Nghi vấn quanh cái chết của lạt ma Hungkar Dorje tại Việt Nam (BBC tiếng Việt , Mỹ Hằng)
Vụ lạt ma Tây Tạng chết ở Việt Nam : Thư tố cáo của nhóm nhân quyền Liên Hiệp Quốc viết gì ?
BBC, 21/10/2025
Các nhóm công tác đặc biệt của Ủy ban Nhân quyền Liên Hiệp Quốc đã gửi Thư Tố cáo chung (Joint Allegation Letter) tới chính phủ Việt Nam đề nghị xác minh thông tin về cái chết của một lãnh đạo tôn giáo Tây Tạng - lạt ma Tulku Hungkar Dorje.
Lạt ma Hungkar Dorje Rinpoche đã chết trong những tình huống đáng ngờ vực khi bị giam giữ tại Việt Nam hồi tháng 3/2025. Cộng đồng người Tây Tạng hải ngoại kêu gọi Trung Quốc và Việt Nam giải đáp.
Nhóm cũng đề nghị giới chức Việt Nam cho biết có hay không sự hợp tác với Trung Quốc trong việc giam giữ nhà lãnh đạo tôn giáo này.
Thư đã được gửi đi vào tháng 3/2025 - sau khi ông Tulku Hungkar Dorje được cho là đã chết khi đang bị giam giữ tại Việt Nam - và được công bố hôm 7/10/2025.
Cho tới thời điểm nói trên, chính phủ Việt Nam chưa hồi âm.
Nhiều tổ chức quốc tế và cộng đồng Tây Tạng đã lên tiếng yêu cầu Trung Quốc và Việt Nam minh bạch về hoàn cảnh giam giữ và cái chết của ông Hungkar Dorje.
Ông Hungkar Dorje, 56 tuổi, là viện trưởng Tu viện Lung Ngon ở huyện Gadê, châu tự trị dân tộc Tạng Golog, tỉnh Thanh Hải ở cao nguyên Tây Tạng - một trong những nơi chịu sự kiểm soát nghiêm ngặt của chính quyền trung ương Trung Quốc.
Ông có hàng ngàn tín đồ trong và ngoài Trung Quốc, bao gồm ở Việt Nam, và là tác giả hơn 20 cuốn sách về văn hóa và Phật giáo Tây Tạng.
Cái chết của ông Hungkar Dorje đã được một số tổ chức Tây Tạng và tổ chức nhân quyền quốc tế xác nhận.
Hồi tháng 4/2025, BBC News Tiếng Việt đã liên hệ với bệnh viện ở Thành phố Hồ Chí Minh nơi được cho là đã điều trị cho ông, và Chính quyền Trung ương Tây Tạng (CTA) - tổ chức lưu vong tại Ấn Độ của người Tây Tạng - để đề nghị xác minh thông tin, nhưng không nhận được phản hồi.
Các nhóm công tác đặc biệt của Ủy ban Nhân quyền Liên Hiệp Quốc bao gồm Nhóm Công tác về Giam giữ Tùy tiện ; Nhóm Công tác về Mất tích Cưỡng bức hoặc Không Tự nguyện ; Báo cáo viên Đặc biệt về các vụ hành quyết phi pháp, vội vã hoặc tùy tiện ; và Báo cáo viên Đặc biệt về các vấn đề của người thiểu số.
Thư tố cáo chung nói gì ?
Thư của các nhóm công tác đặc biệt từ Ủy ban Nhân quyền Liên Hiệp Quốc gửi chính phủ Việt Nam cho hay ông Tulku Hungkar Dorje, sinh năm 1969, đã rời Trung Quốc tới Việt Nam vào tháng 9/2024.
Không rõ ông có mang hộ chiếu theo khi rời Trung Quốc hay không, vì hộ chiếu của các lãnh đạo Tây Tạng có tầm ảnh hưởng thường bị chính quyền địa phương giữ lại.
Ngày 25/3/2025, ông Hungkar Dorje bị cảnh sát Việt Nam cùng với một số người được cho là quan chức Trung Quốc bắt giữ tại một khách sạn ở Sài Gòn. Lý do bắt giữ không được công bố.
Ngày 29/3, chính quyền Việt Nam thông báo cho một cơ sở tôn giáo ở Sài Gòn - nơi ông Hungkar Dorje thường thuyết giảng - rằng ông đã qua đời do đau tim, dù ông không có tiền sử bệnh tim.
Trước đó, chính quyền chưa từng thông báo việc bắt giữ ông. Không ai biết ông đang ở đâu, còn sống hay không suốt bốn ngày trước khi được thông báo qua đời.
Do đó, nhóm báo cáo viên đặc biệt cho rằng ông đã bị cưỡng bức mất tích.
Ngày 1/4/2025, các quan chức Trung Quốc đã đến Tu viện Lung Ngon và trình một giấy chứng tử, trong đó nguyên nhân cái chết được ghi là "đau tim". Thành viên của tu viện không được giữ hoặc sao chép giấy chứng tử này.
Họp báo của Chính quyền Trung ương Tây Tạng hôm 8/4 về "cái chết bí ẩn" của Lạt ma Hungkar Dorjee - Central Tibetan Administration
Ngày 3/4/2025, các nhà sư tại Tu viện Lung Ngon ra tuyên bố công khai nói rằng ông Hungkar Dorje "có dấu hiệu sức khỏe yếu", "đã rời đi nhập thất tôn giáo ở một nơi không xác định" và "đột ngột qua đời do bệnh" tại Việt Nam vào ngày 29/3/2025.
Tuyên bố này sau đó đã bị những người thân cận với ông bác bỏ, họ cho biết ông đã trốn khỏi Trung Quốc sau khi được tha khỏi nơi giam giữ.
Vào ngày 3/4/2025, một nhóm quan chức và nhà sư Trung Quốc đã sang Việt Nam để đưa thi thể của ông về nước.
Các nhà sư được yêu cầu ký vào một tài liệu xác nhận rằng ông Hungkar Dorje đã qua đời, rồi rời khỏi Việt Nam, nhưng họ từ chối ký nếu chưa được nhìn thấy thi thể.
Thi thể của ông được cho là đã được giữ tại một bệnh viện ở Sài Gòn, sau đó được chuyển đến nghĩa trang trong khuôn viên một cơ sở tôn giáo ở Củ Chi vào 11 giờ đêm ngày 18/4/2025.
Vào khoảng 1 giờ sáng ngày 20/4/2025, thi thể của ông được hỏa táng tại đây, với sự có mặt của một số người Trung Quốc và Việt Nam được cho là nhân viên an ninh.
Việc hỏa táng được tiến hành mà không có sự đồng ý của gia đình ông.
Tro cốt của ông đã được đưa trở lại tu viện Lung Ngon.
