Nền dân chủ đang lạc lối? (Việt Hoàng)
Dân chủ dù lạc lối hay thăng trầm thì vẫn có cơ chế để sửa
chữa và tiến lên. Với sự trưởng thành về nhận thức và tư tưởng chính trị của
người dân thế giới, chúng tôi tin rằng làn sóng dân túy sẽ nhanh chóng qua đi,
thế giới sẽ không rơi vào một cuộc khủng hoảng toàn diện như hồi thập niên 1930
hay chiến tranh...nhưng sẽ có những thay đổi rất sâu sắc và căn bản. Các giá trị
bị ‘lãng quên’ một thời như tự do, dân chủ, hòa bình, công lý, đối thoại, hợp
tác, bình đẳng, bao dung và liên đới…sẽ được nhìn nhận lại một cách đúng đắn và
tôn vinh đúng mực. (Việt Hoàng)
Đã từng có một
vài ý kiến gửi đến Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên rằng hãy lo chuyện của tổ chức hay
của Việt Nam đi, lo chuyện thế giới làm gì, Việt Nam là nước nhỏ thì đâu có ảnh
hưởng gì đến thế giới?…Hời hợt vốn là bản tính của người Việt nhưng trong lĩnh
vực chính trị là rõ nét hơn cả. Không chỉ người dân mà ngay cả trí thức Việt
Nam cũng không biết gì nhiều về chính trị. Chiến tranh thế giới lần thứ I xảy
ra, trí thức Việt Nam không hay biết gì đã đành nhưng ngay cả khi Thế chiến II đang
diễn ra thì trí thức Việt Nam vẫn không hay biết gì, họ vẫn mải mê và đắm chìm
trong thơ văn trữ tình và lãng mạn.
Sau thế chiến
II, chủ nghĩa thực dân sụp đổ trên toàn thế giới nhưng đảng cộng sản Việt Nam,
lực lượng chính trị duy nhất vừa dành được chính quyền vẫn không hay biết gì. Họ
đã kêu gọi toàn dân kháng chiến chống Pháp suốt 9 năm trời (1945-1954). Năm
1975 là tròn 100 năm ngày chủ nghĩa cộng sản khai tử tại đại hội Gotha (Đức,
1875) nhưng đảng cộng sản Việt Nam vẫn hân hoan reo mừng chiến thắng và cho rằng
chủ nghĩa cộng sản đang toàn thắng trên thế giới. Trước đó vào năm 1973, người
dân Miền Nam thì ngạc nhiên còn chính quyền Việt Nam Cộng Hòa thì ngơ ngác khi
thấy người Mỹ rút khỏi Việt Nam. Trong bài diễn văn từ chức, tổng thống Nguyễn
Văn Thiệu vừa khóc vừa đổ lỗi cho sự phản bội và bỏ rơi đồng minh của người Mỹ…
Trong khúc
quanh của lịch sử thế giới và cũng như tại Việt Nam lần này người Việt Nam không
còn bị bất ngờ nữa vì đã có một tổ chức chính trị là Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên,
luôn đưa ra các phân tích, nhận định và đánh giá về tình hình thế giới cũng như
Việt Nam để rồi qua đấy mở ra một con đường thoát hiểm, một sinh lộ mới cho dân
tộc. Trái với quan điểm của một số người, chúng tôi cho rằng vì Việt Nam quá nhỏ,
quá yếu và quá phụ thuộc vào thế giới nên càng phải quan tâm đến thế giới. Chỉ
cần thế giới ‘hắt hơi’ là Việt Nam có thể ‘bị ốm’. Nếu Việt Nam hùng mạnh như Mỹ
thì có thể không cần phải bận tâm đến thế giới. Trong thực tế, đã nhiều lần nước
Mỹ mắc sai lầm nhưng vì quá hùng mạnh nên họ chẳng làm sao cả. Bài viết này tiếp
tục phân tích về tình hình chính trị thế giới để giúp độc giả định hình được phần
nào tương lai của thế giới nói chung và của Việt Nam nói riêng.
