Thích Tuệ Sỹ, vị tu sĩ ‘xuất chúng’ về tri thức và giáo dục (VOA, 24/11/2023)

Đi lão Hòa thượng Thích Tu S là mt bc tăng tài xut chúng ca Pht giáo Vit Nam vi kiến thc uyên bác, Pht hc uyên thâm và có nhiđóng góp vào công vic giáo dc và nghiên cu kinh đin Pht giáo, nhng người tng quen biết Hòa thượng nói vi VOA.




                Hòa thượng Thích Tu S (phi) đng cnh Hòa thượng Thích Huyn Quang (gia), ĐĐ T Tăng thng, và Hòa Thượng Thích Qung Đ (trái), ĐĐệ ngũ Tăng thng


Hòa thượng Tu S sinh năm 1943 ti Lào, trưởng thành trong cái nôi ca Giáo hi Pht giáo Vit Nam Thng nht  min Nam trước năm 1975. Ông tng là giáo sư ca Đi hc Vn Hnh t khi còn rt tr.

Sau năm 1975, ông không tham gia vào Giáo hi Pht giáo Vit Nam do chính quyn cng sn vn đng thành lp. Ông b bt vào năm 1984 v ti Hot đng lt đ chính quyn nhân dân và b kết án t hình, nhưng sau 4 năm thì được th dưới áp lc ca cng đng quc tế.

Hi tháng 9/2022, Hòa thượng Tu S cho biết ông đã làm theo di nguyn ca c Đi lão Hòa thượng Thích Qung Đ, Đc Đệ ngũ Tăng thng, là tái lp Hi đng Giáo phm Trung ương ca Giáo hi Pht giáo Vit Nam Thng nht và Hi đng này đã suy c ông làm Chánh thư ký X lý Thường v Vin Tăng thống.

Bên cnh là mt nhà giáo dc Pht giáo, ông còn được đến như là nhà văn, nhà thơ và dch gi. Ông được cho là thông tho nhiu ngoi ng như tiếng Phn, tiếng Pali, tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Hoa và tiếng Nht.

'Làm sáng t Pht giáo bng ngôn ng hin đi'

T min nam California, Giáo sư Đoàn Viết Hot, người cùng ging dy vi Hòa thượng Tu S ti Đi hc Vn Hnh trước năm 1975, nói ông rt kính trng người đng nghip tr hơn ông mt tui này.

"Thy còn tr mà đã rt già dn, là ging viên đi hc có hiu biết và kiến thc thông tu", Giáo sư Hot nói vi VOA hi tháng 10/2023, lúc Hòa thượng lâm trng bnh.

Giáo sư Hot nhn xét : "Cái hay ca thy Tu S là, dù là mt tu sĩ nhưng ông giao tiếp vi xã hi như là mt người bình thường, tc là ông rt d gn".

Ông cũng ch ra Hòa thượng Tu S là người rt trc tính, tôn trng s tht, nói sao nghĩ vy ch không gi ming nhiu. "V tu sĩ như thy Tu S thì không th nào thích hp dưới chế đ cng sn", ông nói.

V nhng điu Hòa thượng Tu S tng lên tiếng, Giáo sư Hot nói không đ cp đến chính tr mà ch nói v tư tưởng, các vn đ v con người, v xã hi.

Sau năm 1975, Hòa thượng Thích Tu S đã đi ngược đường vi người thy mà ông rt mc tôn kính và xem như bn sư là Hòa thượng Thích Trí Th, lúc đó là Vin trưởng Vin Hóa đo ca Giáo hi Pht giáo Vit Nam Thng nht nhưng sau đó tham gia vào công cuc vn đng thng nht Pht giáo ca chính quyn và tr thành lãnh đo ca Giáo hi Pht giáo Vit Nam.

Đánh giá v đóng góp ca Hòa thượng Tu S, giáo sư Hot nói : "Công lao ln nht ca ông là v mt tư tưởng, hiu theo nghĩa là làm sáng t đo Pht".

Giáo sư Hot ch ra nhng bài viết ca Hòa thượng Tu S trong nhng n bn ca Đi hc Vn Hnh cũng như nhiu nơi khác là ‘đã làm sáng t Pht giáo bng ngôn ng hin đi.