Ban Công tác Mặt trận Thống nhất Trung ương Đảng cộng sản Trung Quốc đã cấm lan truyền bất kỳ thông tin nào liên quan đến ông Tulku Hungkar Dorje hoặc các giáo lý của ông.
Không rõ liệu có cuộc khám nghiệm tử thi nào được tiến hành hay có cuộc điều tra chính thức nào được thực hiện hay không.
Ông Tulku Hungkar Dorje từ khi còn nhỏ đã được công nhận là hóa thân của Do Khyentse Yeshe Dorje, một bậc thầy tâm linh nổi tiếng thế kỷ 19.
Ông là người thành lập Quỹ Phúc lợi Gesar tại tỉnh Thanh Hải, Trường Dạy nghề Quốc gia Hungkar Dorjee dạy miễn phí cho trẻ em ở các cộng đồng du mục và nông thôn, Phòng khám Y học Nhân ái Hungkar chăm sóc y tế miễn phí cho người nghèo.
Là trưởng Tu viện Lung Ngon, ông Tulku Hungkar Dorje được cộng đồng người Tây Tạng kính trọng.
Ông Tulku Hungkar từng bị Sở Công an tỉnh Thanh Hải bắt giữ và thẩm vấn vào tháng 8/2024.
Nguyên nhân được cho là do ông không tổ chức "lễ đón tiếp nồng hậu phù hợp" cho vị Ban Thiền Lạt ma do chính quyền Trung Quốc bổ nhiệm khi người này đến thăm, không tuân theo chính sách giáo dục của chính phủ Trung Quốc trong các trường học mà ông sáng lập và tổ chức lễ cầu trường thọ cho Đạt Lai Lạt ma 14.
Bốn tổ chức phi chính phủ lớn của Tây Tạng có trụ sở tại Dharamsala (Ấn Độ) đã tổ chức một buổi thắp nến tưởng nhớ và đòi công lý cho ông Hungkar Dorje sau cái chết của ông
Quan ngại của nhóm công tác
Nhóm công tác đặc biệt không đưa ra bất kỳ kết luận nào về tính chính xác của những thông tin nói nói trên, nhưng khẳng định các cáo buộc này dường như cho thấy sự vi phạm quyền sống của mọi cá nhân, được quy định tại Điều 6 của Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR), mà Việt Nam đã tham gia.
Nhóm bày tỏ quan ngại về việc ông Hungkar Dorje bị cảnh sát Việt Nam và một số quan chức Trung Quốc bắt tại Việt Nam, việc ông bị hỏa táng mà không có sự đồng ý của gia đình và việc dường như không có cuộc điều tra nào được tiến hành phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế.
Nhóm nhấn mạnh rằng các quốc gia có nghĩa vụ đặc biệt trong việc bảo vệ tính mạng của những người bị tước tự do, bởi khi bắt giữ, giam cầm hay tước quyền tự do của một cá nhân, nhà nước mặc nhiên gánh vác trách nhiệm bảo đảm an toàn tính mạng và thân thể của người đó.
Theo Ủy ban Nhân quyền Liên Hiệp Quốc, một cái chết xảy ra trong khi bị giam giữ làm dấy lên giả định rằng đó là hành vi tước đoạt mạng sống một cách tùy tiện do cơ quan nhà nước gây ra, và chỉ có thể bác bỏ giả định này thông qua một cuộc điều tra đúng chuẩn, chứng minh rằng nhà nước đã thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình theo Điều 6 của ICCPR.
Các cuộc điều tra như vậy phải đáp ứng các tiêu chí : Độc lập và khách quan, kịp thời ; Hiệu quả và toàn diện ; Minh bạch, theo nhóm công tác.
Cuộc điều tra cũng phải xác định liệu có vi phạm quyền sống hay không, bao gồm việc không thực hiện các biện pháp hợp lý có thể ngăn chặn cái chết, và xác định các chính sách hoặc sai sót có hệ thống có thể đã góp phần vào cái chết.
Trong hầu hết các trường hợp, việc khám nghiệm tử thi là cần thiết để hỗ trợ đạt được các mục tiêu này.
Nếu không tiến hành khám nghiệm tử thi, quyết định đó phải được giải trình bằng văn bản và phải chịu sự giám sát của tòa án.
Sự tham gia của thân nhân hoặc những người thân cận của người đã chết hoặc mất tích cũng là một yếu tố quan trọng trong cuộc điều tra.
Liên quan đến việc hỏa táng ông Tulku Hungkar Dorje, nhóm nhấn mạnh rằng thân nhân có những quyền nhất định liên quan đến thi thể của người đã khuất.
Sau khi hoàn tất các thủ tục điều tra cần thiết, thi thể phải được trao trả cho thân nhân để họ có thể an táng theo tín ngưỡng và tập quán của mình.
Một Tây Tạng bị đàn áp
Ngày 9/4/2025, bảy tổ chức Tây Tạng độc lập với chính phủ Trung Quốc đã phát đi thông cáo chung "bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về cái chết đột ngột" của lạt ma Hungkar Dorje.
Bảy tổ chức này cũng đưa ra sáu khuyến nghị đối với chính phủ Việt Nam, trong đó có việc điều tra về cái chết của ông Hungkar Dorje và tạo điều kiện đưa thi hài của ông về với gia đình.
Theo các tổ chức lưu vong Tây Tạng, năm ngoái, chính quyền Trung Quốc đã ép ông Hungkar Dorje phải tiếp đón Ban Thiền Lạt ma do Trung Quốc bổ nhiệm, tại tu viện của ông, nhưng ông đã không tuân thủ.
Quan chức tỉnh Thanh Hải đã thẩm vấn ông, sau đó cáo buộc ông không tuân thủ chính quyền Trung Quốc trong công tác giáo dục tại Golog.
Những sự kiện này khiến ông phải trốn khỏi tu viện từ cuối tháng 9/2024, vẫn theo các tổ chức này.
Chính quyền Trung Quốc từ lâu đã tham gia vào hoạt động đàn áp xuyên quốc gia, bao gồm đàn áp người Tây Tạng sống ở nước ngoài, theo Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW).
Chính phủ Trung Quốc đã bắt giữ và hồi hương ít nhất hai nhà bất đồng chính kiến từ Việt Nam với sự hợp tác của chính quyền Việt Nam, đó là Đổng Quảng Bình vào năm 2022 và Vương Bỉnh Chương vào năm 2002, theo HRW.
Chính phủ Việt Nam đã phủ nhận việc có liên quan hoặc có thông tin về nhà hoạt động nhân quyền Trung Quốc Đổng Quảng Bình.
Ông Hungkar Dorje mất tích và qua đời trong bối cảnh chính phủ Trung Quốc đàn áp các nhà giáo dục Tây Tạng nổi tiếng và các trường học mà họ điều hành, những người thúc đẩy ngôn ngữ và văn hóa Tây Tạng, ở các khu vực miền đông Tây Tạng bao gồm cả Golog, HRW cho hay trong thông cáo báo chí hôm 9/4.
