Vietnam War : cái nhìn từ phía Mỹ cũng như từ phía Việt Nam (Khải Đơn-RFI)
Tổng
cộng có khoảng 20 sử gia và học giả tham gia vào bộ phim, cùng với lời
kể của 84 nhân chứng. Đạo diễn Mỹ cũng đã đến Việt Nam hai lần để quay
phim, ghi lại ký ức của các cựu chiến binh Việt Nam, những người ít khi
có dịp phát biểu trong một phim tài liệu Mỹ về chiến tranh Việt Nam.
Theo lời Ken Burns, những cựu chiến binh này nay đều đã rất lớn tuổi và
họ có thể dám nói khác với quan điểm chính thống của Đảng Cộng sản Việt
Nam về cuộc chiến này.
"Vietnam War" được chiếu trên đài truyền hình Pháp-Đức (RFI, 18/09/2017)
Kể từ tối 19/09/2017, đài truyền hình Pháp-Đức Arte bắt đầu chiếu bộ phim tài liệu nhiều tập tựa đề "Vietnam War" (Chiến
tranh Việt Nam) của đạo diễn Mỹ Ken Burns, với cái nhìn của các binh
lính và thường dân của cả hai phía, và trong đó có nhiều tài liệu chưa
bao giờ được công bố.
Bộ
phim này đã bắt đầu được chiếu trên đài PBS ở Mỹ từ hôm qua, với 10
tập, mỗi tập hơn 1 giờ 30, còn trên đài Arte, khán giả sẽ được xem tổng
cộng 9 tập, mỗi tập được thu gọn còn 52 phút, được phát trong 3 buổi
tối, từ 19/09 đến 21/09.
Trả lời phỏng vấn AFP, đạo diễn Ken Burns, được coi là bậc thầy về phim tài liệu, thổ lộ : "Đây là bộ phim tham vọng nhất trong cuộc đời của tôi". Đạo diễn 64 tuổi này đã mất 10 năm và đã đầu tư đến 30 triệu đôla để thực hiện phim này.
Cùng với đồng đạo diễn Lynn Novick, Ken Burns đã làm bộ phim "Vietnam War" với
cái nhìn từ phía Mỹ cũng như từ phía Việt Nam, và trong đó khán giả sẽ
được nghe binh lính và thường dân của mỗi bên nói về cuộc chiến này. Mục
tiêu của đạo diễn Ken Burns là trình bày "toàn cảnh đa chiều", "một cách đầy đủ nhất có thể được" về
chiến tranh Việt Nam. Bên cạnh việc tái hiện một giai đoạn lịch sử quan
trọng, đạo diễn Ken Burns còn giúp khán giả hiểu những trải nghiệm cá
nhân của những người trong cuộc.
Để thực hiện bộ phim "Vietnam War",
Ken Burns đã thu thập hơn 25 ngàn bức ảnh và vô số tài liệu lưu trữ,
trong đó có những tài liệu, âm thanh chưa bao giờ được công bố, như đoạn
ghi âm, đề ngày 27/05/1964, giọng nói của tổng thống Lyndon Johnson,
bày tỏ quan ngại Mỹ sẽ sa lầy ở Việt Nam giống như trong cuộc chiến
tranh Triều Tiên.
Tổng
cộng có khoảng 20 sử gia và học giả tham gia vào bộ phim, cùng với lời
kể của 84 nhân chứng. Đạo diễn Mỹ cũng đã đến Việt Nam hai lần để quay
phim, ghi lại ký ức của các cựu chiến binh Việt Nam, những người ít khi
có dịp phát biểu trong một phim tài liệu Mỹ về chiến tranh Việt Nam.
Theo lời Ken Burns, những cựu chiến binh này nay đều đã rất lớn tuổi và
họ có thể dám nói khác với quan điểm chính thống của Đảng Cộng sản Việt
Nam về cuộc chiến này.
