2020, năm của một khúc quanh rất lớn (Nguyễn Gia Kiểng)

Quyết định ra khỏi thế lệ thuộc Trung Quốc để hội nhập vào thế giới dân chủ là quyết định đúng duy nhất trong suốt quá trình hiện hữu của Đảng cộng sản. Vậy tại sao nó lại khiến Đảng cộng sản chao đảo ? Như vậy phải hiểu rằng Đảng cộng sản tự nó đã là một sai trái và do đó mâu thuẫn với tất cả những gì đúng. Cuộc chuyển hóa này là một cơ may vô cùng lớn cho đất nước, tại sao nó lại khiến Đảng cộng sản lâm nguy ? Như vậy phải hiểu rằng Đảng cộng sản đối nghịch với đất nước Việt Nam. Một chính đảng như vậy không có lý do để tồn tại, chưa nói để cầm quyền. (Nguyễn Gia Kiểng)

Chúng ta vừa bước vào một năm mới đòi hỏi sáng suốt và cảnh giác ở mức độ tối cao. Nó đến vào lúc mà quyết định thay đổi đồng minh, quay lưng lại với Trung Quốc và đến hẳn với các nước dân chủ, trước hết là Mỹ, của Đảng cộng sản Việt Nam tuy chưa được công khai tuyên bố nhưng đã rõ rệt và không thể đảo ngược được nữa.

Trong một bài viết gần đây tôi đã giải thích lý do tại sao Đảng cộng sản Việt Nam phải quyết định "thoát Trung, theo Mỹ" (1). Một cách vắn tắt, lý do quan trọng nhất là Biển Đông. Trung Quốc phải chiếm Biển Đông để giải tỏa thế bị vây bọc của họ trong khi Việt Nam không thể để mất Biển Đông vì đối với Việt Nam Biển Đông là tất cả. Mặt khác, Mỹ và các nước dân chủ, nhất là Nhật, Hàn Quốc, Đài Loan và Ấn Độ, cũng không thể để cho Trung Quốc làm chủ Biển Đông vì gần một nửa hàng hóa thế giới được vận chuyển qua đây. Tóm lại tham vọng của Trung Quốc đối nghịch với sự sống còn của Việt Nam và quyền lợi của thế giới và đẩy Việt Nam vào thế đồng minh với Mỹ. Một lý do khác là do bản chất đế quốc của nó và nhu cầu làm chủ Biển Đông Trung Quốc cũng bắt buộc phải kiểm soát một cách tuyệt đối quân lực Việt Nam, điều mà những người lãnh đạo Đảng cộng sản Việt Nam không thể chấp nhận bởi vì nó tương đương với một bản án tử hình cho chính họ.

Đảng cộng sản sẽ rất hỗn loạn

Đây không phải là lần đầu tiên mà Đảng cộng sản Việt Nam thay đổi đồng minh. Đầu thập niên 1960 họ tách xa "Anh cả Liên Xô" để sáp lại với "Anh hai Trung Quốc". Sang đầu thập niên 1970 họ lại bỏ Trung Quốc để theo Liên Xô, sự trở mặt này căng thẳng đến độ dẫn đến chiến tranh biên giới Việt Trung năm 1979. Nhưng rồi từ năm 1985 họ lại quỳ xuống hàng phục Trung Quốc, dâng hơn 10.000 km² hải phận Biển Đông, một số đảo và đá trên quần đảo Trường Sa, chịu mất khoảng 700 km² đất ở biên giới phía Bắc, trong đó có phần lớn thác Bản Giốc.

Tuy nhiên cho đến nay những chuyển trục này chỉ là những thay đổi quan thầy trong nội bộ khối cộng sản và đều diễn ra một cách rất âm thầm cho đến khi tất cả đã xong, chỉ một nhóm chủ mưu nhỏ có thực quyền trong đảng được biết. Những thành phần bị coi là trở ngại cho "đường lối mới" bị thanh trừng mà cũng không biết tại sao. Họ bị buộc những tội chẳng liên quan gì tới lý do thực sự như "xét lại chống đảng", vi phạm kỷ luật, hoặc tham nhũng v.v., có khi chỉ vì quá tin tưởng và hăng say phục vụ đường lối chính thức của đảng mà không biết rằng nhóm chóp bu đang chuyển hướng.