Nguồn : BBC, 2/10/2025
Các tổ chức quốc tế muốn Việt Nam trả lời về cái chết của một lạt ma Tây Tạng
Mỹ Hằng, BBC, 11/04/2025
Nhà lãnh đạo tôn giáo Tây Tạng, Lạt ma Hungkar Dorje, được cho là đã chết một cách "đột ngột và bí ẩn" tại Việt Nam.
Ông Hungkar Dorje năm 2022 - International Campaign for Tibet
Nhiều tổ chức quốc tế và cộng đồng Tây Tạng đã lên tiếng yêu cầu Trung Quốc và Việt Nam minh bạch về hoàn cảnh giam giữ và cái chết của ông.
Ông Hungkar Dorje, 56 tuổi, là Viện trưởng Tu viện Lung Ngon ở huyện Gadê, châu tự trị dân tộc Tạng Golog, tỉnh Thanh Hải ở cao nguyên Tây Tạng - một trong những nơi chịu sự kiểm soát nghiêm ngặt của chính quyền trung ương Trung Quốc.
Cái chết của ông Hungkar Dorje đã được một số tổ chức Tây Tạng và tổ chức nhân quyền quốc tế xác nhận.
Trong khi đó, chính quyền Việt Nam cho đến nay vẫn chưa công khai và chính thức lên tiếng về sự việc này.
Theo một số tổ chức lưu vong Tây Tạng, thi hài ông được để tại một bệnh viện ở Thành phố Hồ Chí Minh.
BBC News Tiếng Việt chưa có điều kiện xác minh độc lập thông tin này.
Tu sĩ Thích Đồng Long của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống Nhất - một tổ chức không thuộc Giáo hội Phật giáo Việt Nam - nói với BBC News Tiếng Việt hôm 10/4 rằng Lạt ma Hungkar Dorje từng đi giảng pháp ở rất nhiều chùa thuộc giáo hội nhà nước tại Thành phố Hồ Chí Minh.
"Người Việt Nam theo tu học theo vị lạt ma này rất đông".
"Vị này từ Tây Tạng mà được chính quyền Việt Nam phê duyệt cho vào giảng dạy từ lâu vốn đã khiến chúng tôi lấy làm lạ", tu sĩ Thích Đồng Long nói.
"Những năm gần đây ngày càng nhiều tăng ni, Phật tử ở Việt Nam đã chia sẻ phép tu, các lễ chú nguyện, phóng sanh của các vị lạt ma Tây Tạng. Theo tôi biết, các vị lãnh đạo trong các nhóm tu tập này phần lớn là quan chức, doanh nhân, thân thiết với chính quyền Việt Nam", ông nói thêm.
'Ẩn náu' hay 'tĩnh tâm' tại Việt Nam ?
Hôm 8/4, Chính quyền Trung ương Tây Tạng (Central Tibetan Administration - CTA), tổ chức lưu vong tại Ấn Độ của người Tây Tạng, đã tổ chức một cuộc họp báo về cái chết của Lạt ma Hungkar Dorje.
Người phát ngôn của CTA là Tenzin Lekshay và Ju Tenkjong, Giám đốc Viện Amnye Machen, đã kêu gọi Trung Quốc trao trả thi hài của ông Hungkar Dorje cho Tu viện Lung Ngon ở Tây Tạng, theo thông cáo báo chí đăng trên website của tổ chức này.
CTA cũng gửi lời chia buồn đến gia đình, bạn bè và những người ủng hộ ông.
"Với nỗi buồn sâu sắc, Chính quyền Trung ương Tây Tạng xác nhận cái chết đột ngột và bí ẩn của Hungkar Dorje, một nhà lãnh đạo tôn giáo Tây Tạng nổi tiếng, trong sự giam giữ của các quan chức Trung Quốc tại Việt Nam", thông cáo viết.
Theo thông tin từ buổi họp báo, ông Hungkar Dorje đã "ẩn náu" tại Việt Nam từ cuối tháng 9/2024, "do bị chính quyền Trung Quốc quấy rối ở Tây Tạng".
CTA cho hay công an Việt Nam phối hợp với "mật vụ Trung Quốc" đã bắt ông ở Sài Gòn hôm 25/3/2025.
Ông Hungkar Dorje đã qua đời vào hôm 28/3, vẫn theo thông cáo.
Cũng theo thông cáo của CTA, hôm 5/4/2025, năm nhà sư của Tu viện Lung Ngon, cùng với một số viên chức chính phủ Trung Quốc đã đến Việt Nam để nhận thi hài ông Hungkar Dorje.
Cùng ngày, một cuộc họp đã được tổ chức tại Đại sứ quán Trung Quốc tại Việt Nam về vấn đề này.
Thông cáo cho hay thi hài được cho là đang được đặt ở một bệnh viện tại Thành phố Hồ Chí Minh và không rõ các nhà sư có được nhìn tận mắt và đưa thi hài về tu viện hay không.
CTA bày tỏ lo ngại về tình trạng "đàn áp xuyên quốc gia" và "vi phạm nhân quyền", đồng thời kêu gọi chính quyền Việt Nam và Trung Quốc có trách nhiệm điều tra và giải trình về vụ việc.
BBC News Tiếng Việt đã liên hệ với CTA để tìm hiểu thêm thông tin nhưng chưa lập tức nhận được hồi âm.
Hôm 4/4, trang web Tu viện Hoa Sen đăng thông cáo bằng tiếng Việt về cái chết của Lạt ma Hungkar Dorje, dẫn nguồn Văn phòng Tu viện Lung Ngon.
Theo đó, ông Hungkar Dorje mắc nhiều bệnh và đã rời tu viện để đi tĩnh tâm, như ông từng viết trong di thư để lại tu viện.
Thông cáo cũng viết rằng ông "bỗng nhiên lâm bệnh nặng" và qua đời vào ngày 29/3/2025 tại Thành phố Hồ Chí Minh (thông tin thời điểm chết ở đây có khác biệt so với thông báo của CTA nói trên).
"Với sự hỗ trợ đặc biệt và dưới sự chỉ đạo của các quan chức có thẩm quyền từ chính quyền địa phương, các cán bộ phối hợp với thành viên thế tục và những vị từ ban quản lý Tu viện, cùng với thành viên gia đình của chính Lạt ma, đang trên đường đến Việt Nam để sắp xếp cùng chính phủ nhằm cung nghênh nhục thân của Lạt ma về nước", thông cáo viết.
Tuy nhiên, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW), trong thông cáo báo chí phát đi hôm 9/4, đã phản bác tuyên bố này.
HRW cho rằng tuyên bố của tu viện "không đầy đủ và có thể đã được viết dưới một hình thức ép buộc nào đó, vì chính quyền Trung Quốc kiểm soát chặt chẽ việc quản lý các tu viện Tây Tạng".