Đạo diễn Ken Burns nhấn mạnh : "Tại
Hoa Kỳ, cuộc chiến vẫn là một chủ đề nhạy cảm và là điểm gây bất đồng
lớn. Tại Việt Nam cũng vậy, vẫn có cái nhìn khác biệt giữa các cựu chiến
binh miền Bắc và miền Nam, cũng như giữa người dân hai miền."
Theo
số liệu chính thức của Hà Nội, trong cuộc chiến tranh Việt Nam, đã có
hơn 3 triệu thường dân thiệt mạng, cùng với hơn 2,5 triệu binh lính của
cả hai phía. Hoa Kỳ thì đưa ra con số chính thức là cùng với với 200
ngàn lính Việt Nam Cộng Hòa, đã có 58.220 quân nhân Mỹ thiệt mạng và hơn
1.600 quân nhân vẫn còn bị xem là mất tích.
Thanh Phương
*******************
Vietnam War : 'Cuộc chiến day dứt tất cả chúng tôi'
Cô
gái rất trẻ giơ tay hỏi nữ đạo diễn Lynn Novick : "Tại sao trong những
trích đoạn được xem, tôi chỉ thấy những nhân vật được phỏng vấn từ miền
Bắc Việt Nam ? Vậy trong bộ phim tài liệu sắp chiếu có những người từ
miền Nam được trả lời phỏng vấn không ?".
Khán phòng im lặng chờ đợi.
Nhưng
đó không phải người đầu tiên đặt câu hỏi đó trong buổi chiếu giới thiệu
phim "Vietnam War" - bộ phim tài liệu 10 tập do Ken Burns và Lynn
Novick thực hiện trong 10 năm về cuộc chiến tranh Việt Nam - sắp được
công chiếu.
Trong
buổi ra mắt phim tại Tổng lãnh sự Mỹ tại Thành phố Hồ Chí Minh hôm
25/8, nhiều khán giả đã được gặp và trao đổi với đạo diễn Lynn Novick và
nhà văn Nguyên Ngọc - trong quá trình ông hỗ trợ thông tin cho đoàn
phim.
Câu
hỏi đại diện cho rất nhiều vết nứt hồ nghi và đầy ngờ vực của những
khán giả trẻ đã có mặt tại Tổng Lãnh sự quán Mỹ tại Sài Gòn ngày hôm ấy,
muốn tìm kiếm một diện mạo khác của cuộc chiến đã đóng vẩy trên thân
thể mình suốt hàng chục năm dài.
Một
cuộc chiến luôn được viết và giới thiệu bằng cái nhìn hằn hộc và rạn vỡ
từ cả hai phe, nơi chúng tôi học trong sách giáo khoa về một miền Nam
"bù nhìn", dơ dáy, bẩn thỉu, đàng điếm ; hoặc đọc trên mạng về một miền
Bắc đói kém, sĩ diện, ngu xuẩn và tàn bạo.
Phần
trích được chiếu trong Tổng Lãnh sự Mỹ mở đầu bằng mái đầu bạc của Bảo
Ninh với một câu nhận định hùng hồn : "Chiến tranh không ai thắng hay
thua hết. Những ông không bao giờ đánh nhau mới bàn luận ai thắng thua"…
Và tiếp sau đó, là những câu chuyện mở ra từ những cánh cửa tinh thần
đóng chặt lại sau hàng chục năm dài tham chiến. Bảo Ninh thú nhận khi
ông trở về nhà sau trận mạc, mẹ ông im lặng không dám vui mừng vì chợt
nhớ ra người hàng xóm cũng có đứa con trai đi bộ đội - và bên ấy chưa có
người về.
Một
đoạn phỏng vấn mà một cựu binh Mỹ tên Bill Erhart nhớ lại khi ở Huế
1968. "Mỗi ngôi nhà là một chiến trường. Đó là một trận đánh xấu xí.
