Đâu là ranh giới giữa tự do biểu đạt và sự phỉ báng tôn giáo? (FB Phạm Lê Vương Các)
Vì vậy, tôi ủng hộ các tổ chức Công giáo khởi kiện vụ việc này ra Tòa
án dân sự nếu có luận cứ cho rằng sự kiện biểu diễn này đã xúc phạm
niềm tin tôn giáo hay đã phỉ báng vào Thiên Chúa. Chỉ khi nào các bên
đều có cơ hội trình bày quan điểm bảo vệ cho hành vi của mình một cách
bình đẳng, thì khi đó các cơ quan xét xử có chuyên môn mới có thể đánh
giá được hết bản chất của hành vi, và tạo ra một tiền lệ tốt trong việc
đặt ra một ranh giới rõ ràng hơn giữa quyền tự do biểu đạt và quyền tự
do tôn giáo.
Một sự kiện giải trí ở Sàn nhảy Fame Bar (Quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) vào
đêm ngày 8/10/2017 trở nên "dậy sóng" khi có tiết mục các vũ công mặc
bikini được cho là biến tấu từ trang phục của các nữ tu và linh mục Công
giáo, mang thánh giá nhảy nhót tưng bừng theo tiếng nhạc.
Vụ việc đã gây ra cơn phẫn nộ từ cộng đồng Công giáo, và có nhiều đề
nghị yêu cầu cơ quan chức năng xử lý vì đây là hành vi phỉ báng tôn
giáo.
Vụ việc này tuy mới mẻ ở Việt Nam nhưng không lạ trên thế giới, đặc
biệt ở Tây Âu - nơi thường xuyên diễn ra các vụ kiện liên quan đến hành
vi phỉ báng tôn giáo. Tại đây, các thẩm phán khi xét xử các vụ việc này
thường rất khó khăn đưa ra phán quyết vì ranh giới pháp lý của hành vi
phỉ báng và tự do biểu đạt thường không rõ ràng, và các bản án qua nhiều
cấp tòa khác nhau thường bị đảo ngược như chong chóng và gây ra nhiều
tranh cãi vì một mặt cần bảo vệ cho đức tin tôn giáo của người này, mặt
khác không được gây ra hạn chế đến quyền tự do tư tưởng và tự do biểu
đạt của của người khác.
Chẳng hạn như vụ sử gia Paul Giniewski bị tổ chức Công giáo AGRIF
kiện ra tòa án Pháp vào năm 2005 vì tội phỉ báng Công giáo khi ông có
bài viết với nhận định Giáo hoàng và những tín đồ Công giáo phải chịu
trách nhiệm gián tiếp cho việc sáu triệu người Do Thái bị tàn sát. Tòa
dân sự sơ thẩm tuyên Giniewski thua, nhưng sau đó ông kháng án thành
công lên Tòa phúc thẩm và dành chiến thắng. AGRIF không bỏ cuộc kiện
tiếp lên Tòa thượng thẩm, Tòa thượng thẩm nhận định Giniewski có hành vi
phỉ báng, bác bản án của Tòa phúc thẩm, và bắt xử lại. Xử lại lần
hai,Tòa phúc thẩm lại tuyên Giniewski thua. Giniewski kháng cáo lên Tòa
thượng thẩm, Tòa thượng thẩm giữ quan điểm như lúc đầu, đồng ý với bản
án của Tòa phúc thẩm và bác đơn kháng cáo của Giniewski.
Không chấp nhận bản án của Tòa án Pháp, Giniewski kiện ra Tòa án Nhân
quyền châu Âu, Tòa án Nhân quyền châu Âu lại ra bản án tuyên Giniewski
thắng kiện.
Sự việc bản án liên tục bị đảo ngược qua nhiều phiên tòa khác nhau
cho thấy, khi xét xử tòa chú trọng luận cứ của các bên đưa ra, khi trạng
thái đang 5 ăn 5 thua, luận cứ bên nào có sức thuyết phục hơn, đôi khi
nhỉnh hơn một tí, thì cán cân công lý sẽ nghiên về bên đó. Lý do Tòa
Nhân quyền châu Âu tuyên Giniewski thắng kiện vì Tòa công nhận Giniewski
có "đóng góp cho các thảo luận của công chúng"- tức là gợi mở các vấn
đề dù có thể gây ra tranh cãi nhưng nhằm mục đích cho mọi người có thể
cùng nhau thảo luận, đây là điều cốt yếu trong một xã hội dân chủ là
phải cho phép các cuộc tranh luận diễn ra không giới hạn.
