Công bằng-Con đường của lương tâm (Paul Nguyễn Hoàng Đức)
Tự do làm cho người ta thoát khỏi ách của nô lệ! Công bằng làm cho
người ta không bị kẻ khác lạm dụng tự do để ăn hiếp mình. Chỉ có tự do
và công bằng mới dẫn người ta đến bác ái yêu thương. Như người Việt bảo
làm sao có yêu thương trong một gia đình và xã hội mà “cha nói oan, quan
nói hiếp, chồng có nghiệp nói thừa”.
Theo triết gia Fichte thì: Lịch sử
loài người là lịch sử đấu tranh vì tự do và những cuộc thăng trầm của tự
do. Tại sao tự do lại thiết yếu với con người như vậy? Tại sao con
người lại dùng thịt da mềm mại yếu đuối của mình xông vào những nòng đại
bác, lưỡi lê và tường thành cao ngất của ngục Bastille hô vang khẩu
hiệu “Tự do – Bình đẳng – Bác ái” ?
Rất đơn giản thôi: vì không có tự
do, người ta bị cư xử như nô lệ, kẻ dưới, thảo dân cỏ rác, chỉ là đám
quần chúng vô lại. Và người ta vùng lên với tinh thần “tự do hay là
chết” để quyết một lần đổi đời như lời bài Quốc tế ca “đấu tranh này là
trận cuối cùng…” Nhưng sự đơn giản này lại không hề đơn giản chút nào
bởi lẽ: con đường tự do luôn có giá của máu.
Tôi viết bài này, với lý
do, có không ít hơn một nhà thơ xem hoa bẻ lá nghĩ rằng: tự do, công
bằng, một nguyên lý đỉnh cao nhất của văn học lại chỉ là thứ hiển nhiên,
đơn giản, ai cũng hiểu. Đây là cách nghĩ hồn nhiên vờ vịt, cho rằng nền
công bằng tự có, thì người ta cứ an nhiên tận hưởng không phải nhíu mày
hay dấn thân cho nó, mà cứ thế ngâm vịnh vài vần thơ cưỡi ngựa xem hoa
nhàn tản ca tụng vẻ đẹp của cuộc đời.
Than ôi, nếu không có tự do và
công bằng, tâm hồn nô lệ thì làm sao thấy được vẻ đẹp mang tầm vóc của
lý tưởng. Một vẻ đẹp ngâm vịnh quanh co lượn lèo bên cuộc sống thì có
khác gì thứ âm nhạc của anh hát xẩm xin tiền. Thứ âm nhạc đó làm sao có
thể bùng nổ làm vỡ tung cả khán trường như giàn nhạc đại toàn tấu đang
dâng tột đỉnh cao trào?!
Khi nói đến “Công bằng” hiển nhiên người ta phải liên tưởng mật thiết
với “Tự do”. Tại sao? Theo nhà tư tưởng Emerson, thì tự do không phải
thứ tự do của sói mặc sức nhảy vào bầy cừu vồ ăn thịt. Tự do thiết yếu
cho kẻ yếu, chứ không phải cho đám quan lại ăn trên ngồi trốc muốn đè
bẹp ức hiếp dân chúng thế nào cũng được. Khi anh tự do, anh cũng phải
cho tôi tự do. Tự do của chúng ta là hoàn cảnh tương quan lẫn nhau. Và
điều đó thiết định sự Công Bằng. Chính thế mà tự do và công bằng như hai
đầu của một chiếc cân. Và điều đó tạo nên Công Lý.
Văn học là
gì? Văn học là Nhân học! Đây là điều chúng ta thường xuyên biết. Nếu văn
học chỉ là thú khoe chữ, vén tay áo viết một hoành phi hay hai câu đối,
hoặc làm một bài tứ tuyệt thì để làm gì? Để phun châu nhả ngọc vào cuộc
đời sao? Không đúng! Mà chắc chắn là: mấy anh học trò, mấy quan lại xưa
khoe mình biết chữ, có học, phun châu nhả ngọc.