Chưa bao giờ, trong suốt 70 năm qua, thế giới lại
đang đứng trước những thách thức to lớn và nghiêm trọng như bây giờ. Nền dân chủ
trên thế giới đang bị xét lại và chất vấn một cách gay gắt. Trong lúc các nhà
tư tưởng chính trị trên thế giới đang tìm cách giải quyết thì xã hội đã có những
phản ứng đầu tiên. Dễ thấy nhất là phong trào dân túy đang nổi lên khắp nơi mà
nổi bật và có ảnh hưởng nhất là việc Trump trở thành tổng thống Mỹ. Nhiều
nguyên thủ quốc gia trên khắp thế giới được bầu lên là các chính trị gia theo
chủ nghĩa dân túy như Áo, Ý, Nga, Thổ Nhĩ Kỳ, Philippines, Brasil…
Một cuộc khủng
hoảng xã hội đang xảy ra tại Chilê, một quốc gia thuộc loại phát triển mạnh nhất
ở khu vực Nam Mỹ. Các cuộc biểu tình làm tê liệt thủ đô với hàng chục người chết
mà nguyên nhân là do chính phủ tăng giá vé tàu điện ngầm. Chilê đã phải hủy bỏ việc
tổ chức diễn đàn APEC và hội nghị về khí hậu COP25. Trả lời báo Le Monde, sử
gia Olivier Compagnon, giám đốc Viện nghiên cứu của Pháp về châu Mỹ La-tinh
(IHEAL) nhận định căn nguyên, nguồn cội của cuộc khủng hoảng lần này là sự
chênh lệch giữa tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và nạn bất bình đẳng xã hội
nghiêm trọng. (1)
Chúng ta chưa
quên các cuộc biểu tình của phong trào Áo Vàng tại Pháp kéo dài nhiều tháng trời
cũng bắt đầu từ việc chính phủ tăng giá xăng. Một cuộc khủng hoảng nữa đang diễn
ra tại Châu Á mà chưa có hồi kết là Hồng Kông, một trung tâm tài chính lớn của
thế giới. Irak, Liban, Algeri, Haiti, Ecuado, Honduas, Catanolia (Tây Ban Nha)…đều
đang chìm trong các cuộc biểu tình bạo động. Lý do chính mà các cuộc biểu tình
đưa ra là các đòi hỏi về ‘tự do, dân chủ và nhân phẩm’ nhưng có một lý do quan
trọng bên trong nữa đó là sự bất bình đẳng xã hội.
Mỹ, quốc gia
giàu có và dân chủ nhất thế giới cũng đang rơi vào tình trạng chia rẽ và bối rối
hơn bao giờ hết. Theo ông Ray Dalio, nhà quản lý quỹ đầu cơ hàng đầu thế giới
người Mỹ thì “thế giới hiện đang chứng kiến khoảng cách giàu nghèo lớn nhất kể
từ thập niên 1930, và điều này đang tạo ra sức ép lớn về chính trị’. (2)
Chuyện gì
đang xảy ra với thế giới? Chủ nghĩa phóng khoáng hay còn gọi là chủ nghĩa tân tự
do, là nền tảng tư tưởng chính trị của các quốc gia dân chủ đang đối mặt với khủng
hoảng?
Trước hết chủ
nghĩa phóng khoáng (libertarianism) là gì? Đây là hệ thống lý thuyết và tư tưởng
nền tảng của Châu Âu, bao gồm nhiều giá trị dân chủ và tiến bộ được đúc kết
trong hơn 2 thế kỷ qua. Không ai có thể định nghĩa một cách đầy đủ về chủ nghĩa
phóng khoáng vì chúng quá rộng lớn và khác nhau. Để không rơi vào mông lung và
tranh cãi thì chúng ta có thể tạm hiểu “chủ nghĩa phóng khoáng là triết lý về
chính trị và kinh tế đề cao tự do tối đa, nhất là tự do cá nhân ở mức độ có thể
chấp nhận được”.
