Kiến thức & tư tưởng chính trị: hành trang cơ bản của đấu tranh chính trị! (Mai V. Phạm)
Trong
tinh thần khiêm tốn, người viết mong nhiều anh chị nhận ra và ý thức
được hành trang phải có trên con đường xây dựng dân chủ là tri thức và
tư tưởng chính trị. Giải pháp cho vấn nạn độc tài toàn trị Việt Nam phải
được thực hiện bởi những con người nhiệt thành, lương thiện và đam mê
học hành “cho hết ngọn nguồn”. Ngoài nắm vững tư tưởng chính trị,
các nhà chính trị cũng phải xem hưng thịnh của đất nước và hạnh phúc
của dân tộc như là lý tưởng cao đẹp của đời mình.
Đồng bào ta, người nước ta, ai mà ham mến tự do, tôi xin có một vật rất quý báu tặng cho đồng bào, là chi bằng học.
Phan Châu Trinh
Cách
đây hơn 2000 năm, triết gia Hy Lạp cổ đại lừng danh Plato cho rằng khi
tìm kiếm thợ trong một lĩnh vực nào đó, thì chúng ta thường chọn người
có tay nghề cao. Nhưng trong chính trị, nhiều người lại cho rằng cứ ai
có thể kiếm phiếu, thì có khả năng quản trị một thành phố hoặc đất nước.
Plato nhấn mạnh rằng khi bị bệnh, chúng ta không tìm một vị bác sĩ đẹp
trai hay có tài hùng biện. Vậy khi một đất nước yếu kém, chẳng phải
chúng ta nên tìm kiếm sự phục vụ và dẫn dắt của những người khôn ngoan
và có khả năng nhất sao ? Triết lý chính trị giản dị của Plato là quản
trị đất nước cần các chính trị gia có khả năng và khôn ngoan thực sự
(1).
Một
ngộ nhận sai lầm của nhiều người Việt là không cần học cũng có thể
‘làm’ chính trị. Có nghề nghiệp nào mà không cần phải học, nhưng vẫn có
thể trở thành thợ hoặc chuyên viên hay không ? Thợ sửa xe phải học kiến
thức cơ bản về động cơ để có thể làm tốt công việc sửa xe. Tương tự, các
chính trị gia cũng phải mở mang kiến thức và tư tưởng chính trị để
thành công quản trị một thành phố hoặc quốc gia. Tony Blair, một trong
những người giữ chức thủ tướng lâu nhứt nước Anh từ 1997 – 2007, đã hối
hận không học khoa tư tưởng chính trị tại trường đại học (2).
Thêm
nữa, một số người Việt ngộ nhận cho rằng hễ ai kinh doanh tốt thì có
thể làm chính trị. Trong thực tế, không có một nghiên cứu học thuật nào
kết luận một doanh nhân đồng nghĩa với khả năng làm chính trị tốt. Trong
số những chính trị gia lỗi lạc đã tạo ra những ảnh hưởng tích cực to
lớn trong lịch sử nhân loại, phần trăm doanh nhân hoặc kinh tế gia là
rất ít : James Madison – học giả thông thái, một trong những nhà lập
quốc và là tác giả của Hiến pháp Hoa Kỳ ; John Adams – luật sư, một
trong những nhà lập quốc Hoa Kỳ ; Mahatma Ghandi – luật sư và là nhà đấu
tranh bất bạo động nổi tiếng góp phần mang độc lập đến cho Ấn Độ ;
Winston Churchill – một nhà văn, nhà quân sự và là thủ tướng nổi tiếng
của vương quốc Anh.
Ý thức và chính trị
Hành
động của con người ở bất cứ nơi đâu được dẫn dắt bởi văn hóa, ý thức và
tư tưởng – giúp chúng ta nhận ra và hiểu vì sao một cá nhân hoặc một
đoàn thể lại hành động như thế. Nói cách khác, những ý thức và quan niệm
mà một người nghĩ và tin về xã hội, quyền lực, chính trị … quyết định
hành động của người đó. Hai khái niệm cơ bản về vai trò của ý thức trong
chính trị :
- Văn
hóa chính trị (political culture) là toàn bộ những giá trị, truyền
thống và lý tưởng, ảnh hưởng rộng lớn đến nền chính trị của một quốc gia
và được phần lớn quốc dân chia sẽ. Ví dụ, văn hóa chính trị của Hoa Kỳ
tập trung ở các giá trị dân chủ như tự do, công bằng, nhân quyền, chủ
nghĩa cá nhân, công lý & pháp trị, lòng yêu nước, đồng thuận dân
chủ, cơ hội bình đẳng. Văn hóa chính trị của Việt Nam bao quanh chủ
nghĩa cộng sản, chủ nghĩa Marx-Lenin, Nho giáo, và văn hóa Trung Quốc.
