Hà Nội trong ngập lụt và bài học từ Hà Lan – Vùng đất thấp với nghệ thuật trị thủy độc đáo (Nguyễn Xuân Vượng)
Hà Nội sau cơn mưa lớn
Ngày 30-9 vừa qua, Hà Nội hứng chịu một trận mưa lớn kéo dài nhiều giờ. Chỉ trong buổi chiều, nhiều tuyến phố biến thành sông, xe cộ chết máy hàng loạt, sinh hoạt của hàng vạn gia đình bị đảo lộn. Hình ảnh những người dân bì bõm dắt xe giữa dòng nước ngập ngang thắt lưng, hay cảnh học sinh, công nhân đội mưa lội bộ hàng cây số về nhà, đã trở thành nỗi ám ảnh quen thuộc mỗi mùa mưa bão.
Có ý kiến bi quan cho rằng: “Hà Nội không còn chỗ để thoát nước đi đâu được nữa”. Quả thật, với tốc độ đô thị hóa nhanh chóng, nhiều hồ điều hòa bị san lấp, hệ thống kênh rạch bị thu hẹp, cống ngầm quá tải và xuống cấp, Hà Nội ngày càng khó chống chọi với những trận mưa cực đoan.
Câu hỏi đặt ra: Giải pháp nào cho một đô thị đang phát triển nóng nhưng phải đối mặt với nguy cơ ngập úng triền miên?
Trong bối cảnh ấy, việc nhìn ra thế giới để tìm bài học là cần thiết. Có lẽ không nơi nào trên hành tinh này đối mặt với thách thức về nước nhiều như Hà Lan – quốc gia có tới một phần ba diện tích đất nằm thấp hơn mực nước biển. Vậy mà, thay vì chìm trong nước, Hà Lan đã kiến tạo nên một hệ thống quản lý nước tiên tiến bậc nhất, trở thành hình mẫu toàn cầu.
Hà Lan – vùng đất thấp dưới mực nước biển
Hà Lan nằm ở vùng cửa sông của ba con sông lớn châu Âu: Rhine, Meuse và Scheldt. Địa hình thấp trũng khiến nước biển và nước sông có thể tràn ngập bất cứ lúc nào. Nhiều khu vực ở Hà Lan nằm dưới mực nước biển từ 2 đến 6 mét. Nếu không có các công trình phòng hộ, phần lớn đất nước này sẽ biến mất khỏi bản đồ.
Từ hàng ngàn năm trước, người dân Hà Lan đã ý thức rõ mối nguy này và chung tay trị thủy. Họ xây dựng những tuyến đê đất thô sơ, rồi dần hoàn thiện thành hệ thống đê biển kiên cố. Các vùng đất trũng được bao quanh bởi đê được gọi là polder – nơi người dân sinh sống và canh tác.
Trong suốt tiến trình lịch sử, Hà Lan không ngừng cải tiến kỹ thuật trị thủy. Từ cối xay gió bơm nước ở thế kỷ XVII đến những trạm bơm điện khổng lồ thế kỷ XX, từ những con kênh rạch đào tay đến mạng lưới sông nhân tạo hiện đại, tất cả đã tạo nên một kỳ tích: biến vùng đất thấp thành đất ở, đất nông nghiệp, đất công nghiệp.
Bốn trụ cột của hệ thống quản lý nước Hà Lan
1. Đê biển (dike)
Là tuyến phòng thủ đầu tiên, ngăn nước biển và nước sông. Đê Hà Lan không chỉ được xây kiên cố bằng đất và đá, mà còn tích hợp công nghệ cảm biến để theo dõi rò rỉ, sạt lở.
2. Polder
Là vùng đất trũng được bao quanh bởi đê, được quản lý như một đơn vị thủy lợi khép kín. Trong polder, mực nước phải luôn thấp hơn bên ngoài để bảo vệ nhà cửa và đồng ruộng.
3. Kênh rạch (canal)
Mạng lưới kênh dày đặc vừa làm giao thông thủy, vừa thu gom và dẫn nước. Các kênh kết nối polder với các cửa xả, điều tiết dòng chảy theo mùa.
4. Trạm bơm
Trước kia dùng cối xay gió, ngày nay thay bằng trạm bơm điện công suất lớn. Trạm bơm là trái tim của hệ thống, liên tục đẩy nước ra sông hoặc biển, giữ cho mực nước trong polder ổn định.
Delta Works – kỳ quan nhân tạo thế kỷ XX
Năm 1953, Hà Lan chứng kiến một thảm họa: cơn bão lớn kết hợp với thủy triều đã phá vỡ nhiều tuyến đê, làm hơn 1.800 người thiệt mạng, hàng trăm nghìn người mất nhà cửa. Đây là nỗi đau khắc sâu trong ký ức dân tộc.