Từ góc độ này, quay trở lại vấn đề tại Việt Nam, sự kiện ở sàn nhảy
Fame Bar có thể tạo nên các cuộc tranh luận cần thiết trong bối cảnh
hiện tại ở Việt Nam, để chúng ta làm rõ hơn giới hạn giữa quyền tự do
biểu đạt và quyền tự do tôn giáo, mà cụ thể ở đây là quyền tự do biểu
diễn nghệ thuật khi đứng trước lằn ranh linh thiêng của Công giáo, mà
biểu diễn nghệ thuật không được phép đụng đến.
Theo nguyên tắc luật pháp, bên nào đưa ra cáo buộc thì trước tiên bên
đó có nghĩa vụ đưa ra luận cứ chứng minh cho hành vi vi phạm. Theo dõi
sự kiện, cho đến lúc này tôi nhận thấy bên cáo buộc cho hành vi phỉ báng
tôn giáo đang thiên về cảm xúc từ sự mộ đạo của mình, và những người
ủng hộ cáo buộc thì nhận định theo cảm tính nhiều hơn là đưa ra luận cứ
để lập luận chứng minh rằng đã có sự xúc phạm niềm tin hay phỉ báng tôn
giáo trong sự kiện này.
Để làm rõ có sự phỉ báng Đạo Công giáo trong trường hợp này hay
không, bên cáo buộc cần lập luận làm rõ về các vấn đề cơ bản sau: (1)
Cách ăn mặc của các vũ công trong sự kiện này có thực sự là sự biến tấu
từ trang phục của các nữ tu và linh mục?; (2) Nếu có, nữ tu và linh mục
cũng là con người thì việc biến tấu theo trang phục của họ có bị xem là
sự phỉ báng đối Đạo Công giáo?; (3) Việc mang thánh giá biểu diễn nghệ
thuật có được chấp nhận hay không và bị giới hạn như thế nào để không bị
xem là sự phỉ báng Thiên chúa?; (4) Người tổ chức sự kiện này có nhằm
chủ ý phỉ báng tôn giáo hay họ chỉ đang thực hiện quyền tự do biểu diễn
nghệ thuật? (5) Bên cáo buộc đối chiếu vào căn cứ pháp luật nào cho hành
vi này để đưa ra cáo buộc vi phạm?
Tôi hy vọng chúng ta sẽ có những tranh luận mạnh dạn và cởi mở trên
tinh thần dân chủ để làm rõ hơn vấn đề này, không chỉ trên cộng đồng
mạng mà ở cả tòa án.
Cá nhân tôi không ủng hộ cho đề xuất yêu cầu Sở Văn Hóa-Thông Tin xử
lý hành chính cho hành vi này. Bởi lẽ, ta lên án chức năng "thẩm định tư
tưởng và cấp phép hoạt động nghệ thuật" của Sở Văn Hóa-Thông Tin là
trái với tiêu chuẩn của quyền tự do, thì ta không nên áp dụng "tiêu
chuẩn kép" yêu cầu họ tiếp tục dùng chức năng "thẩm định và cấp phép" để
bảo vệ quyền tự do của ta. Lưu ý rằng, với chức năng thẩm định và cấp
phép như vậy, Sở này đã góp phần tống nhiều người vô tù chỉ vì bày tỏ
quan điểm bất đồng, cũng như họ đã có một bề dày thành tích về việc ngăn
cấm giới nghệ sĩ tự do hoạt động và biểu diễn.
Nếu vì chịu sức ép từ cộng đồng Công giáo, Sở Văn Hóa Thông tin ra
quyết định xử phạt hành chính đối với Sàn nhảy Fame Bar thì tôi đánh giá
điều này cũng sẽ thiếu tính thuyết phục vì các quyết định hành chính
được ban hành luôn là sự áp đặt, thể hiện ý chí của một số người cầm
quyền, mà không hề có sự đánh giá phân xử mang tính chuyên môn.
Hơn hế, tôi càng không ủng hộ hình sự hóa vụ việc vì pháp luật ở các
quốc gia tiên tiến đều không coi hành vi xúc phạm hay phỉ báng là tội
hình sự, mà chỉ xem xét giải quyết ở góc độ dân sự, và việc xử lý hình
sự hay đe dọa trả đũa trong trường hợp này là hoàn toàn đi ngược lại
tinh thần khoan dung tôn giáo.
Vì vậy, tôi ủng hộ các tổ chức Công giáo khởi kiện vụ việc này ra Tòa
án dân sự nếu có luận cứ cho rằng sự kiện biểu diễn này đã xúc phạm
niềm tin tôn giáo hay đã phỉ báng vào Thiên Chúa. Chỉ khi nào các bên
đều có cơ hội trình bày quan điểm bảo vệ cho hành vi của mình một cách
bình đẳng, thì khi đó các cơ quan xét xử có chuyên môn mới có thể đánh
giá được hết bản chất của hành vi, và tạo ra một tiền lệ tốt trong việc
đặt ra một ranh giới rõ ràng hơn giữa quyền tự do biểu đạt và quyền tự
do tôn giáo.