"Các lạt ma Tây Tạng thường đi tĩnh tâm trong thời gian dài, nhưng có vẻ như rất khó có khả năng các nhà sư cấp cao tại tu viện của họ không biết vị Lạt ma [Hungkar Dorje] đang ở đâu, che giấu thông tin trong nhiều tháng hoặc không biết rằng ông đã đi nước ngoài. Ngoài ra, nếu Lạt ma đi tĩnh tâm hoặc đang bị bệnh, chính quyền sẽ không cần phải cấm thảo luận về tình hình của ông", HRW đánh giá.
Phản ứng từ quốc tế
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền Quốc tế (HRW), trong thông cáo báo chí phát đi hôm 9/4, đã đề nghị chính phủ Việt Nam "điều tra cái chết trong hoàn cảnh đáng ngờ tại Thành phố Hồ Chí Minh" của Lạt ma Hungkar Dorje.
Theo HRW, cộng đồng Tây Tạng và những người ủng hộ ông ở Ấn Độ - nơi có nhiều người Tây Tạng sống lưu vong - cáo buộc rằng chính quyền Việt Nam và Trung Quốc đã bắt giữ ông tại Việt Nam sau khi ông chạy khỏi Tây Tạng. Nhưng tu viện của ông, nơi đang bị chính quyền Trung Quốc giám sát, lại tuyên bố rằng ông chết do bệnh trong khi đang tĩnh tâm.
"Cái chết của Hungkar Dorje tại Việt Nam đặc biệt đáng lo ngại vì chính quyền Trung Quốc có hồ sơ đàn áp người Tây Tạng nghiêm trọng và bắt cóc công dân của họ tại Việt Nam", Maya Wang, phó giám đốc phụ tráchTrung Quốc của HRW, phát biểu.
Dẫn Nghị định thư Minnesota về điều tra những trường hợp tử vong có dấu hiệu phi pháp, HRW kêu gọi chính quyền Việt Nam có "các động thái thích hợp", bao gồm cung cấp kết quả khám nghiệm tử thi cho gia đình ông Hungkar Dorje.
Hôm 9/4, bảy tổ chức Tây Tạng độc lập với chính phủ cũng phát đi thông cáo chung "bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về cái chết đột ngột" của Lạt ma Hungkar Dorje.
Bảy tổ chức này gồm : International Tibet Network, Free Tibet, Tibet Justice Center, Australia Tibet Council, Tibet Action Institute, Students for a Free Tibet, Students for a Free Tibet – India.
Theo thông cáo đăng trên trang web của tổ chức Free Tibet (Tự do cho Tây Tạng), bảy tổ chức này cho hay một nhóm các viên chức Trung Quốc từ Ban Công tác Mặt trận Thống nhất, Phòng Tôn giáo của chính quyền huyện Gadê, Phòng An ninh của chính quyền châu tự trị dân tộc Tạng Golog và Phòng Tình báo Tỉnh Thanh Hải đã đến Việt Nam vào sáng ngày 5/4.
"Mối quan ngại của chúng tôi càng tăng lên do những lời kể mâu thuẫn về hoàn cảnh xung quanh cái chết của ngài, bao gồm cả việc nguyên nhân ban đầu do chính quyền Việt Nam nêu ra là do đau tim và chính quyền Trung Quốc đã nhanh chóng trình giấy chứng tử cho Tu viện Lung Ngon ở Tây Tạng, nhưng không cho phép tu viện lưu giữ bất kỳ hồ sơ nào hoặc sao chép các tài liệu này".
Bảy tổ chức này cũng đưa ra sáu khuyến nghị đối với chính phủ Việt Nam, "phù hợp với các tiêu chuẩn pháp lý quốc tế", trong đó có việc điều tra về cái chết của ông Hungkar Dorje và tạo điều kiện đưa thi hài của ông về với gia đình.
Lạt ma Hungkar Dorje là ai ?
Lạt ma Hungkar Dorje, sinh năm 1969, tại vùng Amdo (ngày nay là một vùng bao gồm tỉnh Thanh Hải) của Tây Tạng, "là một nhà lãnh đạo tinh thần Tây Tạng xuất sắc. Cuộc đời của ông tiêu biểu cho sự cống hiến không ngừng nghỉ để bảo tồn bản sắc Tây Tạng thông qua các sáng kiến về giáo dục, chăm sóc sức khỏe và văn hóa", theo Chính quyền Trung ương Tây Tạng (CTA).
Ông Hungkar Dorje có hàng ngàn tín đồ trong và ngoài Trung Quốc, bao gồm ở Việt Nam.
CTA cho biết ông Hungkar Dorje đã thành lập Trường Trung học Kỹ thuật Nghề nghiệp Hungkar Dorje miễn học phí cho 1.000 học sinh và thành lập Phòng khám Y khoa Từ bi Hungkar cho người Tây Tạng khó khăn.
Ông cũng là tác giả hơn 20 cuốn sách về văn hóa và Phật giáo Tây Tạng.
Theo các tổ chức lưu vong Tây Tạng, năm ngoái, chính quyền Trung Quốc đã ép ông Hungkar Dorje phải tiếp đón Ban Thiền Lạt ma (đứng thứ hai về cấp bậc sau Đạt Lai Lạt ma) do Trung Quốc bổ nhiệm, tại tu viện của ông, nhưng ông đã không tuân thủ.
Quan chức tỉnh Thanh Hải đã thẩm vấn ông sau đó và cáo buộc ông đã không tuân thủ chính quyền Trung Quốc trong công tác giáo dục của mình tại Golog. Những sự kiện này khiến ông phải trốn khỏi tu viện từ cuối tháng 9/2024, vẫn theo các tổ chức này.
Chính quyền Trung Quốc từ lâu đã tham gia vào hoạt động đàn áp xuyên quốc gia, bao gồm đàn áp người Tây Tạng sống ở nước ngoài, theo HRW.
Chính phủ Trung Quốc đã bắt giữ và hồi hương ít nhất hai nhà bất đồng chính kiến từ Việt Nam với sự hợp tác của chính quyền Việt Nam, đó là Đổng Quảng Bình vào năm 2022 và Vương Bỉnh Chương vào năm 2002, theo HRW.
Chính phủ Việt Nam đã phủ nhận việc có liên quan hoặc có thông tin về nhà hoạt động nhân quyền Trung Quốc Đổng Quảng Bình.
Ông Hungkar Dorje mất tích và qua đời trong bối cảnh chính phủ Trung Quốc đàn áp các nhà giáo dục Tây Tạng nổi tiếng và các trường học mà họ điều hành, những người thúc đẩy ngôn ngữ và văn hóa Tây Tạng, ở các khu vực miền đông Tây Tạng bao gồm cả Golok, HRW cho hay trong thông cáo báo chí hôm 9/4.