Lần này khác hẳn. Sự đổi hướng không còn là một thay đổi trong "gia đình cộng sản" nữa mà là từ bỏ phe cộng sản. Hậu quả của nó là sau một thời gian cả chủ nghĩa cộng sản lẫn chế độ cộng sản sẽ bị xóa bỏ và thời gian này, trái với hy vọng của ban lãnh đạo Đảng cộng sản Việt Nam, có thể rất ngắn vì thế giới đang chuyển động rất nhanh chóng và Việt Nam đã chín muồi cho một thay đổi chế độ. Hơn nữa Đảng cộng sản Việt Nam cũng đã quá phân hóa cho nên ngay khi các đảng viên biết chắc rằng đảng sắp tan, nghĩa là đã có quyết định "bỏ Tầu theo Mỹ", họ sẽ ồ ạt bỏ con tầu sắp chìm. Nó cũng không còn bí mật như những lần trước nữa, nhiều người đã biết và chẳng bao lâu nữa mọi người đều sẽ biết, vào ngay giữa lúc mà đảng đang chuẩn bị cho Đại hội 13 dự trù vào tháng 01/2021.

Như vậy họ sẽ soạn thảo cương lĩnh chính trị mới thế nào ? Giấu quyết định chuyển hướng này thì Đại hội 13 sẽ chỉ còn là một trò hề trong đó mọi người đều nói dối và biết rằng mình cũng như toàn đảng đang nói dối. Hơn nữa phe thân Trung Quốc cũng chưa chắc sẽ thụ động để bị đào thải một cách êm thấm và sống những ngày cuối đời trong ê chề, không chừng trong nhà tù vì tội tham nhũng. Họ sẽ phản ứng và sẽ có sức mạnh của người nói thực trong khi phe cầm quyền sẽ bị đặt vào thế yếu của kẻ nói dối bị lật tẩy, của những kẻ miệng nói chống tự diễn biến, tự chuyển hóa dù chính mình đang tự diễn biến, tự chuyển hóa. Họ sẽ không đảo ngược được tình thế nhưng sẽ làm cho "đảng cầm quyền trong đảng" chao đảo. Điều hợp lý nhất là công khai xác nhận sự đổi hướng, nhưng giải pháp này đòi hỏi một sự dũng cảm lớn mà ban lãnh đạo đảng không có. Họ sẽ phải trả lời những câu hỏi gai góc, như "danh xưng Đảng cộng sản Việt Nam còn đúng nữa không ?", "quốc hiệu Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam còn ý nghĩa gì ?", "bao nhiêu xương máu đổ ra trong cuộc chiến tranh chống Mỹ rốt cuộc chỉ là để được theo Mỹ ?" v.v. Và nhất là câu hỏi "số phận Đảng sẽ ra sao ?". Sẽ chỉ có những câu trả lời lúng túng và ngược ngạo không thỏa mãn được ai mà còn gây phẫn nộ. Đàng nào cũng sẽ có xung đột.

Tình trạng xung đột này sẽ nhân lên nhiều lần mức độ nghiêm trọng của một vấn đề tự nó vốn đã nghiêm trọng từ nhiều năm nay : nhân sự. Khi một đảng không còn lý tưởng chung, nó không thể có đoàn kết. Khi một tập thể không đặt nền tảng trên một tư tưởng lành mạnh và những giá trị đúng thì nó không thể có những con người thực sự tốt, vì vậy bộ máy sàng lọc của Đảng đã loại bỏ hết những người có nhân cách, tài năng và tầm nhìn. Chỉ còn lại những cấp lãnh đạo ganh tỵ nhau mà thành tích lớn nhất là đã không có hoặc không dám có ý kiến trước những sai lầm và tội ác của Đảng, hay đã mua bằng cách này hay cách khác được địa vị đang có. Vấn đề nhân sự tự nó vốn đã rất nghiêm trọng, nhưng lần này còn có thêm xung đột ý thức hệ, do việc từ bỏ một chủ nghĩa tuy không còn ai tin nữa nhưng vẫn còn là biện minh duy nhất cho chế độ độc tài đảng trị, sau khi đã là biện minh cho vô số sai lầm và tội ác.

