Triết lý tri kỷ (Chu Văn)
Trong
cuộc tranh luận, thỉnh thoảng tôi có trích dẫn nhận định của Đạt Lai
Lạt Ma là người đã khẳng định rằng Tổng thống Trump là người "không có
một nguyên tắc đạo đức nào cả". Tôi cũng không quên lập lại lời của Giáo
hoàng Phan Xi Cô khi ngài nói về chủ trương xây tường biên giới của
Tổng thống Trump : "Một người chỉ nghĩ đến việc xây tường, dù ở bất cứ
nơi nào, chớ không phải xây cầu, không phải là tín hữu Kitô". (Chu Văn)
Cứ 10 người Việt tỵ nạn ở Úc mà tôi có dịp trao đổi, thì có đến 8, 9 người ủng hộ Tổng thống Trump hết mình.
Theo
cuộc thăm dò bỏ túi của tôi, cứ 10 người Việt tỵ nạn ở Úc mà tôi có dịp
trao đổi, thì có đến 8, 9 người ủng hộ Tổng thống Trump hết mình. Luận
cứ chung mà người đồng hương của tôi đưa ra để bênh vực, bảo vệ và ngay
cả sống chết cho Tổng thống Trump là : ông là nhà lãnh đạo duy nhứt trên
thế giới dám "đánh" Trung Cộng và chỉ có một mình ông mới có thể đánh
gục Trung Cộng và như vậy chế độ cộng sản ở Việt Nam mới sụp đổ. Thòng
theo luận cứ ấy là một bản án rất rạch ròi : đã chống cộng mà chống
Trump thì chỉ có Việt cộng nằm vùng !
Về
phần những người đồng đạo công giáo của tôi, lời biện hộ dành cho Tổng
thống Trump thường xoay quanh tam đoạn luận : phá thai và đồng tính
luyến ái là tội ác, tổng thống Trump chống lại hai tội ác này, vậy phải
ủng hộ ông.
Trong
cuộc tranh luận, thỉnh thoảng tôi có trích dẫn nhận định của Đạt Lai
Lạt Ma là người đã khẳng định rằng Tổng thống Trump là người "không có
một nguyên tắc đạo đức nào cả". Tôi cũng không quên lập lại lời của Giáo
hoàng Phan Xi Cô khi ngài nói về chủ trương xây tường biên giới của
Tổng thống Trump : "Một người chỉ nghĩ đến việc xây tường, dù ở bất cứ
nơi nào, chớ không phải xây cầu, không phải là tín hữu Kitô" (1).
Câu nói về Tổng thống Donald Trump của Giáo hoàng Francis
Những
lời như thế của các nhà lãnh đạo tinh thần xem ra chẳng có giá trị nào
đối với nhiều người đồng đạo công giáo của tôi ở Úc. Sự ủng hộ cuồng
nhiệt của họ dành cho tổng thống thứ 45 của Mỹ được xây dựng trên một
niềm tin không thể lay chuyển là : ông là người được Thiên Chúa tuyển
chọn và sai đến cho nên dù ông có vô đạo đến đâu vẫn được Ngài che chở,
phù hộ !
Xa
lắc xa lơ tận "Miệt Dưới" mà người đồng hương của tôi còn say mê tổng
thống Trump như thế thì huống gì ngay trên đất Mỹ. Theo dõi phản ứng của
nhiều người Việt ở Mỹ mỗi khi có một tin bất lợi cho Tổng thống Trump,
tôi thấy khiếp quá ! Trên một số báo mạng Việt ngữ như CaliToday và
Người Việt... những người ủng hộ ông buông ra những lời bình luận mà tôi
không dám đọc chớ đừng nói tới chuyện chép lại nguyên văn ở đây. Chưa
bao giờ ngôn ngữ Việt Nam lại rơi vào tình trạng hạ cấp, đê tiện và bẩn
thỉu đến thế !
Suy
nghĩ về hiện tượng đa số người Việt tỵ nạn ủng hộ Tổng thống Trump đến
mức cuồng nhiệt như thế tôi thường liên tưởng đến câu châm ngôn tiếng
Pháp học được thời Trung học : "Hãy nói cho tôi biết bạn thường chơi với
ai, tôi sẽ nói cho bạn biết bạn là ai" (Dis-moi qui tu hantes, je te
dirai qui tu es). Ngưu tầm ngưu, mã tầm mã. Ai mà chả muốn làm bạn với
những người có cùng suy nghĩ, quan điểm, niềm tin, sở thích... giống
mình.
