Nguyên thủ quốc gia và định chế chủ tịch nước (Huy Đức)
Đại tướng Trần Đại Quang đi chữa bệnh từ tối 25-7-2017. Sự vắng mặt
của ông ở trong Nước suốt hơn hai tuần qua đã tạo ra một khoảng trống
cho các lời đồn đoán. Đây có thể chỉ là lựa chọn cá nhân. Các nhà lãnh
đạo vốn vẫn hy vọng vào kết quả điều trị để xuất hiện trở lại trước công
chúng một cách hoành tráng. Chuyện này từng xảy ra với Chủ tịch nước Lê
Đức Anh.
Cuối 1996, Tướng Lê Đức Anh bị đột quỵ. [Ông bị xuất huyết não khá nặng.
Theo bác sỹ Vũ Bằng Đình, Giám đốc Quân y viện 108, người trực tiếp cấp
cứu. Thông tin về bệnh tình của Tướng Anh được giữ kín tuyệt đối. Hơn
ba tháng sau, ông bắt đầu hồi phục. Bằng một ý chí sắt đá, Tướng Lê Đức
Anh quyết định vẫn xuất hiện trên truyền hình, đài phát thanh, đọc lời
chúc mừng năm mới (1997). Bác sỹ Vũ Bằng Đình nói: “Chúng tôi phải hộ
tống ông từ bệnh viện ra phòng thu. Ống kính chỉ quay nửa người nên dân
chúng không biết ông vẫn ngồi trên giường bệnh. Các bác sỹ nấp phía sau
sẵn sàng cấp cứu”(tr319, Chương 19, Bên Thắng Cuộc II)].
Theo tôi, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cần ra một quy chế, bắt buộc phải
báo cáo với dân chúng trong trường hợp người giữ một số chức danh vì lý
do sức khỏe hay lý do cá nhân không thể có mặt tại nhiệm sở trong một
thời gian nhất định[có những nguyên thủ quốc gia chỉ cần vào phòng mổ là
phải bàn giao quyền cho cấp phó]. Đặc biệt là với các chức danh có ảnh
hưởng trực tiếp tới vận mệnh quốc gia như Chủ tịch nước, Thủ tướng...
Chúng ta không rõ bệnh tình của Đại tướng Trần Đại Quang thế nào. Nhưng,
Chủ tịch nước là một định chế được Hiến pháp 2013 (Điều 88) trao cho
khá nhiều quyền bính, đặc biệt có những quyền có thể phải thực thi bất
cứ lúc nào như "công bố, bãi bỏ quyết định tuyên bố tình trạng chiến
tranh; ...ra lệnh tổng động viên hoặc động viên cục bộ, công bố, bãi
bỏ tình trạng khẩn cấp". Theo Điều 93 của Hiến pháp 2013 thì, "Khi Chủ
tịch nước không làm việc được trong thời gian dài thì Phó Chủ tịch nước
giữ quyền Chủ tịch nước". Chắc chắn là khi Đại tướng Lê Đức Anh bị đột
quỵ vào năm 1996, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã phải bố trí người đảm
nhận trách nhiệm của ông; và có thể, khi Đại tướng Trần Đại Quang đi
Nhật, ông cũng đã bàn giao công việc cho người thay thế.
Tuy nhiên, dân chúng phải được biết những quy trình ấy; đừng để dân
chúng có cảm giác có những vị trí trong bộ máy nhà nước hiện nay chỉ tồn
tại trên danh nghĩa. "Cô đi lấy chồng thì chợ vẫn vui". Mặt khác, quyền
lực của nguyên thủ quốc gia còn có giá trị biểu tượng. Dân chúng sẽ cảm
thấy họ được tôn trọng khi được thông báo người thay thế dù Chủ tịch
nước chỉ "không làm việc" trong một thời gian không dài. Tình trạng khẩn
cấp có thể xảy ra bất cứ lúc nào bởi thiên tai địch họa. Và, nhỡ có
điều gì đến với quốc gia, dân chúng sẽ rất hoang mang nếu họ thấy người
phát đi các mệnh lệnh không phải là nguyên thủ được Quốc hội bầu lên mà
từ một người họ chưa hề được thông báo thủ tục tạm trao quyền theo Hiến
pháp.
(FB Trương Huy San)