia phần viện trợ Mỹ cho lãnh địa của mình. Ngày 14 tháng 8, Dostum cùng hàng ngàn binh sĩ chạy sang láng giềng Uzbekistan. Cũng là thượng sách để bảo vệ các thuộc hạ trung thành.

Đó chỉ là những hình ảnh tiêu biểu cuối cùng của cuộc chiến Afghanistan. Nhưng mầm mống thất bại của Mỹ đã bắt đầu từ 19 năm trước.

Caspar Weinberge, bộ trưởng Quốc Phòng thời Tổng thống Reagan từng đề nghị : Nước Mỹ chỉ dự một cuộc chiến tranh khi cần bảo vệ các quyền lợi sinh tử. Thứ hai, phải xác định rõ con đường nào để chiến thắng. Đưa quân vào Afghanistan, mấy đời tổng thống Mỹ đã quên lời khuyến cáo này.

Tổng thống George W.Bush tiến quân vào Afghanistan năm 2001, ông nêu một mục tiêu quan trọng và rõ ràng. Nhưng, sau khi thắng trận năm 2001, Tổng thống Bush còn đặt ra hai mục tiêu mới.

Mục tiêu đầu tiên nhắm tìm bắt Osama bin Laden, để trừng phạt những người chủ mưu vụ khủng bố 11 tháng 9 làm 3,000 người Mỹ ở New York thiệt mạng. Chính quyền Taliban bị đánh bật ra khỏi Kabul nhanh chóng vì các bộ lạc khắp nước cùng nổi lên tự lập. Trong ba tháng Al Qaeda tan rã, đám tàn binh ẩn nấp trong miền núi Hindu Kush, biên thùy với Pakistan. Quân Mỹ không thể đi tìm bin Laden trong vùng hoang dã đó ; nhưng trong năm 2002 có thể rút quân về, để lại các đội biệt kích tiếp tục tìm bắt bin Laden ; và viện trợ cho chính quyền Afghanistan mới.

Qua thời Tổng thống Barack Obama, bin Laden bị giết năm 2011, tại Abbottabad, Pakistan, nơi lẩn trốn cùng ba trong số 4 bà vợ. Lúc đó, chính phủ Mỹ cũng có thể tuyên bố đã đạt mục tiêu ban đầu, và rút quân về. Nhưng chính ông Obama vẫn theo con đường của ông Bush ; đưa thêm 30,000 quân qua Afghanistan, nâng số quân Mỹ lên 140,000 – ông Biden là phó tổng thống lúc đó, chống quyết định này nhưng bị bác.

Mục tiêu số 2 của Tổng thống Bush là : Ngăn chặn các tổ chức khủng bố Hồi Giáo quá khích. Mặt trận đã mở rộng ra ngoài một quốc gia, thành quốc tế, áp dụng cho cả vùng Trung Đông. Nhưng không thể ước tính đến bao giờ các phong trào Hồi Giáo chống Mỹ mới chấm dứt. Quân Mỹ còn đóng ở Afghanistan và Iraq có thể làm nhiều người chống Mỹ hơn. Nhiều thanh niên Hồi Giáo đã theo bin Laden chỉ vì họ ghét cảnh tượng quân Mỹ đóng trong các nước Saudi và Kuwait. Khó xác định được các tiêu chuẩn như thế nào thì coi là đạt được mục tiêu số 2 này ! Cho nên, cũng không biết bao giờ thì thành công.

Mục tiêu số 3 của ông Bush đề ra còn nuôi tham vọng cao hơn : Mỹ sẽ xây dựng một quốc gia Afghanistan tự do dân chủ theo khuôn mẫu Tây phương. Mục tiêu này là trường cửu, có thể thành một cuộc chiến "bất tận". Vì vậy quân Mỹ ở lại Afghanistan trong 19 năm, nơi vẫn được gọi là "Mồ chôn các đế quốc". Thời gian Mỹ ở xứ đó dài gấp hai lần quân Nga, và cũng lâu hơn thời gian quân Anh ở hai lần, 1839 đến 1842 rồi từ 1878 đến 1880.

Mấy năm gần đây hầu như dân Mỹ đã quên cuộc chiến tranh Afghanistan. Chỉ còn hơn 2 ngàn quân Mỹ ở đó, một phần ba tổng số 6,000 quân ở Afghanistan, Iraq và Syria. Không có một phong trào phản chiến đòi chính phủ Mỹ phải rút quân về. Các nhà chính trị tự ý quyết định trong khi các tướng lãnh không muốn.

Ông Joe Biden tuyên bố thời hạn rút quân mà không biết chuẩn bị rút quân như thế nào. Ông không biết trong chiến tranh hành động rút lui bao giờ cũng nguy hiểm hơn việc tấn công.

Bất cứ một vị tướng chỉ huy nào, khi được lệnh cấp trên bảo phải rút quân, cũng phải chuẩn bị rất kỹ lưỡng. Bây giờ ông Biden trút tội lên giới lãnh đạo Afghanistan, địa phương thì đầu hàng, trung ương thì bỏ chạy. Tình báo quân đội Mỹ và CIA nếu được hỏi về hậu quả, thì họ đã báo động cảnh tan hàng thế nào cũng xảy ra hay khi Mỹ bỏ cuộc.

Ở nước Mỹ, giới quân nhân phải làm theo quyết định chiến lược của các nhà chính trị dân cử. Nhưng trong chiến tranh thì các nhà chính trị phải tham khảo ý kiến chiến thuật của các tướng lãnh. Trước khi tuyên bố rút quân, đáng lẽ ông Biden phải mở một cuộc họp cùng nghiên cứu các vấn đề chiến thuật : Khi nào thì rút bớt bao nhiêu quân ? Yểm trợ chính phủ Kabul và quân đội của họ như thế nào trước và sau khi rút quân Mỹ. Có thể kéo dài trong một, hai năm hay không ? Có một kế hoạch cụ thể rồi lặng lẽ thực hiện trước khi công bố cho bên địch nghe.

Ông Joe Biden không làm như vậy. Vì không biết mà cũng không tìm hỏi ý kiến cho đầy đủ trước khi quyết định. Ông coi thường quân Taliban cũng giống như Tổng thống Trump coi thường bệnh dịch Covid. Ông bỏ qua ý kiến các chuyên viên quân sự, cũng như ông Trump coi thường các chuyên gia về bệnh dịch. Ông Biden sẽ gánh hậu quả.

Ngô Nhân Dụng

Nguồn : VOA, 18/08/2021