Châm
ngôn này lại càng có giá trị hơn trong quan hệ vợ chồng. Vợ chồng là
bạn đời của nhau. Không phải chỉ có hợp nhãn mà còn phải hợp nhau trong
rất nhiều phương diện mới có thể ăn đời ở kiếp với nhau. Cho tới nay tôi
vẫn cứ thắc mắc không hiểu sao cặp vợ chồng Mỹ Conway vẫn còn có thể
sống với nhau. Là cố vấn của Tổng thống Trump, bà vợ Kellyanne Conway
bênh vực ông chủ của mình cho tới cùng, ngay cả sẵn sàng bóp méo sự
thật, trong khi đó ông chồng George Conway thì lại là người kịch liệt
công kích Tổng thống Trump. Tôi vẫn không hiểu họ chia sẻ cho nhau điều
gì trên bàn ăn, trong phòng ngủ và nhứt là dạy dỗ con cái họ như thế
nào.
"Hãy
nói cho tôi biết bạn thường chơi với ai, tôi sẽ nói cho bạn biết bạn là
ai". Châm ngôn này cũng đúng trong việc chọn mặt gởi vàng. Tôi ủng hộ
một nhà lãnh đạo vì tôi nhìn thấy trong ông hay bà những giá trị mà tôi
trân quý. Tôi chạy theo một nhà lãnh đạo vì nơi ông hay bà tôi thấy phản
ảnh những điều tôi đang ôm ấp trong lòng mà không dám nói ra hay không
làm được. Tôi thích giải quyết vấn đề bằng bạo lực cho nên tôi chọn
những nhà lãnh đạo có chủ trương cai trị bằng bàn tay sắt. Tôi có óc kỳ
thị đối với một số cộng đồng thiểu số cho nên tôi bỏ phiếu cho nhà lãnh
đạo nào có chủ trương như tôi... Hay biết đâu vì sống theo nguyên tắc
"cứu cánh biện minh cho phương tiện" cho nên tôi cũng sống chết cho nhà
lãnh đạo nào biết gian dối, lưu manh, miễn là đạt được mục đích mà tôi
cũng đang hướng tới.
Với
tôi, nhà lãnh đạo nào, nhứt là lãnh đạo quốc gia, cũng phải là một tấm
gương cho tôi noi theo, bởi lẽ nhà lãnh đạo được coi là người đại diện
cho những giá trị cao quý nhứt của một quốc gia. Là tấm gương để tôi noi
theo, nhà lãnh đạo cũng là "tấm gương" để tôi soi mình. Xét cho cùng,
trong một nhà lãnh đạo mà tôi ủng hộ và nhứt là tôn thờ, tôi cũng nhận
ra chính mình. Tôi ủng hộ nhà lãnh đạo nào thì tôi là người như thế hay
muốn được như thế. Hitler không phải tự nhiên trở thành một nhà độc tài
khát máu. Ông cũng chẳng có ba đầu sáu tay để có thể tàn sát 6 triệu
người Do Thái. Ông đã được người dân Đức bỏ phiếu bầu lên. Chủ trương
thù hận đối với người Do Thái của ông đã âm ỉ ngay trong lòng nhiều
người dân Đức. Nhiều người Đức đã nhận diện được chính mình trong con
người của Hitler. Họ "biết mình" xuyên qua tấm gương soi là Hitler.
Tôi
thường đo lường chiều sâu của tình bạn qua hai chữ "tri kỷ". Trong cuộc
sống, chẳng có gì quý giá bằng có được một người bạn tâm giao "biết
mình", hiểu mình. Dĩ nhiên, cần được người khác "biết mình" là một nhu
cầu quan trọng. Nhưng tự mình "tri kỷ", tự mình biết mình có lẽ còn quan
trọng hơn. Và nhà lãnh đạo nào, dù là chính trị hay tinh thần, cũng đều
là tấm gương soi để tôi nhận ra chính mình.
Tôi
vẫn nhớ mãi lần đi thăm một người bạn thời tỵ nạn hiện đang sống ở Mỹ.
Với bằng cấp và công việc ông đang làm, tôi xếp ông vào hạng trí thức
trong xã hội. Ông có một cô con gái rượu vừa mới tốt nghiệp đại học. Bầu
khí gia đình, nhứt là trên bàn ăn, lúc nào cũng nóng lên vì cuộc tranh
luận chính trị : bạn tôi ủng hộ Tổng thống Trump hết mình, nhưng cô con
gái thì lại chê bai ông Trump thậm tệ. Lẽ ra tôi nên đứng ở thế trung
lập để làm trọng tài, nhưng không hiểu sao một hôm tôi lại đứng về phía
cô con gái và đưa ra một số nhận định về tư cách của Tổng thống Trump.