Chủ nghĩa
phóng khoáng trong kinh tế mà Adam Smith là đại diện, tin rằng có “bàn tay vô
hình” sắp đặt và điều chỉnh các quan hệ trong xã hội. Đây là khuynh hướng gia
tăng tự do cá nhân trong kinh doanh, nhà nước không cần can thiệp vào các hoạt
động của cá nhân và doanh nghiệp, mọi việc cứ để xảy ra tự nhiên theo qui luật
cung cầu của thị trường.
Giáo sư Michael Sandel (đại học Harvad) đã trao
đổi rất thẳng thắn và thú vị trong một cuộc phỏng vấn với nhà báo Steve Paikin về
“chủ nghĩa phóng khoáng” mà Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên đã dịch ra tiếng Việt. (3) Trong bài phỏng vấn này, giáo sư Sandel phân
tích về “hiện tượng Donald Trump” và chỉ ra những sai lầm trong cách làm chính
trị của những người theo chủ nghĩa tự do/phóng
khoáng tại Mỹ. Theo ông những chính trị gia theo chủ nghĩa phóng khoáng, đã
không quan tâm đúng mức cần thiết đến vấn đề bình đẳng và liên đới xã hội vì thế
đã không phản ứng kịp thời trước xu hướng xã hội bị “thị trường hóa”, trong đó,
thị trường gần như trở thành thước đo duy nhất quyết định các giá trị đạo đức,
còn các thảo luận cần thiết về các vấn đề như bình đẳng hay luân lý thì bị
tránh né vì sợ gây tranh cãi. Đó là mảnh đất màu mỡ cho chủ nghĩa dân túy nảy nở.
Theo giáo sư Sandel thì chủ nghĩa phóng khoáng đã
thất bại tại Mỹ vì ‘các cuộc thảo luận chính trị trở nên quá trống rỗng’, vì
không trả lời được về các giá trị mà người dân quan tâm ‘xoay quanh các giá trị, các câu hỏi
luân lý, về công lý và tình trạng bất bình đẳng cũng như về câu hỏi “tư cách
công dân có ý nghĩa ra sao?”. Và khi những người theo chủ nghĩa phóng khoáng và
cấp tiến không đem lại cho quần chúng một nền chính trị như thế, khi họ hầu như
đều tiếp cận các vấn đề theo kiểu “kỹ
trị”, thì khoảng trống đó đã bị lấp đầy bởi những tiếng nói hẹp hòi, bất dung và bởi thứ chủ nghĩa quốc gia đang rất ồn ào hiện
nay’.
Sự
phân hóa giàu-nghèo trên thế giới đang ngày càng lớn và đã đến ngưỡng báo động.
Không chỉ ở các nước độc tài như Nga, Trung Quốc, Việt Nam mà ngay ở tại các nước
dân chủ như Mỹ, Anh, Pháp…thì ‘giai cấp thành đạt’ có thu nhập cao đang sống
ngày càng tách biệt với số đông dân chúng thu nhập thấp. Họ học trường riêng, chữa bệnh ở các bệnh viện riêng và sống
trong những khu vực riêng, hoàn toàn độc lập với mọi người xung quanh. Tiền bạc
đã thực sự trở thành “thượng đế”, là “giá trị” cao nhất, lấn át hoàn toàn các
giá trị khác.
Một thực tế phũ phàng khi khoảng cách giàu nghèo
gia tăng một cách kinh khủng: 1% nhóm người giàu nhất thế giới chiếm đến 20%
toàn bộ tài sản của thế giới. Tại Mỹ thì 1% người giàu nhất chiếm đến 30% toàn
bộ của cải trong xã hội trong khi 50% những nghèo nhất chia nhau 10% số còn lại.
Lương của các giám đốc điều hành (CEO) trong các tập đoàn lớn là 2 triệu USD/
năm, cao gấp 200-300 lần so với mức lương trung bình trong cùng một xí nghiệp.
