Trump đến châu Á: bàn thương mại, quên nhân quyền (Jonathan Head-BBC)
Khi một vị tổng thống tự mãn cho
rằng ông ta có thể bắn bất kỳ người nào ở giữa trung tâm New York mà vẫn
được bầu làm Tổng thống gặp một vị tổng thống khác, tự hào không kém vì
chiến dịch đẫm máu nhưng vẫn được yêu mến, bạn biết là chẳng thể mong
đợi gì nhiều về nhân quyền.
Và
điều này đã được chứng minh trong cuộc hội đàm rất được mong đợi giữa
Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và Tổng thống Philippines Rodrigo
Duterte.
Trong hơn một năm rưỡi qua, hàng ngàn người - con số thực
tế quá khó để kiểm chứng - đã thiệt mạng trong cuộc chiến chống ma tuý
của Tổng thống Duterte, nhiều trong số đó là trẻ em, nhiều trong số chỉ
có chút bằng chứng mỏng manh về một mối liên hệ nào đó với việc mua bán
ma túy.
Họ đã bị giết bởi cảnh sát, vốn được cho là đã bắn tự vệ
phản kháng, nhưng sự giống nhau y đúc giữa các vụ giết hại bởi cảnh sát
ám thị nhiều vụ hành hình không qua xét xử.
Họ đã bị giết bởi
những tay súng đeo mặt nạ, một số người có liên quan đến cảnh sát, hoặc
có thể là sĩ quan cảnh sát mặc thường phục. Đây là một thảm hoạ nhân
quyền, nhưng một thảm họa Tổng thống Duterte cho là cần thiết để giải
quyết tệ nạn ma túy ở Philippines.
Sau khi Tổng thống Hoa Kỳ
Barack Obama có những lời chỉ trích nhẹ nhàng về những vụ giết người vào
năm ngoái, ông Duterte gọi vị tổng thống thứ 44 của Hoa Kỳ là "con trai
của một con điếm".
Vị tổng thống Philippines nóng tính cảnh cáo
ông cũng sẽ phát ngôn như thế nếu như Tổng thống Trump cũng đặt vấn đề.
Nhưng ông ta không cần phải lo lắng.
Theo người phát ngôn của Duterte, ông Trump đã chẳng hề đề cập tới
chủ đề về nhân quyền - và nó đã được nêu trong bản tuyên bố chung một
cách mơ hồ gần như là vô nghĩa.
Điều tương tự cũng xảy ra ở Trung
Quốc và Việt Nam, ở hai nước nơi những nhà bất đồng chính kiến bị sách
nhiễu, bị bắt và bị bỏ tù lâu năm.
Một blogger Việt Nam, Nguyễn
Ngọc Như Quỳnh, một bà mẹ đơn thân được biết đến với cái tên "Mẹ Nấm",
đã được Đệ nhất Phu nhân Melania Trump trao tặng giải thưởng hồi tháng
Ba.
Ba
tháng sau, một tòa án Việt Nam kết án bà 10 năm tù vì tội "tuyên truyền
chống nhà nước". Không có bằng chứng nào cho thấy Tổng thống Trump thậm
chí đề cập đến trường hợp của bà Quỳnh với nước chủ nhà trong chuyến đi
Việt Nam của ông.
Trong khi ở Manila, ông Trump chụp một tấm ảnh,
mỉm cười giơ ngón cái, cùng với Thủ tướng Campuchia Hun Sen, người
không chỉ đang giam giữ các chính trị gia và tiêu diệt đảng đối lập
chính mà còn trục xuất Viện Dân chủ Quốc gia do chính phủ Hoa Kỳ hậu
thuẫn và buộc tội Hoa Kỳ ủng hộ một âm mưu lật đổ ông.
Đại sứ Hoa
Kỳ tại Campuchia nói lời cáo buộc "vô lý" và "không có bằng chứng quan
trọng hoặc đáng tin cậy nào". Không rõ liệu ông Trump có biết điều này,
hay có quan tâm không, khi ông chụp ảnh với lãnh đạo Campuchia.
Ở
khắp Đông Nam Á, từ Thái Lan, hiện đang trải qua năm thứ tư dưới sự cai
trị của quân đội, và nơi các nhà phê bình về chế độ quân chủ bị kết án
nhiều thập kỷ trong tù, cho đến Malaysia, nơi những người dám nói lên vụ
bê bối tham nhũng 1MDB có thể bị truy tố dưới một loạt các luật lệ đàn
áp, nền dân chủ và nhân quyền đang bị đẩy lùi lại một cách chưa từng
thấy kể từ thập niên 70.
Tuy nhiên, mối quan tâm chính của ông
Trump nằm ở thương mại chứ không phải các giá trị. Trong bài phát biểu
của ông ở thủ đô Manila, ông Trump nói chuyện về việc Việt Nam mua chiếc
máy bay Boeing trị giá 12 tỷ đôla và thành công trong việc ấn định mối
quan hệ với Philippines, nơi mà ông mô tả là "mảnh đất bất động sản lý
tưởng nhất trên góc nhìn quân sự".