Mỹ Hằng
Nguồn : BBC, 11/04/2025
BBC, 21/10/2025
Các nhóm công tác đặc biệt của Ủy ban Nhân quyền Liên Hiệp Quốc đã gửi Thư Tố cáo chung (Joint Allegation Letter) tới chính phủ Việt Nam đề nghị xác minh thông tin về cái chết của một lãnh đạo tôn giáo Tây Tạng - lạt ma Tulku Hungkar Dorje.
Lạt ma Hungkar Dorje Rinpoche đã chết trong những tình huống đáng ngờ vực khi bị giam giữ tại Việt Nam hồi tháng 3/2025. Cộng đồng người Tây Tạng hải ngoại kêu gọi Trung Quốc và Việt Nam giải đáp.
Nhóm cũng đề nghị giới chức Việt Nam cho biết có hay không sự hợp tác với Trung Quốc trong việc giam giữ nhà lãnh đạo tôn giáo này.
Thư đã được gửi đi vào tháng 3/2025 - sau khi ông Tulku Hungkar Dorje được cho là đã chết khi đang bị giam giữ tại Việt Nam - và được công bố hôm 7/10/2025.
Cho tới thời điểm nói trên, chính phủ Việt Nam chưa hồi âm.
Nhiều tổ chức quốc tế và cộng đồng Tây Tạng đã lên tiếng yêu cầu Trung Quốc và Việt Nam minh bạch về hoàn cảnh giam giữ và cái chết của ông Hungkar Dorje.
Ông Hungkar Dorje, 56 tuổi, là viện trưởng Tu viện Lung Ngon ở huyện Gadê, châu tự trị dân tộc Tạng Golog, tỉnh Thanh Hải ở cao nguyên Tây Tạng - một trong những nơi chịu sự kiểm soát nghiêm ngặt của chính quyền trung ương Trung Quốc.
Ông có hàng ngàn tín đồ trong và ngoài Trung Quốc, bao gồm ở Việt Nam, và là tác giả hơn 20 cuốn sách về văn hóa và Phật giáo Tây Tạng.
Cái chết của ông Hungkar Dorje đã được một số tổ chức Tây Tạng và tổ chức nhân quyền quốc tế xác nhận.
Hồi tháng 4/2025, BBC News Tiếng Việt đã liên hệ với bệnh viện ở Thành phố Hồ Chí Minh nơi được cho là đã điều trị cho ông, và Chính quyền Trung ương Tây Tạng (CTA) - tổ chức lưu vong tại Ấn Độ của người Tây Tạng - để đề nghị xác minh thông tin, nhưng không nhận được phản hồi.
Các nhóm công tác đặc biệt của Ủy ban Nhân quyền Liên Hiệp Quốc bao gồm Nhóm Công tác về Giam giữ Tùy tiện ; Nhóm Công tác về Mất tích Cưỡng bức hoặc Không Tự nguyện ; Báo cáo viên Đặc biệt về các vụ hành quyết phi pháp, vội vã hoặc tùy tiện ; và Báo cáo viên Đặc biệt về các vấn đề của người thiểu số.
Thư tố cáo chung nói gì ?
Thư của các nhóm công tác đặc biệt từ Ủy ban Nhân quyền Liên Hiệp Quốc gửi chính phủ Việt Nam cho hay ông Tulku Hungkar Dorje, sinh năm 1969, đã rời Trung Quốc tới Việt Nam vào tháng 9/2024.
Không rõ ông có mang hộ chiếu theo khi rời Trung Quốc hay không, vì hộ chiếu của các lãnh đạo Tây Tạng có tầm ảnh hưởng thường bị chính quyền địa phương giữ lại.
Ngày 25/3/2025, ông Hungkar Dorje bị cảnh sát Việt Nam cùng với một số người được cho là quan chức Trung Quốc bắt giữ tại một khách sạn ở Sài Gòn. Lý do bắt giữ không được công bố.
Ngày 29/3, chính quyền Việt Nam thông báo cho một cơ sở tôn giáo ở Sài Gòn - nơi ông Hungkar Dorje thường thuyết giảng - rằng ông đã qua đời do đau tim, dù ông không có tiền sử bệnh tim.
Trước đó, chính quyền chưa từng thông báo việc bắt giữ ông. Không ai biết ông đang ở đâu, còn sống hay không suốt bốn ngày trước khi được thông báo qua đời.
Do đó, nhóm báo cáo viên đặc biệt cho rằng ông đã bị cưỡng bức mất tích.
Ngày 1/4/2025, các quan chức Trung Quốc đã đến Tu viện Lung Ngon và trình một giấy chứng tử, trong đó nguyên nhân cái chết được ghi là "đau tim". Thành viên của tu viện không được giữ hoặc sao chép giấy chứng tử này.
Họp báo của Chính quyền Trung ương Tây Tạng hôm 8/4 về "cái chết bí ẩn" của Lạt ma Hungkar Dorjee - Central Tibetan Administration
Ngày 3/4/2025, các nhà sư tại Tu viện Lung Ngon ra tuyên bố công khai nói rằng ông Hungkar Dorje "có dấu hiệu sức khỏe yếu", "đã rời đi nhập thất tôn giáo ở một nơi không xác định" và "đột ngột qua đời do bệnh" tại Việt Nam vào ngày 29/3/2025.
Tuyên bố này sau đó đã bị những người thân cận với ông bác bỏ, họ cho biết ông đã trốn khỏi Trung Quốc sau khi được tha khỏi nơi giam giữ.
Vào ngày 3/4/2025, một nhóm quan chức và nhà sư Trung Quốc đã sang Việt Nam để đưa thi thể của ông về nước.
Các nhà sư được yêu cầu ký vào một tài liệu xác nhận rằng ông Hungkar Dorje đã qua đời, rồi rời khỏi Việt Nam, nhưng họ từ chối ký nếu chưa được nhìn thấy thi thể.
Thi thể của ông được cho là đã được giữ tại một bệnh viện ở Sài Gòn, sau đó được chuyển đến nghĩa trang trong khuôn viên một cơ sở tôn giáo ở Củ Chi vào 11 giờ đêm ngày 18/4/2025.
Vào khoảng 1 giờ sáng ngày 20/4/2025, thi thể của ông được hỏa táng tại đây, với sự có mặt của một số người Trung Quốc và Việt Nam được cho là nhân viên an ninh.
Việc hỏa táng được tiến hành mà không có sự đồng ý của gia đình ông.
Tro cốt của ông đã được đưa trở lại tu viện Lung Ngon.
Ban Công tác Mặt trận Thống nhất Trung ương Đảng cộng sản Trung Quốc đã cấm lan truyền bất kỳ thông tin nào liên quan đến ông Tulku Hungkar Dorje hoặc các giáo lý của ông.