Trong ging dy, Hòa thượng Tu S ging dy cho sinh viên s cao sâu ca đo Pht bên ngoài kinh sách, cũng theo li v giáo sư đng nghip này ca hòa thượng.

‘Tm gương cho tăng ni

Sau khi chp chưởng công vic ca Giáo hi Pht giáo Vit Nam Thng nht, Hòa thượng Thích Tu S đã mi thêm các v hòa thượng đ năng lc đ b sung vào Hi đng Phiên dch Đi Tng Kinh vn có 18 v khi thành lp vào năm 1973 nhưng đến gi đã viên tch hết ch còn li bn thân Hòa thượng Tu S và Đi lão Hòa thượng Thích Thanh T, người sáng lp Thin phái Trúc Lâm hin đã 100 tui.

Hin Hi đng đã dch và in xong 29 tp ca b Thanh Văn Kinh, tc là mt phn ca Tam Tng Kinh, và đã cho công b hi đu năm nay. Hi đng s tiếp tc dch các phn còn li ca Đi Tng Kinh ra tiếng Việt.

Thượng ta-Tiến sĩ Thích Nht T, phó Vin trưởng thường trc ca Hc vin Pht giáo Vit Nam ti thành ph H Chí Minh thuc giáo ca Nhà nước, đánh giá cao công trình dch kinh đin ca Hòa thượng Tu S.

"Đóng góp ca Hòa thượng Tu S xng đáng là đc nht trong cng đng tăng ni  chiu sâu, thut ng, chú thích rt đng cp", ông nói và cho biết ông là tng biên tp ca d án dch Đi Tng Kinh ca Giáo hi Pht giáo Vit Nam vn din ra song song vi công vic ca nhóm Hòa thượng Tu S.

"Riêng phn đóng góp ca Hòa thượng Tu S thì phong cách dch ca hòa thượng rt là chuyên môn, có đ sâu và tính hc thut cao. Rt khó tìm được nhà nghiên cu Pht hc có đng cp tương đương  thi đim hin nay".

Nói vi VOA hi tháng 10, Thượng ta-Tiến sĩ Thích Nht T đưa ra nhn đnh v ba phương din ca hòa thượng Tu S : th nht là thn đng Pht giáo vì đã có nn tng v Pht hc khi còn  tui thơ ; th hai là trong nghiên cu, Hòa thượng Tu S đã ‘đi rt là xa so vi các hòa thượng cùng la tui ; th ba là có đng cp quc tế.

"Tm gương ca Hòa thượng Tu S đã tr thành nim khích l rt ln đi vi các thế h tăng ni bt lun đi theo bt c ý thc h giao tiếp nào, sa môn pháp phái nào".

Khi được hi v vic Hòa thượng Tu S chng đi Giáo hi Pht giáo Vit Nam vn là t chc do nhà nước qun lý, Thượng ta Thích Nht T nói không có gì đáng tiếc vì mi người mt hnh nguyn hành đo riêng.

‘Sc hút đc bit

T Sài Gòn, nhà thơ Đ Trung Quân nói vi VOA hi tháng 10, rng ông đã được đc các tác phm ca Hòa thượng Tu S và có cơ duyên tiếp xúc vi thy tương đi gn, trong đó có ln ông đến d dp Hòa thượng ra mt mt tp thơ và đến thăm Hòa thượng mt ln trước khi đi dch bùng phát.

c thơ ca Thy tôi phi đc vi cm quan ca mt người biết ít nhiu v Pht hc trong khi tôi không có nn tng Pht hc nhiu và sâu", nhà thơ Đ Trung Quân, vn là người Công giáo, nói vi VOA. "Thơ ca thy phi đc dưới mt ch".

"Tôi không dám nghĩ rng mình cm nhn được s uyên bác ca thy trong thơ, không dám nói mình có th hiu được hết", ông nói thêm.

Khi được hi có n tượng như thế nào v Hòa thượng Tu S, ông Đ Trung Quân nói : "Mt người gy gò nhưng có s