Một
quan chức Mỹ, khi được hỏi bởi một đồng nghiệp về lý do tại sao Tổng
thống Trump không nói về nhân quyền, đã hỏi ngược lại là tại sao các
nước khác trong khu vực, như Nhật Bản, không làm điều đó.
Nhưng
Nhật Bản luôn tránh xuất hiện theo hướng thù địch trong chính sách đối
ngoại của Tokyo, thích sử dụng ngôn ngữ nhạt nhẽo và viện trợ quốc tế
hào phóng.
Chính phủ Hoa Kỳ, kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc
vẫn luôn cầm ngọn đuốc dân chủ và nhân quyền trong khu vực, không chỉ
nhắc nhở các chính phủ về trách nhiệm phải tuân theo các điều lệ của
Liên Hiệp Quốc mà còn tài trợ, đào tạo và khuyến khích các tổ chức phi
chính phủ và các chính trị gia phe đối lập đang cố gắng kiềm cặp các
chính phủ khu vực.
"Bảo vệ quyền con người ở khu vực Đông Nam Á luôn là về ngăn cản giới
lãnh đạo chính phủ thực hiện các cuộc đàn áp đối với các chính trị gia
phe đối lập, các tổ chức phi chính phủ và các nhà hoạt động vì cộng
đồng, những người cản đường giới cầm quyền đạt quyền lực tuyệt đối và và
giới tài phiệt thân cận ", Phil Robertson, Phó Giám đốc Tổ chức Theo
dõi Nhân quyền, ban Châu Á nói.
"Việc Tổng thống Trump từ bỏ quyền
con người là tâm điểm tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN lần này đã để lại
một lỗ hổng lớn," ông Robertson nói thêm.
Cuộc khủng hoảng Rohingya
Với
việc Hoa Kỳ không nhắc gì, thì Thủ tướng Canada Justin Trudeau đã thay
thế bằng việc nêu ra vấn đề giết người bất hợp pháp ở Philippines, và
việc trục xuất hàng loạt Rohingya từ bang Rakhine ở Myanmar.
Tổng thư ký LHQ, Antonio Guterres, cũng nhấn mạnh
cái mà ông gọi là "thảm kịch kéo dài" của người Rohingya bị bỏ lại và đề
nghị giúp tăng cường Ủy ban Liên Chính phủ về Nhân quyền của ASEAN,
AICHR. Nhưng tiếng nói của cả hai tổ chức đều không có tiếng vang như
tổng thống Hoa Kỳ.
AICHR được thành lập vào năm 2009, nhưng chỉ là
một cơ quan tư vấn, và các thành viên của nó là những người được chính
phủ bổ nhiệm.
Sau đó là Tuyên bố Nhân quyền của ASEAN lần thứ nhất
vào năm 2012. Tuy nhiên, bước tiến lịch sử này đã bị các nhà hoạt động
bỏ qua vì cho nó rằng nó không hiệu quả và yếu kém do thực tế là nó
không bắt buộc các bên ký kết, không giống với Công ước Châu Âu về Nhân
quyền, và danh sách các quyền cá nhân phải được cân bằng với nghĩa vụ
đối với cộng đồng và xã hội.
Nó được soạn thảo mà không có sự tư vấn nào với 600 triệu người sống ở các nước ASEAN.
Giải
quyết các vấn đề nhân quyền cũng bị cản trở bởi nguyên tắc thiêng liêng
của ASEAN là không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau. Tổng thống
Duterte và những người ủng hộ ông khẳng định những vụ giết hại trong
chiến dịch chống ma túy của ông chỉ là vấn đề đối với người Philippines,
và không của ai khác.
Thời điểm đáng lo ngại
Chính
phủ Myanmar đã dùng những lý lẽ trên để biện minh cho hành động của các
lực lượng an ninh tại Rakhine, mặc dù sự hiện diện của 600.000
Rohingyas ở Bangladesh khiến nó trở thành một vấn đề xuyên quốc gia.
Đối
với hàng trăm tổ chức phi chính phủ và các nhóm xã hội dân sự ở Đông
Nam Á, vốn đã quen với sự hỗ trợ của Hoa Kỳ, đây là những thời điểm đáng
lo ngại.
Chính phủ của họ trở nên bạo dạn hơn, có lẽ bởi các
tuyên bố của Tổng thống Trump rằng ông chỉ quan tâm đến những gì có lợi
cho Hoa Kỳ, hoặc có lẽ bởi sự gia tăng ổn định của Trung Quốc, một quốc
gia vốn không quan tâm đến việc thúc đẩy nhân quyền, hoặc có lẽ do sự
sụp đổ của niềm tin vào các giá trị phương Tây nói chung, sau Chiến
tranh Iraq thảm khốc, cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, và tính hợp
pháp đang xói mòn của mô hình dân chủ phương Tây.
Giả định rằng
các nước trong khu vực này chắc chắn sẽ hướng tới một nền chính trị dân
chủ và bảo vệ quyền dân sự cao hơn không còn nữa.