Lệnh cấm TikTok có lan truyền sang các nước khác? (Joe Tidy)
Các nhà phân tích cho rằng chỉ là "vấn đề thời gian" trước khi lệnh cấm TikTok của Mỹ lan sang các nước đồng minh và xa hơn nữa – nếu chính quyền Trump quyết định giữ lệnh cấm này.
Ứng dụng TikTok đã bị ngừng hoạt động ở Mỹ sau khi các nhà lập pháp nước này kết luận rằng TikTok là một mối đe dọa đối với an ninh quốc gia do mối liên hệ giữa công ty mẹ ByteDance với chính phủ Trung Quốc – điều mà ByteDance phủ nhận.
Tuy nhiên, Tổng thống đắc cử Donald Trump đã cho biết ông phản đối lệnh cấm nói trên và sẽ tìm cách để đảo ngược quyết định.
Nếu lệnh cấm của Mỹ được tiến hành, các chuyên gia nói rằng việc cấm cửa các công ty công nghệ Trung Quốc và Nga vì lý do an ninh quốc gia trước đây có thể là mô hình tiềm năng để lệnh cấm TikTok có thể lan ra toàn thế giới.
"Có những điểm tương đồng lớn giữa TikTok và những gì đã xảy ra với Huawei của Trung Quốc và Kaspersky của Nga, cho thấy rằng chỉ là vấn đề thời gian trước khi một lệnh cấm lan rộng có hiệu lực," Emily Taylor, Biên tập viên của tờ Cyber Policy Journal, cho biết.
Trong cả hai trường hợp, các công ty này đều bị Mỹ cáo buộc là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia – nhưng không có bằng chứng cụ thể nào được các cơ quan an ninh mạng đưa ra.
Điều tương tự cũng đã xảy ra với TikTok.
Dưới thời Tổng thống Trump, sản phẩm phần mềm diệt virus hàng đầu của Kaspersky đã bị cấm sử dụng trên các máy tính dân sự và quân sự ở Mỹ sau khi có những cáo buộc vào năm 2017 rằng phần mềm này được Điện Kremlin sử dụng trong một vụ tấn công mạng – một cáo buộc chưa bao giờ được chứng minh.
Ngay sau đó, Vương quốc Anh cũng làm theo và từng đồng minh một dần đưa ra các hạn chế, cảnh báo hoặc lệnh cấm.
Phải mất nhiều năm nhưng cuối cùng, một lệnh cấm trên toàn quốc đã có hiệu lực vào năm ngoái tại Mỹ, nhưng vào thời điểm đó, nó gần như không còn tác dụng. Kaspersky đã đóng cửa hoạt động tại Mỹ, sau đó là các văn phòng tại Anh, với lý do không còn hoạt động kinh doanh khả thi ở đây.
Công ty này luôn lập luận rằng quyết định của chính phủ Mỹ dựa trên "bối cảnh địa chính trị và những mối lo ngại mang tính lý thuyết" thay vì xác minh rủi ro một cách độc lập.
Theo nghiên cứu của công ty quản lý rủi ro mạng Bitsight, việc giảm mức sử dụng Kaspersky sau lệnh cấm đã được ghi nhận, không chỉ ở Mỹ mà còn ở ít nhất 25 quốc gia khác, kể cả những quốc gia không có chính sách công khai cấm phần mềm này.

Tập đoàn viễn thông khổng lồ Huawei của Trung Quốc gần như đã vấp phải trường hợp tương tự.
Mỹ cáo buộc Huawei và các công ty công nghệ Trung Quốc khác có mối quan hệ quá gần gũi với chính phủ Trung Quốc. Họ lập luận rằng các thiết bị 5G phổ biến của công ty này không nên được sử dụng để xây dựng mạng viễn thông vì có thể bị lợi dụng để do thám hoặc gây gián đoạn thông tin liên lạc.
Một cựu nhân viên của Huawei tại Anh nói rằng, một khi Mỹ quyết định cấm, chặn hoặc hạn chế Huawei, gần như không thể tránh khỏi việc các đồng minh sẽ làm theo.
"Anh và một số quốc gia khác đã nói về việc tự đưa ra kết luận độc lập của riêng họ về vấn đề an ninh, nhưng Mỹ không ngừng vận động hành lang một cách kín đáo. Họ cảnh báo về các rủi ro an ninh quốc gia, nhưng không bao giờ có bằng chứng để chứng minh," theo cựu nhân viên không muốn tiết lộ danh tính.
Việc Mỹ vận động hành lang mạnh mẽ với các đồng minh về các vấn đề an ninh là điều thường thấy trong nhiều khía cạnh của chính sách an ninh mạng.
Cái nhìn chằm chằm của Ngũ Nhãn
Mọi chuyện thường bắt đầu với các quốc gia trong Liên minh Five Eyes (Ngũ Nhãn).