Từ đó, Hà Lan khởi động Delta Works – dự án công trình thủy lợi khổng lồ kéo dài nhiều thập kỷ. Delta Works bao gồm các đập chắn sóng, cửa ngăn triều, cống điều tiết và đê kiên cố, trải dài hàng trăm km. Đây được coi là “kỳ quan thứ tám của thế giới hiện đại”, giúp bảo vệ hơn 60% diện tích đất nước trước nguy cơ biển dâng và biến đổi khí hậu.
Quản lý nước thông minh và cộng đồng
Điều đáng chú ý là Hà Lan không chỉ thành công nhờ kỹ thuật, mà còn nhờ cơ chế quản lý độc đáo:
– Hội đồng quản lý nước (water boards): Xuất hiện từ thế kỷ XIII, có quyền lực độc lập, chịu trách nhiệm vận hành, duy tu hệ thống, và thu phí dịch vụ từ người dân. Đây là mô hình quản trị cộng đồng sớm nhất ở châu Âu.
– Ứng dụng công nghệ: Hà Lan sử dụng cảm biến, trí tuệ nhân tạo, radar và dữ liệu thời tiết để điều khiển mực nước tự động.
– Không gian ngập tạm: Thay vì cố gắng loại bỏ hoàn toàn nước, Hà Lan thiết kế công viên ngập nước, hồ điều hòa, đồng ruộng ngập lũ – vừa chống lụt, vừa tạo cảnh quan sinh thái.
Bài học cho Hà Nội
Những gì Hà Lan đã làm đem lại nhiều gợi ý quý giá cho Hà Nội:
1. Khôi phục không gian chứa nước
– Giữ và nạo vét hệ thống sông hồ, quy hoạch hồ điều hòa và công viên ngập nước trong các khu đô thị.
2. Đầu tư hệ thống cống – trạm bơm hiện đại
– Xây dựng các trạm bơm cưỡng bức có thể xả thẳng ra sông Hồng, giảm nguy cơ úng ngập trong mưa lớn.
3. Tổ chức quản lý nước minh bạch
– Học theo mô hình water boards, thành lập hội đồng quản lý nước đô thị Hà Nội, có quyền lực và ngân sách độc lập, tránh tình trạng trách nhiệm chồng chéo.
4. Ứng dụng công nghệ số
– Lắp đặt cảm biến, camera, bản đồ số để theo dõi mưa – ngập, dự báo và cảnh báo sớm.
5. Thay đổi tư duy quy hoạch
– Không cố “đuổi” nước ra ngoài, mà phải sống chung với nước, chừa khoảng không gian cho nước trong lòng thành phố.
Kết luận
Người Hà Lan thường nói: “Chúng tôi không sống ở đất nước mình, mà chúng tôi tạo ra nó”. Chính bằng ý chí và trí tuệ, họ đã chinh phục thiên nhiên, biến vùng đất thấp hơn mực nước biển thành một trong những quốc gia an toàn và thịnh vượng bậc nhất thế giới.
Hà Nội hôm nay, trước áp lực ngập lụt ngày càng nặng nề, cần một cách tiếp cận mới: không chỉ làm vài dự án thoát nước cục bộ, mà phải thay đổi toàn diện tư duy quản lý và quy hoạch. Khi đó, “câu chuyện Hà Lan” có thể trở thành nguồn cảm hứng cho hành trình xây dựng một đô thị bền vững, an toàn và đáng sống.
Một ý kiến đóng góp từ Anh Quốc (Fb. Giang Nguyễn):
Xây toàn bộ hệ thống trị thuỷ và điều tiết thuỷ triều biển như Hà Lan có lẽ không khả thi cho Hà Nội bác ạ. Vì Hà Nội ở cạnh sông. Có ví dụ khác khá giống là Thames Barrier bảo vệ London. Toàn bộ thủ đô Anh nằm trên bãi lụt (floodplain) của sông Thames, cách biển 60km, nên có triều cường chảy ngược vào và nước thượng nguồn (Oxfordshire) đổ xuống, xưa lụt liên miên. Sau hai trận hồng thuỷ 1928 và 1953 người ta quyết định cho xây đập di động Thames Barrier ở đoạn giữa Greenwich và Woolwich, phía hạ lưu sông Thames. Nó hoạt động rất tốt, bảo vệ toàn bộ 125 km2 diện tích thủ đô và trong 40 năm qua đã “xử lý hơn 200 vụ lụt” ngon lành.
Tham khảo:
https://www.gov.uk/guidance/managing-future-flood-risk-and-thames-barrier-thames-estuary-2100
Hà Nội mùa này phố cũng như sông…
______
Bài viết trên Facebook Nguyễn Xuân Vượng
https://www.facebook.com/share/p/1CJ9iDyBP7/?mibextid=wwXIfr
Nguồn: vietnamthoibao.org
https://thongluan-rdp.online/dien-dan/ha-noi-trong-ngap-lut-va-bai-hoc-tu-ha-lan-vung-dat-thap-voi-nghe-thuat-tri-thuy-doc-dao-nguyen-xuan-vuong/