Thêm vào đó, việc thay thế ông Nguyễn Phú Trọng cũng sẽ rất khó khăn và có mọi triển vọng sẽ gây đấu đá dữ dội. Trong những năm qua Đảng cộng sản đã tập trung mọi quyền lực vào một người nhưng bây giờ họ chỉ còn những con người tầm vóc trung bình như nhau và không có lý do gì để phục nhau. Năm 2020 sẽ là một năm rất bối rối cho Đảng cộng sản và Đại hội 13, trong trường hợp may mắn nhất, sẽ kết thúc với một ban lãnh đạo mới rất yếu để đương đầu với những vấn đề rất lớn.

Cơ hội của một bước nhẩy vọt

Một trong những vấn đề lớn là quản lý một cơ hội chưa từng có của đất nước. Từ hơn một năm nay, các nguồn đầu tư dồn dập đổ vào Việt Nam. Một phần đáng kể là những công ty chuyển hoạt động từ Trung Quốc sang nhưng cũng có những đầu tư mới. Nhịp độ này sẽ còn gia tăng mạnh trong năm nay và những năm sắp tới. Thế giới, nhất là Mỹ, đặc biệt muốn giúp Việt Nam. Người ta có thể nhận thấy một điều lạ là chính phủ Donald Trump gây sự với cả thế giới, tăng thuế nhập khẩu trên hàng hóa không chỉ từ Trung Quốc mà từ mọi nước đồng minh Châu Âu nhưng lại không hề gây một khó khăn nào cho Việt Nam, dù Việt Nam là nước có tỷ lệ thặng dư mậu dịch lớn nhất với Mỹ. Trị giá xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ năm 2019 tăng 35%, lớn hơn trị giá xuất khẩu sang Mỹ của mọi nước Châu Âu trừ Đức. Donald Trump nói rằng Việt Nam là nước lợi dụng Mỹ nhất nhưng ông ta chỉ nói vậy chứ không làm gì (việc Mỹ đánh thuế 456% trên thép nhập khẩu từ Việt Nam không nhắm hàng Việt Nam vì đó là thép Trung Quốc chuyển sang Việt Nam theo ngả Hàn Quốc và Đài Loan). Theo các viện nghiên cứu thì trong năm 2020 mức tăng trưởng kinh tế của tất cả các nước Châu Á sẽ sút giảm trừ Việt Nam, mức tăng trưởng của Việt Nam không những không giảm mà còn tăng và tăng mạnh.

Lý do khiến Việt Nam tăng trưởng mạnh là vì thế giới, nhất là Mỹ, cần giúp Việt Nam trong chiến lược đối đầu với Trung Quốc. Cuộc đối đầu này không chỉ giản dị là một cuộc tranh hùng giữa Trung Quốc và Mỹ, một bên cố giành và một bên cố giữ ngôi bá chủ hoàn cầu, theo kịch bản cổ điển mà sử gia Graham Allison gọi là "bẫy Thucydides". Nó còn là phản ứng tự vệ của cả thế giới dân chủ trước một Trung Quốc đã mạnh lên, đã tăng cường sức mạnh quân sự, đã công khai tuyên bố tham vọng làm bá chủ thế giới trong khi vẫn tiếp tục phủ nhận các giá trị dân chủ và nhân quyền. Trung Quốc vì vậy trở thành một đe dọa chung cho các nước dân chủ chứ không phải chỉ riêng cho Mỹ.

Ngoài tranh giành ảnh hưởng còn có xung đột giá trị, ngoài chiến tranh kinh tế và thương mại còn có chiến tranh ý thức hệ. Vì thế cuộc đụng độ sẽ chỉ gia tăng cường độ cho đến khi sự thắng bại đã rõ ràng. Và kẻ bại chỉ có thể là Trung Quốc vì tương quan lực lượng quá chênh lệch về tất cả mọi mặt. Sẽ không có đụng độ quân sự và vì thế cuộc đối đầu sẽ kéo dài khá lâu cho đến khi Trung Quốc vì suy kiệt phải co cụm lại để chỉ còn lo giải quyết các vấn đề nội bộ. Trong thời gian đó, do vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng, Việt Nam sẽ được các cường quốc dân chủ tận tình giúp đỡ để mạnh lên, làm đối trọng với Trung Quốc. Sự hỗ trợ này đã bắt đầu rồi và sẽ còn gia tăng mạnh trong năm 2020 trừ trường hợp phe bảo thủ thân Trung Quốc trong Đảng cộng sản mạnh trở lại trước Đại hội 13, một điều rất khó xẩy ra. Như vậy Việt Nam đang được một cơ hội ngàn năm một thuở để bắt kịp sự chậm trễ và trở thành giầu mạnh.