Liên minh chia sẻ thông tin tình báo chặt chẽ này bao gồm năm nền dân chủ nói tiếng Anh: Mỹ, Anh, Canada, Úc và New Zealand.
Cho đến nay, tất cả các thành viên đã cấm TikTok trên các thiết bị của chính phủ và một số quốc gia thậm chí đã đưa ra các cảnh báo công khai. Canada đã ra lệnh chấm dứt hoạt động của TikTok tại nước này với lý do lo ngại về an ninh quốc gia.
Hiệu ứng domino từ Five Eyes có thể rất lớn, và các hạn chế sử dụng TikTok đã lan rộng rồi, khi ứng dụng này bị cấm trên thiết bị của nhân viên chính phủ, công chức hoặc quân nhân tại Áo, Bỉ, Estonia, Pháp, Hà Lan, Na Uy và Đài Loan...
Ciaran Martin, cựu Giám đốc Trung tâm An ninh mạng Quốc gia của Anh trong thời điểm ban hành lệnh cấm đối với Huawei và Kaspersky, đồng ý rằng nói chung khi Mỹ đưa ra quyết định an ninh quốc gia hoặc quyết định chiến lược về một công ty, Anh và các đồng minh rốt cuộc cũng sẽ làm theo.
Tuy nhiên, ông nói rằng, giống như tất cả các vấn đề liên quan đến TikTok, cần chú ý đến chính quyền Trump sắp tới.
"Điều chúng ta chưa biết là liệu TikTok có trở thành ngoại lệ hay không vì Trump đã nói rằng ông ấy phản đối lệnh cấm, vậy liệu ông ấy có ra lệnh cho các đồng minh làm theo không? Chúng ta vẫn chưa rõ," ông nói.
Lập trường của Trump về TikTok đã thay đổi đáng kể so với nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của ông, khi ông từng cố gắng cấm ứng dụng này. Kể từ đó, ông đã trở thành người ủng hộ TikTok sau khi chiến dịch tái tranh cử của ông nhận được sự ủng hộ từ các video trên nền tảng này.
Emily Taylor cũng đồng ý rằng yếu tố chưa rõ ràng này có thể khiến TikTok khác biệt so với Huawei và Kaspersky.
"Nó phụ thuộc vào mức độ áp lực mà chính quyền sẵn sàng áp dụng," bà nói với BBC.
"Nếu chương trình nghị sự đối ngoại của họ quá dày đặc, thì việc ép các đồng minh khác tuân theo lệnh cấm có thể bị đẩy xuống phía dưới danh sách ưu tiên, cho phép các quốc gia khác chờ đợi."
Hiện tại, chính phủ Anh cho biết vào thứ Bảy (18/1) rằng họ "không có kế hoạch" cấm TikTok. "Chúng tôi làm việc với tất cả các công ty mạng xã hội lớn để hiểu kế hoạch của họ trong việc đảm bảo an ninh dữ liệu tại Anh và đảm bảo họ đáp ứng các tiêu chuẩn bảo vệ dữ liệu và an ninh mạng cao mà chúng tôi mong đợi."
Phương Tây - và các nước còn lại

Huawei Technologies đã mở trụ sở tại Zambia, nơi họ đầu tư vào các dự án hạ tầng kỹ thuật số lớn.
Một khía cạnh khác cần cân nhắc về tương lai của TikTok sau lệnh cấm của Mỹ là liệu ứng dụng này có thể tiếp tục phát triển mà không có cơ sở khách hàng tại Mỹ hay không.
Bất kỳ ứng dụng nào mất đi 170 triệu người dùng cũng sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề, nhưng người dùng Mỹ đặc biệt có giá trị đối với nhiều nhà sáng tạo nội dung, nhà quảng cáo và việc họ chi tiền trực tiếp cho TikTok Shop.
Nếu các nước phương Tây còn lại cũng làm theo, điều đó sẽ giảm dòng tiền chảy vào công ty này và hạn chế sự phát triển của các tính năng mới, càng củng cố sự thống trị của các nền tảng Mỹ như Instagram Reels, YouTube Shorts và Snapchat.
TikTok hiện cũng đã bị cấm tại Pakistan, Afghanistan và Ấn Độ – một thị trường khổng lồ. Ứng dụng này không có mặt tại Trung Quốc vì đã có phiên bản ''chị em'' là Douyin.
Kaspersky và Huawei đều đã vượt qua khủng hoảng bằng cách dựa vào cơ sở khách hàng nội địa và chuyển hướng sang các khu vực như châu Phi và Trung Đông.
Do đó, TikTok có thể xây dựng cơ sở người dùng tại các khu vực này. Nhưng nếu lệnh cấm của Mỹ lan rộng trên toàn cầu, ứng dụng này có lẽ sẽ không bao giờ lớn như hiện tại và có thể sẽ chết dần theo thời gian.
- Joe Tidy
- Phóng viên an ninh mạng
- BBC World Service
- Nguồn: BBC Tiếng Việt
- 19/01/2025