Chuyện gì thực sự đang xảy ra ở Đà Nẵng? (Nguyễn Anh Tuấn)
Ở mỗi tỉnh thành, dù phe Bí thư
hay phe Chủ tịch đều không thể chiếm trọn miếng bánh, song mỗi phe đều
khá hài lòng với phần bánh trong tay mình có vẻ đang lớn hơn qua từng
năm. Tuy nhiên, dễ thấy là miếng bánh lợi ích không thể phình to mãi,
nếu không muốn nói là đang có dấu hiệu nhỏ xuống rõ rệt, nhất là từ sau
Đại Hội XII, khi mà nợ công đã chạm mức báo động và tài nguyên thì đã
cạn kiệt. Thế thì, một khi quy mô bộ máy không giảm tương ứng với tốc độ
nhỏ đi của chiếc bánh, mâu thuẫn sẽ tăng. Nhìn dưới góc độ này, Đà Nẵng
chỉ đang kể tiếp câu chuyện của Yên Bái, dù không vang tiếng súng, song
chẳng hề kém phần gay cấn. [Và quan trọng là, không phải chỉ mỗi Đà
Nẵng, hãy chờ xem]
Chuyện bằng cấp, chuyện quản lý đô thị và đất đai, chuyện sắp xếp
nhân sự, chuyện nguyên tắc đảng đều không phải là tình tiết chính trong
câu chuyện chính trường đang lùm xùm ở Đà Nẵng. Đó cũng chẳng phải là lý
do để Ủy ban Kiểm tra Trung ương vào cuộc, bởi những sai phạm được liệt
kê thật bình thường, và có thể tìm thấy ở bất kỳ địa phương nào. Vấn đề
mấu chốt ở đây là bởi hai diễn viên chính trên sân khấu chính trị Đà
Nẵng, Bí thư Xuân Anh và Chủ tịch Đức Thơ, thông qua hai thiết chế Thành
ủy và UBND, đã so kè nhau tới mức tạo ra một tình thế bế tắc, khiến
tiến trình ra quyết định của thành phố hơn năm qua thường xuyên bị ngưng
trệ, cán bộ thì ôm ghế thấp thỏm, nhà đầu tư, doanh nghiệp thì trì hoãn
để nghe ngóng thông tin. Khán giả dần mất kiên nhẫn với vở kịch bế tắc
này, và để câu chuyện không kéo dài lâu hơn, Trung ương buộc phải can dự
để hạ màn cả hai diễn viên chính.
Tuy nhiên, câu hỏi là, lý do nào dẫn đến tình trạng so kè nghiêm
trọng như trên? Đặt câu chuyện vào một bối cảnh rộng lớn hơn, có thể kể
ra 3 nguyên nhân.
Đầu tiên là quy trình thăng tiến truyền thống bị xô ngã. Những thế hệ
lãnh đạo trước đây của thành phố đều thăng tiến tuần tự từ thấp đến cao
qua một thời gian dài. Ở mỗi nấc thang trong hệ thống quyền lực, cá
nhân lãnh đạo có đủ thời gian xây dựng và củng cố mạng lưới cánh hẩu của
riêng mình. Ngay cả khi giữa những người lãnh đạo thăng tiến tuần tự
này có xung khắc với nhau đi chăng nữa, họ cũng dễ thỏa hiệp với nhau
hơn vì qua một thời gian dài công tác cùng nhau, lợi ích của các bên đã
đan xen tới mức chẳng ai muốn nghĩ tới việc sống mái. Ở Đà Nẵng, có thể
xem Đức Thơ là đại diện của kiểu lãnh đạo tuần tự nhi tiến này, trong
khi Xuân Anh lại hiện lên khá rõ mà một người được 'ấn' vào chiếc ghế
lãnh đạo cao nhất ở thành phố. Mâu thuẫn giữa phe mới nổi và cựu trào là
không thể tránh khỏi.
Lý do thứ hai là mâu thuẫn về lợi ích. Trong thể chế song trùng
đảng-chính quyền ở nước ta, chuyện Bí thư và Chủ tịch không ưa nhau là
hết sức tự nhiên và bình thường, như một rừng hai hổ. Tuy nhiên, 10-15
năm qua, trong khi hai cơ cấu đảng và chính quyền đều ngày một phình to
ra, xung đột giữa chúng có vẻ chưa quá căng thẳng khi mà miếng bánh lợi
ích cũng lớn lên tương ứng, đi liền với việc gia tăng nợ công và khai
thác kiệt cùng tài nguyên khoáng sản. Ở mỗi tỉnh thành, dù phe Bí thư
hay phe Chủ tịch đều không thể chiếm trọn miếng bánh, song mỗi phe đều
khá hài lòng với phần bánh trong tay mình có vẻ đang lớn hơn qua từng
năm. Tuy nhiên, dễ thấy là miếng bánh lợi ích không thể phình to mãi,
nếu không muốn nói là đang có dấu hiệu nhỏ xuống rõ rệt, nhất là từ sau
Đại Hội XII, khi mà nợ công đã chạm mức báo động và tài nguyên thì đã
cạn kiệt. Thế thì, một khi quy mô bộ máy không giảm tương ứng với tốc độ
nhỏ đi của chiếc bánh, mâu thuẫn sẽ tăng. Nhìn dưới góc độ này, Đà Nẵng
chỉ đang kể tiếp câu chuyện của Yên Bái, dù không vang tiếng súng, song
chẳng hề kém phần gay cấn. [Và quan trọng là, không phải chỉ mỗi Đà
Nẵng, hãy chờ xem]
Nguyên nhân thứ ba, và cũng là điều khiến xung đột ở Đà Nẵng vượt ra
ngoài biên giới địa phương, là màu sắc chiến tranh ủy nhiệm (proxy war)
của nó. Đoạn đường Thành ủy tới UBND chỉ vài trăm mét nhưng lắm khi đôi
bên phải bay vòng Ba Đình trước khi có thể tương tác được với nhau.
Chiến tranh ủy nhiệm hay nổ ra ở những nơi xuất hiện chân không quyền
lực, hoặc nơi mà thế lực nắm quyền ngồi chưa vững chiếc ghế quyền uy,
nên bên ngoài hoặc bên trên dễ dàng can thiệp. Đà Nẵng hậu Bá Thanh là
một nơi như vậy, vì dù rằng còn nhiều tranh cãi xung quanh di sản của
ông, khó có thể phủ nhận suốt 20 năm đứng đầu thành phố của mình, ông
Thanh chưa hề có một kế hoạch nghiêm túc về việc lựa chọn và xây dựng
nhân vật số 2 thay thế ông, nhất là khi chuyến 'Bắc du' của ông có vẻ
không nằm trong dự liệu.
Tóm lại, vấn đề xung đột chính trị ở Đà Nẵng vừa có tính thời cuộc,
vừa có tính cơ cấu thuộc về bản chất thể chế hiện hành. Một kết luận của
Ủy ban Kiểm tra Trung ương có thể giải quyết được tính thời cuộc của
vấn đề, song nguyên nhân mang tính cơ cấu đòi hỏi nhiều nỗ lực hơn thế
gắn với cải cách thể chế.
RFA