Không rõ liệu có cuộc khám nghiệm tử thi nào được tiến hành hay có cuộc điều tra chính thức nào được thực hiện hay không.
Ông Tulku Hungkar Dorje từ khi còn nhỏ đã được công nhận là hóa thân của Do Khyentse Yeshe Dorje, một bậc thầy tâm linh nổi tiếng thế kỷ 19.
Ông là người thành lập Quỹ Phúc lợi Gesar tại tỉnh Thanh Hải, Trường Dạy nghề Quốc gia Hungkar Dorjee dạy miễn phí cho trẻ em ở các cộng đồng du mục và nông thôn, Phòng khám Y học Nhân ái Hungkar chăm sóc y tế miễn phí cho người nghèo.
Là trưởng Tu viện Lung Ngon, ông Tulku Hungkar Dorje được cộng đồng người Tây Tạng kính trọng.
Ông Tulku Hungkar từng bị Sở Công an tỉnh Thanh Hải bắt giữ và thẩm vấn vào tháng 8/2024.
Nguyên nhân được cho là do ông không tổ chức "lễ đón tiếp nồng hậu phù hợp" cho vị Ban Thiền Lạt ma do chính quyền Trung Quốc bổ nhiệm khi người này đến thăm, không tuân theo chính sách giáo dục của chính phủ Trung Quốc trong các trường học mà ông sáng lập và tổ chức lễ cầu trường thọ cho Đạt Lai Lạt ma 14.
Bốn tổ chức phi chính phủ lớn của Tây Tạng có trụ sở tại Dharamsala (Ấn Độ) đã tổ chức một buổi thắp nến tưởng nhớ và đòi công lý cho ông Hungkar Dorje sau cái chết của ông
Quan ngại của nhóm công tác
Nhóm công tác đặc biệt không đưa ra bất kỳ kết luận nào về tính chính xác của những thông tin nói nói trên, nhưng khẳng định các cáo buộc này dường như cho thấy sự vi phạm quyền sống của mọi cá nhân, được quy định tại Điều 6 của Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR), mà Việt Nam đã tham gia.
Nhóm bày tỏ quan ngại về việc ông Hungkar Dorje bị cảnh sát Việt Nam và một số quan chức Trung Quốc bắt tại Việt Nam, việc ông bị hỏa táng mà không có sự đồng ý của gia đình và việc dường như không có cuộc điều tra nào được tiến hành phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế.
Nhóm nhấn mạnh rằng các quốc gia có nghĩa vụ đặc biệt trong việc bảo vệ tính mạng của những người bị tước tự do, bởi khi bắt giữ, giam cầm hay tước quyền tự do của một cá nhân, nhà nước mặc nhiên gánh vác trách nhiệm bảo đảm an toàn tính mạng và thân thể của người đó.
Theo Ủy ban Nhân quyền Liên Hiệp Quốc, một cái chết xảy ra trong khi bị giam giữ làm dấy lên giả định rằng đó là hành vi tước đoạt mạng sống một cách tùy tiện do cơ quan nhà nước gây ra, và chỉ có thể bác bỏ giả định này thông qua một cuộc điều tra đúng chuẩn, chứng minh rằng nhà nước đã thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình theo Điều 6 của ICCPR.
Các cuộc điều tra như vậy phải đáp ứng các tiêu chí : Độc lập và khách quan, kịp thời ; Hiệu quả và toàn diện ; Minh bạch, theo nhóm công tác.
Cuộc điều tra cũng phải xác định liệu có vi phạm quyền sống hay không, bao gồm việc không thực hiện các biện pháp hợp lý có thể ngăn chặn cái chết, và xác định các chính sách hoặc sai sót có hệ thống có thể đã góp phần vào cái chết.
Trong hầu hết các trường hợp, việc khám nghiệm tử thi là cần thiết để hỗ trợ đạt được các mục tiêu này.
Nếu không tiến hành khám nghiệm tử thi, quyết định đó phải được giải trình bằng văn bản và phải chịu sự giám sát của tòa án.
Sự tham gia của thân nhân hoặc những người thân cận của người đã chết hoặc mất tích cũng là một yếu tố quan trọng trong cuộc điều tra.
Liên quan đến việc hỏa táng ông Tulku Hungkar Dorje, nhóm nhấn mạnh rằng thân nhân có những quyền nhất định liên quan đến thi thể của người đã khuất.
Sau khi hoàn tất các thủ tục điều tra cần thiết, thi thể phải được trao trả cho thân nhân để họ có thể an táng theo tín ngưỡng và tập quán của mình.
Một Tây Tạng bị đàn áp
Ngày 9/4/2025, bảy tổ chức Tây Tạng độc lập với chính phủ Trung Quốc đã phát đi thông cáo chung "bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về cái chết đột ngột" của lạt ma Hungkar Dorje.
Bảy tổ chức này cũng đưa ra sáu khuyến nghị đối với chính phủ Việt Nam, trong đó có việc điều tra về cái chết của ông Hungkar Dorje và tạo điều kiện đưa thi hài của ông về với gia đình.
Theo các tổ chức lưu vong Tây Tạng, năm ngoái, chính quyền Trung Quốc đã ép ông Hungkar Dorje phải tiếp đón Ban Thiền Lạt ma do Trung Quốc bổ nhiệm, tại tu viện của ông, nhưng ông đã không tuân thủ.
Quan chức tỉnh Thanh Hải đã thẩm vấn ông, sau đó cáo buộc ông không tuân thủ chính quyền Trung Quốc trong công tác giáo dục tại Golog.
Những sự kiện này khiến ông phải trốn khỏi tu viện từ cuối tháng 9/2024, vẫn theo các tổ chức này.
Chính quyền Trung Quốc từ lâu đã tham gia vào hoạt động đàn áp xuyên quốc gia, bao gồm đàn áp người Tây Tạng sống ở nước ngoài, theo Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW).
Chính phủ Trung Quốc đã bắt giữ và hồi hương ít nhất hai nhà bất đồng chính kiến từ Việt Nam với sự hợp tác của chính quyền Việt Nam, đó là Đổng Quảng Bình vào năm 2022 và Vương Bỉnh Chương vào năm 2002, theo HRW.
Chính phủ Việt Nam đã phủ nhận việc có liên quan hoặc có thông tin về nhà hoạt động nhân quyền Trung Quốc Đổng Quảng Bình.
Ông Hungkar Dorje mất tích và qua đời trong bối cảnh chính phủ Trung Quốc đàn áp các nhà giáo dục Tây Tạng nổi tiếng và các trường học mà họ điều hành, những người thúc đẩy ngôn ngữ và văn hóa Tây Tạng, ở các khu vực miền đông Tây Tạng bao gồm cả Golog, HRW cho hay trong thông cáo báo chí hôm 9/4.