- Hệ
ý thức chính trị (political ideology) là hệ thống những quan điểm, ý
thức hệ, học thuyết cũng như lập trường về một kế hoạch hành động, cương
lĩnh chính trị bao gồm : thể chế chính trị, cạnh tranh quyền lực nhà
nước, quản trị và tổ chức nhà nước, kinh tế thị trường, quyền tư hữu …
Hiểu giản dị, hệ ý thức chính trị giải thích những lập trường, khuynh
hướng, mục tiêu và phương pháp mà một nhóm người tin tưởng và tại sao.
Ví dụ, ý thức hệ cộng sản của Marx là bãi bỏ tư hữu, cách mạng giải
phóng bằng bạo lực, phủ nhận những chân lý vĩnh cữu, xóa bỏ cá nhân,
quốc gia và giai cấp. Ý thức hệ của chủ nghĩa tự do phóng khoáng
(liberalism) là xây dựng xã hội tự do và bao dung, tôn trọng quyền con
người và đa nguyên, đề cao bình đẳng và thượng tôn pháp luật.
Vai trò quan trọng của tư tưởng chính trị
Chính
trị là chung tay giải quyết mọi vấn đề xã hội, vì thế đòi hỏi sự hợp
tác của nhiều chính trị gia có khả năng, khôn ngoan, và đạo đức, để mang
đến hạnh phúc cho quốc dân và hưng thịnh cho đất nước. Chính trị gia,
đại diện tiếng nói của quốc dân, có trách nhiệm tạo ra hoặc sửa đổi hầu
hết mọi chính sách, pháp luật và hiến pháp. Họ sẽ dựa vào tiêu chuẩn và
nền tảng nào để ủng hộ hoặc phản đối một chính sách, đạo luật ? Khi có
sự mâu thuẫn giữa tự do và luật lệ, chính trị gia sẽ dựa vào chuẩn mực
nào để quyết định sự đúng đắn ? Công dân dựa vào giá trị, nguyên tắc nào
để quyết định một người khôn ngoan chính trị hoặc một luật lệ đúng
đắn/sai trái ?
Triết
lý hoặc tư tưởng chính trị (political philosophy) sẽ hướng dẫn chúng ta
tìm đáp án cho những câu hỏi trên một cách tỉ mỉ và nghiêm túc. Tư
tưởng chính trị còn nghiên cứu về những tổ chức xã hội và mối quan hệ
giữa cá nhân và xã hội hoặc giữa công dân và nhà nước. Mục tiêu của
triết lý chính trị là tìm ra những phương thức hữu hiệu, công bằng và
đạo đức nhứt để quản trị xã hội và đất nước. Những câu hỏi mà các triết
gia chính trị thường đặt ra :
- Thể chế chính trị lý tưởng nhứt là gì
- Điều gì quyết định tính chính danh của chính quyền ?
- Các quyền tự do bao gồm những quyền tối thiểu nào ?
- Những nền tảng đạo đức và luân lý của nhà nước cai trị là gì ?
- Cái gì quan trọng hơn : tự do hay công bằng ?
- Trách nhiệm đạo đức và luân lý của các chính trị gia là gì ?
- Những yếu tố quyết định một xã hội tốt đẹp và công bằng là gì ?
- Những vấn đề gốc rễ gây ra những vấn nạn xã hội là gì ?
- Những yếu tố nào quyết định một quốc gia đáng sống ?
- Quyền tối thiểu mà con người nên có là gì và tại sao ?
- Quốc dân có được phép có quyền tư hữu không ?
- Tại sao phải tách biệt tôn giáo và chính trị ?
- Vai trò và nghĩa vụ của chính quyền là gì ?
- Nhà nước nên hoạt động như thế nào để bảo đảm tự do và công bằng ?
- Quốc dân có nghĩa vụ luân lý để tuân phục các quy định và pháp luật của nhà nước hay không ?
Tư
tưởng chính trị giúp các chính trị gia lẫn công dân hiểu những giá trị
đúng đắn và hướng dẫn cách thức đánh giá những thể chế xã hội (social
institutions) là tốt hay xấu hoặc công bằng hay bất công.
John
Rawls, cựu giáo sư triết học của đại học Havard và một triết gia về
triết lý chính trị hàng đầu thế kỷ 20, đề ra 4 chức năng quan trọng của
tư tưởng chính trị (3) :
- Thực
tiễn (practical) : Giúp chúng ta giải quyết những vấn đề pháp lý, chính
sách, và chính trị bằng cách tìm kiếm sự đồng thuận hợp lý trên những
vấn đề chia rẽ sâu sắc và mâu thuẫn, để thiết lập một trật tự xã hội tốt
đẹp hơn.