Cho dù người dân hiện nay sung túc hơn trước đây rất nhiều nhưng cũng không thể
nào chấp nhận thực tế trần trụi và vô lý đó.
Một lý do quan trọng nữa mà chúng tôi đã đề cập nhiều
lần là cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 diễn ra quá nhanh chóng khiến tư tưởng chính
trị không thể theo kịp. Để giải quyết các vấn đề nhức nhối đó cần phải có một
cuộc xét lại toàn diện và đau nhức về tư tưởng chính trị trên phạm vi toàn thế
giới. Các chính trị gia truyền thống đã tìm cách tránh né những câu hỏi nền tảng
và hóc búa đó nên các chính trị gia dân túy nổi lên và nắm quyền trên khắp thế
giới. Đây là phản ứng giận dữ của quần chúng với giới tinh hoa chính trị truyền
thống. Trước mắt hiện tượng này sẽ gây ra nhiều hậu quả tiêu cực, nhưng nó là mệnh
lệnh để thế giới xét lại các vấn đề nền tảng trong chính trị.
Chính vì những lý do đó mà các chính trị gia dân túy,
kêu gọi phá bỏ trật tự cũ như Trump được người dân lựa chọn. Tuy nhiên nguyên
nhân và cách giải quyết nằm ở chỗ khác chứ không phải kêu gọi “đập phá” và chiến
tranh (dù là chiến tranh thương mại). Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên đã phân tích rất
nhiều về sự khủng hoảng tư tưởng chính trị, đây mới là nguyên nhân gây ra làn
sóng chủ nghĩa dân túy trên thế giới. Giải pháp chỉ có và chỉ đến từ các tổ chức
chính trị thực sự vì các chính đảng là công cụ duy nhất để chuyên chở các giá
trị đúng của tư tưởng chính trị đến với quần chúng. Các câu lạc bộ và giảng đường
cũng như các tổ chức xã hội dân sự không thể thay thế cho vai trò của các tổ chức
chính trị. Tư tưởng chính trị của các tôn giáo, nhất là Ki-tô giáo đã giảm rất
nhiều ảnh hưởng trên thế giới. Để các chính đảng có khả năng thảo luận một cách
đứng đắn thì cần phải nói không một cách dứt khoát với mô hình chính trị theo chế
độ ‘tổng thống chế’ như Mỹ. Chính giáo sư Sandel cũng đã sai khi cho rằng
‘không thể trông chờ vào các đảng phái chính trị và các chính trị gia’ vì ông
nhìn vào sự bất lực của các chính đảng Mỹ đang bị một người là tổng thống thao
túng hoàn toàn.
Vừa
qua, tại Mỹ nổi lên một ứng cử viên Đảng Dân chủ rất đặc biệt là Bernie
Sanders. Các chính sách mà ông đưa ra trong đợt tranh cử tổng thống Mỹ hồi năm
2016 đề cao sự liên đới xã hội rất gần gũi với các đảng Dân chủ xã hội Bắc Âu.
Ông là người nói nhiều về sự bất bình đẳng xã hội và ủng hộ hệ thống y tế nhân
văn hơn cũng như các vấn đề cấp bách của thế giới như biến đổi khí hậu, cải
cách tài chính…Dù ông đã thua Hillary Cliton nhưng tiếng nói của ông càng ngày
càng được lắng nghe.
Tình hình tại
Chilê, Pháp, Hồng Kông…nói lên rằng một chế độ dân chủ và thành công về mặt
kinh tế cũng sẽ lâm vào khủng hoảng nghiêm trọng nếu không quan tâm đến liên đới
xã hội. Trong dự án chính trị của mình, Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên cũng
khẳng định: “Liên đới xã hội là điều
kiện bắt buộc để giữ gìn sự bền chắc của nền tảng xã hội, bảo đảm sự tham
gia tích cực và phấn khởi của mọi người vào tương lai đất nước, tránh những
xung đột có thể làm gẫy đổ đà tiến của dân tộc về tương lai và đưa đến bạo
loạn. Trong thực tế, phát triển kinh tế thường đẻ ra và làm trầm trọng
thêm những chênh lệch trong xã hội. Nhiệm vụ trọng yếu của nhà nước là
ngăn chặn và làm giảm thiểu những nguyên nhân căng thẳng mà sự phát triển,
vì không thể nào hoàn toàn cân đối, chắc chắn sẽ đem lại”.