Thế là ông bạn tôi lại cho nổ tung một trái bom tấn : "Bộ anh tưởng
người Mỹ chúng tôi "ngu" cả sao khi ủng hộ Tổng thống Trump". Tôi chỉ
biết đáp trả bằng sự thinh lặng, để mặc cho hai cha con họ tiếp tục cuộc
đấu khẩu. Tự nhiên tôi lại nghe văng vẳng bên tai câu nói của cụ Tản Đà
Nguyễn Khắc Hiếu : "Cũng bởi thằng dân ngu quá lợn, cho nên quân nó dễ
làm quan".
Trong
các thứ hiểu biết, biết mình là thứ biết quan trọng nhứt và trong các
thứ ngu, có lẽ ngu nhứt là không biết mình ngu hay ảo tưởng về mình. Câu
chuyện "Triết lý Tri kỷ" của thi hào Mỹ gốc Lebanon Kahlil Gibran
(1883-1931) gợi lên cho tôi ý nghĩ ấy. Sau khi đọc bài đối thoại về
thuyết "tri kỷ" của nhà hiền triết Hy Lạp Socrates, một thanh niên nọ
mới thấy cần phải đi sâu vào tận đáy lòng để biết mình. Đứng trước tấm
gương, anh nhìn thẳng vào con người xấu xí của mình, suy nghĩ về hình
thù cái đầu, khuôn mặt và tứ chi của thân thể anh. Điều lạ lùng là bất
kỳ nét xấu xí nào trong người của anh cũng đều có sự tương đồng nơi các
bậc vĩ nhân trong nhân loại. Người anh lùn, nhiều bậc vĩ nhân cũng lùn.
Trán anh thấp, nhiều bậc vĩ nhân cũng có trán thấp. Mũi anh dài và gãy,
nhiều bậc vĩ nhân cũng có cái mũi như thế. Mắt anh sâu, nhiều bậc vĩ
nhân cũng có mắt sâu vậy. Môi anh dày có khác chi nhiều bậc vĩ nhân. Hai
cái tai dài của anh, tuy trông hợp với đầu của một con thú, lại cũng
giống như tai của biết bao nhiêu bậc vĩ nhân. Má anh lõm ư ? Nhiều bậc
vĩ nhân cũng thế thôi. Cằm anh lẹm thì đã sao ? Nhiều bậc vĩ nhân cũng
thế thôi.
Đó
là xét về thể lý. Còn nói về một số thói quen, người thanh niên tự nhận
xét : đôi khi anh để bốn năm ngày không rửa tay chân mặt mày. Anh bảo
có khác gì Beethoven đâu. Anh cũng thích nghe lỏm chuyện ngồi lê đôi
mách của các bà các cô. Mà đã sao ? Một số bậc vĩ nhân cũng thế thôi.
Nói gì đến tật tham ăn, anh đâu có thua gì nhiều bậc vĩ nhân !
Suy
nghĩ một lúc, người thanh niên "đưa những đầu ngón tay nhơ bẩn sờ lên
trán rồi tiếp tục nói : "Đây chính là ta. Đây là con người thật của ta !
Ta có tất cả những đức tính của các bậc vĩ nhân từ đầu lịch sử tới bây
giờ. Một thanh niên như ta có những đức tính ấy, cốt để hoàn thành những
công việc lớn".
Thi
sĩ Kahlil Gibran kết thúc bài thơ ngụ ngôn như sau : "Sau đó, hắn để
nguyên bộ đồ hôi hám ngả lưng trên mặt giường nhơ bẩn rồi ngủ thiếp đi
ngay, tiếng ngáy vang động khắp bầu trời mưa" (2).
Tôi
không biết tổng thống thứ 45 của Mỹ có biết bài thơ này không. Nhưng
xem chừng nơi người thanh niên trong bài thơ tôi lại thấy phảng phất vài
nét nơi tổng thống Trump khi ông tuyên bố mình là một "thiên tài ổn
định", là người thông minh nhứt, là người cái gì cũng nhứt hết... Nhìn
qua tấm gương lãnh tụ này, biết đâu những người ủng hộ và sùng bái ông
lại chẳng nhận ra bản thân họ.
Người
thanh niên trong bài thơ của thi sĩ Kahlil Gibran khi đọc thuyết tri kỷ
của Socrates có lẽ quên mất rằng chính nhà hiền triết này cũng đã từng
nói : "Tôi biết rằng tôi chẳng biết gì". Phải chăng ông chẳng muốn nói
rằng cái biết thực sự là biết mình ngu.
Sống
suýt soát cùng một thời kỳ với Socrates, một nhà hiền triết của Châu Á
là Lão Tử dường như cũng muốn dạy cùng một điều khi ông nói : "Quân tử
thịnh đức dung mạo như ngu" : bậc quân tử có đức hạnh thường khiêm cung
như kẻ ngu đần.
Chu Văn
22/06/2020
-------------------