Đám quần chúng Á châu
lúc nào cũng đông rinh rích, như ở Việt Nam vừa có vụ chạm xe là đã tụ
lại cả một đám đông, họ xúm lại xuýt xoa thán phục. Họ đâu có biết chữ
mà thán phục? Họ sán lại cũng giống đám cận thần xúm xít xem nhà vua
chơi chọi dế, sán lại để nể phục kẻ có tí chức quan, chứ đâu biết gì về
chữ nghĩa mà xuýt xoa?! Đó là ngày xưa, cả tổng cả huyện mới có một
người đi học, người mù chữ chiếm 99% dân số, thì việc khoe mẽ mình có
chữ mới cần thiết. Còn ngày nay, số người có học chiếm hơn 90%, thì việc
khoe mẽ mình biết chữ còn có ý nghĩa gì? Chén trà chưa kịp nguội đã đọc
xong hai bài thơ, sau cứ muốn người khác tin rằng: mình là đại thi hào
ư? Mình sắp đi lĩnh giải Nobel ư? Nếu hai bài thơ đó có hay thì nó cũng
chỉ có giá trị “thưởng trà” thôi chứ làm sao đòi xông vào ngục Bastille
đem theo giá trị lý tưởng vĩnh cửu của nhân loại.
...
Nền văn học Pháp được xem là nền văn học mạnh bậc nhất và cao bậc nhất thế giới, đã sản sinh trào lưu
đòi văn học phải dấn thân vào cuộc đời, như các khẩu hiệu “văn học phải
dấn thân” (Engage), “Văn học phải xuống tầu” (Embarque). Lần lại xa
xưa, triết gia Aristote chắc chắn cho rằng: khi vô số các nhà thơ ngâm
nga thứ thơ ballad theo lối chợ búa vui thú nhàn tản thì thơ không thể
nào trụ vững cũng như có gía trị, chỉ khi với Homer đi khắp nơi tụ hợp
những vần thơ trọng đại ngâm nga lên ý nghĩa khổ đau của con người, kể
từ đó thơ mới trụ vững và tồn tại.
Tóm lại, Aristote nói: Thơ chỉ có thể
tồn tại theo ý nghĩa trọng đại của cuộc đời. Điều đó cũng có nghĩa “Văn
thơ là Nhân học”. Còn triết gia Platon thì nói “Thà làm anh hùng để các
nhà văn ca ngợi, còn hơn làm nhà văn để ca ngợi các anh hùng”. Câu này
có một hàm nghĩa rằng: Anh hùng của cuộc đời mới là cao nhất vì nó mang ý
nghĩa trực tiếp của cuộc sống máu thịt. Còn văn học chỉ là phó bản của
bản hiện thực cuộc sống, hoặc nó là cái bóng mà không có cuộc sống thực
sẽ không có chiếc bóng phản ánh của văn học.
Tự do làm cho người ta thoát khỏi ách của nô lệ! Công bằng làm cho
người ta không bị kẻ khác lạm dụng tự do để ăn hiếp mình. Chỉ có tự do
và công bằng mới dẫn người ta đến bác ái yêu thương. Như người Việt bảo
làm sao có yêu thương trong một gia đình và xã hội mà “cha nói oan, quan
nói hiếp, chồng có nghiệp nói thừa”.
Công bằng là thứ khó thực hiện nhất của con người. Tại sao? Vì đa số người thích làm chủ kẻ khác, không nói đâu xa, ngay trong cả thú vui tình dục người ta cũng thích kẻ khác phải hầu hạ mình, một loạt các vụ bạo hành tình dục xảy ra, nguyên nhân là nhiều ông chồng cứ đòi thế nọ thế kia mà các bà vợ không đáp ứng. Rồi nạn ấu dâm, buôn bán phụ nữ… cũng là để phục vụ người đòi làm ông chủ.
Người Việt có câu “được lòng ta xót xa lòng người”, hay là: “của mình thì giữ bo bo/ của người thì thả cho bò nó xơi”. Phản ánh: con người không bao giờ thoát nổi tính vụ lợi của dục vọng. Đã là dục vọng thì muốn hơn người, muốn ăn trên ngồi trốc. Chính thế mà Công bằng mới luôn luôn là một vấn nạn khó khăn.
(còn nữa)
Công bằng là thứ khó thực hiện nhất của con người. Tại sao? Vì đa số người thích làm chủ kẻ khác, không nói đâu xa, ngay trong cả thú vui tình dục người ta cũng thích kẻ khác phải hầu hạ mình, một loạt các vụ bạo hành tình dục xảy ra, nguyên nhân là nhiều ông chồng cứ đòi thế nọ thế kia mà các bà vợ không đáp ứng. Rồi nạn ấu dâm, buôn bán phụ nữ… cũng là để phục vụ người đòi làm ông chủ.
Người Việt có câu “được lòng ta xót xa lòng người”, hay là: “của mình thì giữ bo bo/ của người thì thả cho bò nó xơi”. Phản ánh: con người không bao giờ thoát nổi tính vụ lợi của dục vọng. Đã là dục vọng thì muốn hơn người, muốn ăn trên ngồi trốc. Chính thế mà Công bằng mới luôn luôn là một vấn nạn khó khăn.
(còn nữa)