Nước Mỹ giàu
có và thành công nhưng ít nhất có hai lĩnh vực khá bất công là giáo dục và y tế.
Hai lĩnh vực quan trọng này ở Mỹ đã bị thị trường hóa một cách phũ phàng. Những
người nghèo phải chịu nhiều thiệt thòi khiến sự giận dữ của họ tăng lên và làm
cho tình cảm đối đất nước giảm xuống. Có khoảng 26% cử tri Mỹ sẽ luôn ủng hộ
Trump vô điều kiện vì họ không còn cảm thấy nước Mỹ là của họ như trước đây.
Khi chủ nghĩa phóng khoáng thất bại thì cần có
một hệ giá trị tư tưởng mới thay thế và đó là việc của các nhà tư tưởng chính
trị thế giới. Riêng Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên thì đã xây dựng được cho Việt Nam
một truyện
thuyết như vậy. Đó là giải pháp dân chủ đa nguyên được trình bày rất đầy
đủ và rõ ràng trong dự án chính trị Khai Sáng Kỷ Nguyên Thứ Hai. Nhiều giá trị
và quan niệm lỗi thời cần được định nghĩa lại, ví dụ quan niệm về quốc gia. Tập
Hợp định nghĩa rằng “quốc gia là một tình cảm, một không gian liên đới và là một
dự án tương lai chung” chứ quốc gia không chỉ còn là một vùng lãnh thổ, một
ngôn ngữ và một văn hóa...
Vẫn hiểu rằng
sẽ không bao giờ có công bằng hay dân chủ tuyệt đối vì bất cứ trong một quốc
gia nào, ở bất cứ thời điểm nào luôn có những thành phần dân chúng thành công
và một thành phần khác sẽ thất bại và thua kém. Dù muốn dù không nhà nước dân
chủ trong tương lai vẫn phải tôn trọng tự do và dân chủ nhưng bên cạnh đó nhà
nước cần phải quan tâm và xử lý hài hòa các vấn đề như liên đới xã hội, môi trường,
y tế, giáo dục…dựa trên triết lý điều hành quốc gia là “hòa giải dân tộc”.
Sẽ không có một
chính sách nào, dù đúng đắn đến đâu lại có thể thỏa mãn tất cả dân chúng vì vậy
cần phải có một chính quyền lương thiện và có trách nhiệm. Người dân có thể tha
thứ và bỏ qua cho những sai lầm nhất thời của một chính phủ mà họ tin là đứng đắn
và tử tế. Một chính quyền đã đánh mất niềm tin hoàn toàn như đảng cộng sản Việt
Nam thì quả thật là không còn một cơ hội nào cho họ nữa. Mọi sự cố gắng của họ,
nếu có cũng sẽ vô ích. Dân chủ dù lạc lối hay thăng trầm thì vẫn có cơ chế để sửa
chữa và tiến lên. Với sự trưởng thành về nhận thức và tư tưởng chính trị của
người dân thế giới, chúng tôi tin rằng làn sóng dân túy sẽ nhanh chóng qua đi,
thế giới sẽ không rơi vào một cuộc khủng hoảng toàn diện như hồi thập niên 1930
hay chiến tranh...nhưng sẽ có những thay đổi rất sâu sắc và căn bản. Các giá trị
bị ‘lãng quên’ một thời như tự do, dân chủ, hòa bình, công lý, đối thoại, hợp
tác, bình đẳng, bao dung và liên đới…sẽ được nhìn nhận lại một cách đúng đắn và
tôn vinh đúng mực.
Việt Hoàng
(1/11/2019)