Nguồn : BBC, 2/10/2025
****************************
Các tổ chức quốc tế muốn Việt Nam trả lời về cái chết của một lạt ma Tây Tạng
Mỹ Hằng, BBC, 11/04/2025
Nhà lãnh đạo tôn giáo Tây Tạng, Lạt ma Hungkar Dorje, được cho là đã chết một cách "đột ngột và bí ẩn" tại Việt Nam.
Ông Hungkar Dorje năm 2022 - International Campaign for Tibet
Nhiều tổ chức quốc tế và cộng đồng Tây Tạng đã lên tiếng yêu cầu Trung Quốc và Việt Nam minh bạch về hoàn cảnh giam giữ và cái chết của ông.
Ông Hungkar Dorje, 56 tuổi, là Viện trưởng Tu viện Lung Ngon ở huyện Gadê, châu tự trị dân tộc Tạng Golog, tỉnh Thanh Hải ở cao nguyên Tây Tạng - một trong những nơi chịu sự kiểm soát nghiêm ngặt của chính quyền trung ương Trung Quốc.
Cái chết của ông Hungkar Dorje đã được một số tổ chức Tây Tạng và tổ chức nhân quyền quốc tế xác nhận.
Trong khi đó, chính quyền Việt Nam cho đến nay vẫn chưa công khai và chính thức lên tiếng về sự việc này.
Theo một số tổ chức lưu vong Tây Tạng, thi hài ông được để tại một bệnh viện ở Thành phố Hồ Chí Minh.
BBC News Tiếng Việt chưa có điều kiện xác minh độc lập thông tin này.
Tu sĩ Thích Đồng Long của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống Nhất - một tổ chức không thuộc Giáo hội Phật giáo Việt Nam - nói với BBC News Tiếng Việt hôm 10/4 rằng Lạt ma Hungkar Dorje từng đi giảng pháp ở rất nhiều chùa thuộc giáo hội nhà nước tại Thành phố Hồ Chí Minh.
"Người Việt Nam theo tu học theo vị lạt ma này rất đông".
"Vị này từ Tây Tạng mà được chính quyền Việt Nam phê duyệt cho vào giảng dạy từ lâu vốn đã khiến chúng tôi lấy làm lạ", tu sĩ Thích Đồng Long nói.
"Những năm gần đây ngày càng nhiều tăng ni, Phật tử ở Việt Nam đã chia sẻ phép tu, các lễ chú nguyện, phóng sanh của các vị lạt ma Tây Tạng. Theo tôi biết, các vị lãnh đạo trong các nhóm tu tập này phần lớn là quan chức, doanh nhân, thân thiết với chính quyền Việt Nam", ông nói thêm.
'Ẩn náu' hay 'tĩnh tâm' tại Việt Nam ?
Hôm 8/4, Chính quyền Trung ương Tây Tạng (Central Tibetan Administration - CTA), tổ chức lưu vong tại Ấn Độ của người Tây Tạng, đã tổ chức một cuộc họp báo về cái chết của Lạt ma Hungkar Dorje.
Người phát ngôn của CTA là Tenzin Lekshay và Ju Tenkjong, Giám đốc Viện Amnye Machen, đã kêu gọi Trung Quốc trao trả thi hài của ông Hungkar Dorje cho Tu viện Lung Ngon ở Tây Tạng, theo thông cáo báo chí đăng trên website của tổ chức này.
CTA cũng gửi lời chia buồn đến gia đình, bạn bè và những người ủng hộ ông.
"Với nỗi buồn sâu sắc, Chính quyền Trung ương Tây Tạng xác nhận cái chết đột ngột và bí ẩn của Hungkar Dorje, một nhà lãnh đạo tôn giáo Tây Tạng nổi tiếng, trong sự giam giữ của các quan chức Trung Quốc tại Việt Nam", thông cáo viết.
Theo thông tin từ buổi họp báo, ông Hungkar Dorje đã "ẩn náu" tại Việt Nam từ cuối tháng 9/2024, "do bị chính quyền Trung Quốc quấy rối ở Tây Tạng".
CTA cho hay công an Việt Nam phối hợp với "mật vụ Trung Quốc" đã bắt ông ở Sài Gòn hôm 25/3/2025.
Ông Hungkar Dorje đã qua đời vào hôm 28/3, vẫn theo thông cáo.
Cũng theo thông cáo của CTA, hôm 5/4/2025, năm nhà sư của Tu viện Lung Ngon, cùng với một số viên chức chính phủ Trung Quốc đã đến Việt Nam để nhận thi hài ông Hungkar Dorje.
Cùng ngày, một cuộc họp đã được tổ chức tại Đại sứ quán Trung Quốc tại Việt Nam về vấn đề này.
Thông cáo cho hay thi hài được cho là đang được đặt ở một bệnh viện tại Thành phố Hồ Chí Minh và không rõ các nhà sư có được nhìn tận mắt và đưa thi hài về tu viện hay không.
CTA bày tỏ lo ngại về tình trạng "đàn áp xuyên quốc gia" và "vi phạm nhân quyền", đồng thời kêu gọi chính quyền Việt Nam và Trung Quốc có trách nhiệm điều tra và giải trình về vụ việc.
BBC News Tiếng Việt đã liên hệ với CTA để tìm hiểu thêm thông tin nhưng chưa lập tức nhận được hồi âm.
Hôm 4/4, trang web Tu viện Hoa Sen đăng thông cáo bằng tiếng Việt về cái chết của Lạt ma Hungkar Dorje, dẫn nguồn Văn phòng Tu viện Lung Ngon.
Theo đó, ông Hungkar Dorje mắc nhiều bệnh và đã rời tu viện để đi tĩnh tâm, như ông từng viết trong di thư để lại tu viện.
Thông cáo cũng viết rằng ông "bỗng nhiên lâm bệnh nặng" và qua đời vào ngày 29/3/2025 tại Thành phố Hồ Chí Minh (thông tin thời điểm chết ở đây có khác biệt so với thông báo của CTA nói trên).
"Với sự hỗ trợ đặc biệt và dưới sự chỉ đạo của các quan chức có thẩm quyền từ chính quyền địa phương, các cán bộ phối hợp với thành viên thế tục và những vị từ ban quản lý Tu viện, cùng với thành viên gia đình của chính Lạt ma, đang trên đường đến Việt Nam để sắp xếp cùng chính phủ nhằm cung nghênh nhục thân của Lạt ma về nước", thông cáo viết.
Tuy nhiên, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW), trong thông cáo báo chí phát đi hôm 9/4, đã phản bác tuyên bố này.
HRW cho rằng tuyên bố của tu viện "không đầy đủ và có thể đã được viết dưới một hình thức ép buộc nào đó, vì chính quyền Trung Quốc kiểm soát chặt chẽ việc quản lý các tu viện Tây Tạng".