- Định
hướng (orientation) : Giúp chúng ta suy nghĩ về vai trò, mục đích và
mục tiêu của mình trong xã hội. Nói cách khác, tư tưởng chính trị đóng
vai trò định hướng, tìm ra giải pháp cho những vấn đề chung của đất nước
bằng lập luận và suy ngẫm.
- Hòa
giải (reconciliation) : Khi không thể hòa giải những mâu thuẫn cũng như
sự lo lắng và thịnh nộ với xã hội và lịch sử, thì các định chế dân chủ
phát triển theo thời gian sẽ giải quyết bằng thủ tục hòa giải. John
Rawls lưu ý rằng mặc dù tư tưởng chính trị có chức năng hòa giải nhưng
không có nghĩa là sẽ dung túng và thỏa hiệp với những tư tưởng giáo
điều, sai trái, độc tài và áp bức của chủ nghĩa Marx.
- Lý
tưởng thực tế (realistically utopian) : Mặc dù có những giới hạn thực
tiễn, tư tưởng chính trị vẫn phải lý tưởng và thực tế, để xây dựng một
xã hội khả thi, dân chủ và công bằng, nhằm vận động sự ủng hộ và hậu
thuẫn của người dân.
Quản
trị đất nước hiệu quả là một công việc khó khăn, cần những chính trị
gia khôn ngoan, có khả năng, có bản lĩnh, yêu nước và phải nắm vững tư
tưởng chính trị cũng như kiến thức cơ bản của nhiều lĩnh vực khác nhau
như lịch sử, văn hóa, triết học, địa lý, và kinh tế. Chính vì thế, ở các
nước dân chủ phát triển, việc quản trị đất nước luôn được đảm nhiệm bởi
nhiều chính đảng – đảng cầm quyền và các đảng đối lập.
“Chi bằng học”
Chính
trị là “quá trình hòa giải một cách ôn hòa những khác biệt và mâu thuẫn
giữa xã hội và kinh tế”(4). Aristole, được coi là Cha đẻ của khoa học
chính trị – học trò xuất sắc của Plato, gọi chính trị là ông chủ, bậc
Thầy của khoa học (The master science) bởi vì tất cả mọi hoạt động trong
xã hội đều bị ảnh hưởng bởi quyền lực chính trị.
Kiến
thức và tư tưởng chính trị là một hành trang không thể thiếu của những
ai muốn dấn thân chính trị, ngoài lòng yêu nước không vụ lợi. Chính vì
thế mà cách đây gần 100 năm, cụ Phan Châu Trinh đã nhắn nhủ đồng bào ‘vũ
khí’ hiệu quả nhứt để giải thoát đất nước khỏi nô lệ và kém cỏi là “học
hành, mở mang trí tuệ” : “Đồng bào ta, người nước ta, ai mà ham mến tự do, tôi xin có một vật rất quý báu tặng cho đồng bào, là Chi Bằng Học” (5).
Học
kiến thức và tư tưởng chính trị ở đâu ? Một cách học đơn giản của người
viết là đọc và suy nghẫm những cuốn sách được đánh giá cao về lịch sử,
văn hóa, kinh tế và tư tưởng chính trị của các tác giả uy tín. Chẳng hạn
như Việt Nam Sử Lược – Trần Trọng Kim ; Việt Nam Phong Tục – Phan Kế
Bính ; Hoàng Lê Nhất Thống Chi – Ngô Gia Văn Phái ; Huế 1968 : Bước
ngoặc của Cuộc chiến Mỹ tại Việt Nam (Hue 1968 : A Turning Point of the
American War in Vietnam) – Mark Bowden ; Cộng Hòa (The Republic) – Plato
; Tinh Thần Pháp Luật (The Spirit of Law) – Montesquieu ; Khế Ước Xã
Hội (Social Contract) – Jean Jacques Rousseau ; Chính trị luận
(Politics) – Aristotle ; Khảo luận Thứ hai về Chính quyền (Second
Treatise of Government) – John Locke ; Bàn Về Tự Do (On Liberty) – John
Stuart Mill) ; Từ Độc Tài Đến Dân Chủ (From Dictatorship to Democracy) -
Gene Sharp ; Tổ Quốc Ăn Năn – Nguyễn Gia Kiểng ; Người Cộng sản Trần
truồng (The Naked Communist) – W. Cleon Skousen ; Sự Giàu Có của Các
Quốc Gia (The Wealth of Nations) – Adam Smith.
Người
có khả năng đọc hiểu English hoặc French sẽ có nhiều cơ hội tiếp cận
trực tiếp khối tài liệu khổng lồ, có giá trị hơn là người chỉ biết tiếng
Việt. Người viết thiển nghĩ những cuốn sách triết học và chính trị bằng
English, thì tương đối dễ hiểu hơn tiếng Việt.