Chúng tôi phải cho nổ từng bức tường, từng nhà"…,"thật là một nỗi xấu hổ
khi phá hủy một thành phố đẹp như thế…".
Cảnh tại Huế ngày 15/3/1968
Đoạn
trả lời khác của người lính Mỹ, thú nhận về một điều tàn bạo đã xảy ra :
"…tôi 19 tuổi, tôi đã chứng minh được mình can đảm như thế nào… Nhưng
lẽ ra tôi phải nói mình không được làm như thế. Tôi nghĩ về nó như một
sự hổ thẹn. Mẹ tôi là một phụ nữ. Vợ tôi, con gái tôi cũng là phụ nữ.
Tôi có mọi cơ hội để nói không".
Một
người lính Việt Nam nói : "Thế hệ của họ hi sinh cho cái gì chứ ? Trong
nhà tôi có sáu ông đàn ông đi lính, chỉ có mình tôi về thôi".
Nhiều
đoạn phim rời rạc cùng câu chuyện của bộ đội Việt Nam, Hoa Kỳ trôi qua
suốt hai giờ chiếu trích dẫn. Trong đó, hiếm hoi xuất hiện hình ảnh
người lính nào của miền Nam Việt Nam Cộng Hòa. Câu hỏi đó của cô gái trẻ
bật lên, như biểu tượng chất vấn cho sự công bằng của một lịch sử thoi
thóp đã nằm im hơn nửa thế kỷ. Lynn Novick mỉm cười nói : "Có, chúng tôi
có phỏng vấn những người từ miền Nam. Nội dung đó sẽ có đầy đủ khi bạn
xem bộ phim được công chiếu trên trang web của PBS".
Câu
trả lời của Lynn đào thêm một ngờ vực khó chịu khác : Có nghĩa là đoạn
phim được chiếu giới thiệu ngày hôm đó đã đi qua bàn tay kiểm duyệt thô
bạo và thiếu độ lượng - trước khi nó xuất hiện được dưới những ánh mắt
trẻ măng đã rất thành tâm muốn hiểu cuộc chiến tranh Việt Nam theo nhiều
hơn một nghĩa của cờ đỏ hay cờ vàng. Như mọi khi, có những kẻ vẫn tìm
cách che mắt lịch sử, dù dưới nhân danh hay ngọn cờ nào. Lịch sử không
dễ chịu, chúng tàn bạo khi ta cố nhìn vào đáy mắt người từng trải - hỏi
về điều xảy ra- và bắt gặp một tia bối rối - bởi họ không đủ can đảm cúi
đầu trước những người đã gục đổ thây mình vì một lý tưởng hùng hồn ngu
ngốc nào đó.
Khán giả đã được gặp và trao đổi với đạo diễn Lynn Novick.
Một
người đàn ông khác giơ tay hỏi trong buổi chiếu : "Tôi nghĩ bộ phim
phải tên là American War mới đúng, chứ sao lại là Vietnam War ?". Tôi
không còn nhớ câu trả lời của êkíp làm phim về câu hỏi hằn học đó. Nhưng
gần cuối buổi trả lời khán giả, nữ đạo diễn Lynn Novick nói - có lẽ phù
hợp để trả lời cho câu hỏi đó :
"Trước
khi làm bộ phim, tôi đã xem và thấy những khó khăn, nhưng chúng tôi
muốn biết CÁI GÌ ĐÃ XẢY RA Ở ĐÂY. Chúng tôi phải tìm ra câu trả lời
trước khi bắt đầu làm phim, với những tiêu chí : mô tả hiện thực chiến
tranh, chiến trường, sự chết chóc, sự hi sinh. Chúng tôi không bọc đường
cuộc chiến. Chúng tôi cố gắng không phán xét. Chúng tôi nói về những
trải nghiệm tối tăm nhất trong cuộc đời của nhân vật. Chúng tôi cố gắng
trung thực với những bi kịch, kể câu chuyện từ nhiều phía, và tìm cách
thể hiện rất nhiều trải nghiệm của người Việt Nam trong cuộc chiến".