"Các lạt ma Tây Tạng thường đi tĩnh tâm trong thời gian dài, nhưng có vẻ như rất khó có khả năng các nhà sư cấp cao tại tu viện của họ không biết vị Lạt ma [Hungkar Dorje] đang ở đâu, che giấu thông tin trong nhiều tháng hoặc không biết rằng ông đã đi nước ngoài. Ngoài ra, nếu Lạt ma đi tĩnh tâm hoặc đang bị bệnh, chính quyền sẽ không cần phải cấm thảo luận về tình hình của ông", HRW đánh giá.
Phản ứng từ quốc tế
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền Quốc tế (HRW), trong thông cáo báo chí phát đi hôm 9/4, đã đề nghị chính phủ Việt Nam "điều tra cái chết trong hoàn cảnh đáng ngờ tại Thành phố Hồ Chí Minh" của Lạt ma Hungkar Dorje.
Theo HRW, cộng đồng Tây Tạng và những người ủng hộ ông ở Ấn Độ - nơi có nhiều người Tây Tạng sống lưu vong - cáo buộc rằng chính quyền Việt Nam và Trung Quốc đã bắt giữ ông tại Việt Nam sau khi ông chạy khỏi Tây Tạng. Nhưng tu viện của ông, nơi đang bị chính quyền Trung Quốc giám sát, lại tuyên bố rằng ông chết do bệnh trong khi đang tĩnh tâm.
"Cái chết của Hungkar Dorje tại Việt Nam đặc biệt đáng lo ngại vì chính quyền Trung Quốc có hồ sơ đàn áp người Tây Tạng nghiêm trọng và bắt cóc công dân của họ tại Việt Nam", Maya Wang, phó giám đốc phụ tráchTrung Quốc của HRW, phát biểu.
Dẫn Nghị định thư Minnesota về điều tra những trường hợp tử vong có dấu hiệu phi pháp, HRW kêu gọi chính quyền Việt Nam có "các động thái thích hợp", bao gồm cung cấp kết quả khám nghiệm tử thi cho gia đình ông Hungkar Dorje.
Hôm 9/4, bảy tổ chức Tây Tạng độc lập với chính phủ cũng phát đi thông cáo chung "bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về cái chết đột ngột" của Lạt ma Hungkar Dorje.
Bảy tổ chức này gồm : International Tibet Network, Free Tibet, Tibet Justice Center, Australia Tibet Council, Tibet Action Institute, Students for a Free Tibet, Students for a Free Tibet – India.
Theo thông cáo đăng trên trang web của tổ chức Free Tibet (Tự do cho Tây Tạng), bảy tổ chức này cho hay một nhóm các viên chức Trung Quốc từ Ban Công tác Mặt trận Thống nhất, Phòng Tôn giáo của chính quyền huyện Gadê, Phòng An ninh của chính quyền châu tự trị dân tộc Tạng Golog và Phòng Tình báo Tỉnh Thanh Hải đã đến Việt Nam vào sáng ngày 5/4.
"Mối quan ngại của chúng tôi càng tăng lên do những lời kể mâu thuẫn về hoàn cảnh xung quanh cái chết của ngài, bao gồm cả việc nguyên nhân ban đầu do chính quyền Việt Nam nêu ra là do đau tim và chính quyền Trung Quốc đã nhanh chóng trình giấy chứng tử cho Tu viện Lung Ngon ở Tây Tạng, nhưng không cho phép tu viện lưu giữ bất kỳ hồ sơ nào hoặc sao chép các tài liệu này".
Bảy tổ chức này cũng đưa ra sáu khuyến nghị đối với chính phủ Việt Nam, "phù hợp với các tiêu chuẩn pháp lý quốc tế", trong đó có việc điều tra về cái chết của ông Hungkar Dorje và tạo điều kiện đưa thi hài của ông về với gia đình.
Lạt ma Hungkar Dorje là ai ?
Lạt ma Hungkar Dorje, sinh năm 1969, tại vùng Amdo (ngày nay là một vùng bao gồm tỉnh Thanh Hải) của Tây Tạng, "là một nhà lãnh đạo tinh thần Tây Tạng xuất sắc. Cuộc đời của ông tiêu biểu cho sự cống hiến không ngừng nghỉ để bảo tồn bản sắc Tây Tạng thông qua các sáng kiến về giáo dục, chăm sóc sức khỏe và văn hóa", theo Chính quyền Trung ương Tây Tạng (CTA).
Ông Hungkar Dorje có hàng ngàn tín đồ trong và ngoài Trung Quốc, bao gồm ở Việt Nam.
CTA cho biết ông Hungkar Dorje đã thành lập Trường Trung học Kỹ thuật Nghề nghiệp Hungkar Dorje miễn học phí cho 1.000 học sinh và thành lập Phòng khám Y khoa Từ bi Hungkar cho người Tây Tạng khó khăn.
Ông cũng là tác giả hơn 20 cuốn sách về văn hóa và Phật giáo Tây Tạng.
Theo các tổ chức lưu vong Tây Tạng, năm ngoái, chính quyền Trung Quốc đã ép ông Hungkar Dorje phải tiếp đón Ban Thiền Lạt ma (đứng thứ hai về cấp bậc sau Đạt Lai Lạt ma) do Trung Quốc bổ nhiệm, tại tu viện của ông, nhưng ông đã không tuân thủ.
Quan chức tỉnh Thanh Hải đã thẩm vấn ông sau đó và cáo buộc ông đã không tuân thủ chính quyền Trung Quốc trong công tác giáo dục của mình tại Golog. Những sự kiện này khiến ông phải trốn khỏi tu viện từ cuối tháng 9/2024, vẫn theo các tổ chức này.
Chính quyền Trung Quốc từ lâu đã tham gia vào hoạt động đàn áp xuyên quốc gia, bao gồm đàn áp người Tây Tạng sống ở nước ngoài, theo HRW.
Chính phủ Trung Quốc đã bắt giữ và hồi hương ít nhất hai nhà bất đồng chính kiến từ Việt Nam với sự hợp tác của chính quyền Việt Nam, đó là Đổng Quảng Bình vào năm 2022 và Vương Bỉnh Chương vào năm 2002, theo HRW.
Chính phủ Việt Nam đã phủ nhận việc có liên quan hoặc có thông tin về nhà hoạt động nhân quyền Trung Quốc Đổng Quảng Bình.
Ông Hungkar Dorje mất tích và qua đời trong bối cảnh chính phủ Trung Quốc đàn áp các nhà giáo dục Tây Tạng nổi tiếng và các trường học mà họ điều hành, những người thúc đẩy ngôn ngữ và văn hóa Tây Tạng, ở các khu vực miền đông Tây Tạng bao gồm cả Golok, HRW cho hay trong thông cáo báo chí hôm 9/4.
Mỹ Hằng
Nguồn : BBC, 11/04/2025