Học
là quan trọng, nhưng phải học cho đến nơi đến chốn. Như cụ Phan nhắn
gửi thanh niên Việt Nam trong lá thư gửi cậu học trò tên Đông :
Than
ôi ! Các anh thiếu niên ta ôi ! Xin các anh sẽ giữ cái trí thông minh,
lòng ái quốc, chậm chậm mà đi, thủng thẳng mà xét, biết một việc cho
chắc một việc, nói một câu cho trúng một câu : số phận nước nhà là ở
trong tay các anh. Các anh chịu khó một tý, gia tâm một tý, tìm cho đến
cội rễ, học cho hết ngọn nguồn, trước phải hiểu lịch sử nước nhà, sau
phải coi phong trào thế giới : làm sao là khôn, làm sao là dại, sao là
quốc túy nên giữ gìn, sao là tệ hại phải chấm dứt, các anh bước tới một
bước là dân nhờ một bước, các anh lạc một khoảng đường, thì nước nhà lại
bị nhận chìm mấy lần địa ngục (6).
Thay Lời Kết
Trong
tinh thần khiêm tốn, người viết mong nhiều anh chị nhận ra và ý thức
được hành trang phải có trên con đường xây dựng dân chủ là tri thức và
tư tưởng chính trị. Giải pháp cho vấn nạn độc tài toàn trị Việt Nam phải
được thực hiện bởi những con người nhiệt thành, lương thiện và đam mê
học hành “cho hết ngọn nguồn”. Ngoài nắm vững tư tưởng chính trị,
các nhà chính trị cũng phải xem hưng thịnh của đất nước và hạnh phúc
của dân tộc như là lý tưởng cao đẹp của đời mình.
Xây
dựng một đất nước thịnh vượng và công bằng, bảo đảm hạnh phúc cho toàn
dân là một công việc vô cùng khó khăn và lớn lao. Một cá nhân hoặc tổ
chức dù lương thiện, nhưng không nắm kiến thức và tư tưởng chính trị,
thì khó hoàn thành tốt nghĩa vụ cao quý này. Một đại biểu quốc hội hoặc
bộ trưởng làm sao có thể phục vụ dân tộc nếu họ không thực sự hiểu và
biết thế nào là công lý và lẽ phải ? Chính trị là “nghệ thuật của thỏa
hiệp” và các chính trị gia phải nắm vững tư tưởng chính trị để quyết
định khi nào, điều gì có thể thỏa hiệp hoặc không thể thỏa hiệp mà không
ảnh hưởng đến dân quyền và lợi ích của quốc dân và quốc gia.
Không
chỉ có lãnh đạo nhà nước, chính trị gia mới phải học tập tư tưởng chính
trị, nhưng còn là toàn dân. Như Plato đã nhấn mạnh rằng một nhà nước
không thể ổn định mãi mãi nếu phần lớn quốc dân kém cỏi và không quan
tâm chính trị : “Một trong những hình phạt cho việc từ chối tham gia vào
chính trị là bạn sẽ bị cai trị bởi những kẻ thấp kém.” Triết lý
(philosophy) là “tình yêu mến dành cho sự khôn ngoan” và một người không
thể tuyên bố là mình đủ thông thái nếu như chưa từng học, hiểu về triết
lý chính trị (political philosophy). Một đất nước dân chủ vững mạnh lâu
dài phải là một đất nước chính trị, bao gồm các chính trị gia lẫn quốc
dân đều nắm vững kiến thức và tư tưởng chính trị nền tảng.
Kinh
nghiệm thành công của những quốc gia giàu mạnh và hạnh phúc chứng minh
được vai trò quyết định của các chính đảng với những cá nhân trí tuệ và
nắm vững tư tưởng chính trị. Nếu tổ quốc Việt Nam xây dựng được một lực
lượng gồm những con người như thế, thì dân tộc Việt Nam sẽ sớm có dân
chủ tự do đích thực.
Mai V. Phạm
(02/08/2018)
Tham khảo :
(1) Will Durant, “Story of Philosophy”, First Simon & Schuster Paperback Edition (2005).(2) Adam Swift, “Political Philosophy”, Polity Press (2014).
(3) John Rawls, “Justice as Fairness : A Restatement”, The Belknap Press of Havard University Press (2001).
(4) Turner et al, “American Government”, BVT (2016).
(5) Phan Châu Trinh, “Hiện trạng và vấn đề”, Tiếng Dân số 613, 1933.
(6) Phan Châu Trinh, “Thư gửi cậu học trò tên Đông”, 1925.