Và
những hình ảnh trong phần chiếu trích dẫn tôi coi, đó không phải là một
cuộc chiến với tên gọi đầy biểu tượng là "Vietnam War" hay "American
War", đó là những khung hình im lặng, nơi tiếng nói của những người Việt
Nam thật, những người Mỹ thật, những ai ở đâu đó đã mất từng mảnh thân
thể, tinh thần và trái tim sau nhiều chục năm dài gục ngã và đứng dậy
trong cuộc chiến tàn bạo đó.
Một cảnh trong bộ phim - do đoàn làm phim Florentine cung cấp
Những
nhân vật con người đó không cố gắng gồng mình để thể hiện biểu tượng
thời đại hay chính trị nào, đã gần nửa thế kỷ kết thúc, giờ là lúc họ
bình tĩnh kể lại trong sự nghẹn ngào, cay đắng, trong lòng hàm ơn, trong
nước mắt về cách mình đã chiến đấu cho một phe nào đó.
Lynn
Novick nói về lòng biết ơn những nhân vật đã chịu trả lời phỏng vấn bà :
"Họ nói họ sẽ kể lại câu chuyện của mình. Nếu chuyện của họ không được
kể lại, nó sẽ không được truyền cho thế hệ kế tiếp. Họ muốn câu chuyện
của họ được kể cho thế hệ kế tiếp".
Khi
kết thúc buổi chuyện trò, tôi hỏi Lynn về nhân vật hai vợ chồng lái xe
tải trên đường Trường Sơn, vì sao bà tìm được họ. Lynn nói : "Chúng tôi
mời những người trong cùng hội cựu chiến binh đó gặp mặt. Chúng tôi đã
nói rất nhiều, nhưng tôi nhận ra hai vợ chồng họ thật đáng yêu và quấn
quýt với nhau. Và họ thành thật sẵn sàng chia sẻ chuyện tình yêu của họ ở
đó. Họ cởi mở. Họ sẵn sàng kể lại".
Phim 'The Vietnam War' (Cuộc chiến Việt Nam) - hình do đoàn làm phim cung cấp
Sự
hấp dẫn của phần trích trong "Vietnam War" đến từ những câu chuyện có
thật nhưng lại diễn biến kịch tính, tàn bạo và đầy tình tiết như bất cứ
một bộ phim điện ảnh nào ta có thể tìm thấy, bởi hàng trăm câu chuyện
được chọn lựa kỹ càng, những trải nghiệm vô giá, độc đáo, khó chịu và
vượt xa tưởng tượng của bất cứ ai chưa từng trải qua thời gian khốn khó
tàn bạo đó.
Đó
là cách "Vietnam War" được làm, dù biết gương mặt cuộc chiến sẽ khác đi
sau 25 năm, sau 50 năm, sau khi tư liệu mới được tiết lộ, giải mật, sau
khi những "trận địa" chính trị quốc tế thay đổi, sau khi con người đã
già đi và hấp hối… thứ họ ước muốn để lại : là một thế hệ nhỏ đầy chất
vấn và hồ nghi cha mẹ mình, sẽ nhìn cuộc anh em tương tàn và nước Mỹ can
dự đó theo một cách trưởng thành và bình tĩnh hơn.
Lịch sử không cố định. Nhưng máu và lửa không bao giờ nên được nhen lại…
Tác
giả là một cây bút sống và làm việc tại Thành phố Hồ Chí Minh. Bài đã
đăng trên trang cá nhân của tác giả. Bộ phim tài liệu Vietnam War 10 tập
sẽ được chiếu tại Hoa Kỳ từ ngày 17/9. Bộ phim cũng sẽ được chiếu trên mạng với phụ đề tiếng Việt.