Có phải lo ngại một phản ứng dữ dội từ Trung Quốc không ? Có, nhưng không nhiều vì Trung Quốc là một đế quốc chứ không phải một quốc gia và, khác với một quốc gia, một đế quốc co cụm lại chứ không gây hấn với bên ngoài khi gặp khó khăn nội bộ. Các khó khăn của Trung Quốc đang dần dần hiện rõ.

Theo số liệu của chính Trung Quốc thì tỷ lệ tăng trưởng kinh tế không ngừng sút giảm trong mười năm qua, từ 8% xuống dần tới 7% rồi 6% trong năm 2019, dự trù 5,8% cho năm 2020. Nhưng đây chỉ là những con số chính thức mà chính thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường cũng không tin. Theo ước lượng của các viện nghiên cứu tỷ lệ tăng trưởng của Trung Quốc chỉ là 2% hay thấp hơn. Nếu lấy thời điểm kinh tế Trung Quốc thực sự suy thoái kéo theo những bất ổn nội bộ là lúc tỷ lệ ước lượng này xuống tới số không thì thời điểm đó có thể là cuối năm nay. Người ta cũng có thể nhận xét là Sáng Kiến Vành Đai và Con Đường được phô trương rầm rộ mới vài năm trước ít còn được nhắc tới nữa, chi phí của nó đã giảm gần 25% trong năm qua. Như vậy chỉ cần một sự khôn ngoan vừa phải Việt Nam cũng tránh được những phản ứng dữ dội từ Trung Quốc khi quyết định quay lưng lại với họ để đến với các nước dân chủ. Sự khôn ngoan đó là làm cho Trung Quốc hiểu rằng chúng ta không còn lệ thuộc họ nhưng cũng không vì thế mà chống họ, Việt Nam chọn một mô hình xã hội khác và bảo vệ những quyền lợi chính đáng của mình những vẫn là bạn của họ. Mỹ và các nước dân chủ cũng không đòi hỏi gì hơn ở Việt Nam.

Tương lai chính trị của Việt Nam sẽ ra sao ?

Hy vọng của ban lãnh đạo cộng sản trong lúc này là Mỹ và các nước dân chủ vì cần họ nên sẽ phải để mặc họ tiếp tục chế độ độc tài đảng trị trong một thời gian khá dài, đủ để họ tự chuyển hóa. Đó chỉ là một hy vọng hão huyền để tự trấn an khi bị bắt buộc phải lấy một quyết định mà mình hoàn toàn không muốn, vì thừa biết nó sẽ chắc chắn đưa tới sự đào thải của chế độ. Hy vọng đó có thể phần nào đúng với một Donald Trump bất chấp các giá trị nhân quyền trong Nhà Trắng nhưng giai đoạn Trump sắp chấm dứt, khả năng tái đắc cử cuối năm nay của ông ta rất mong manh. Nhưng ngay cả nếu tái cử ông ta cũng sẽ là một tổng thống rất suy yếu để có thể quyết định tùy tiện. Các diễn biến sẽ nhanh chóng làm những người lãnh đạo Đảng cộng sản Việt Nam vỡ mộng và áp giải họ về với thực tế.

Năm 2020 và các năm kế tiếp sẽ chứng kiến các cuộc thảo luận về cải tiến và tăng cường dân chủ, đã bắt đầu từ hơn một năm nay, rộ lên tại mọi nước dân chủ. Cuối năm vừa qua, ngày 09/12/2019, Liên Hiệp Châu Âu đã thông qua đạo luật Magnisky trừng phạt các quan chức vi phạm nhân quyền tại mọi nước. Mới cách đây hai ngày, 07/01/2020, Thierry Breton, ủy viên công nghiệp, thị trường, quốc phòng và không gian của Liên Hiệp Châu Âu tuyên bố muốn tham gia thị trường Châu Âu thì phải tôn trọng những quy luật của Châu Âu. Một trong những quy luật đó là Nghị quyết 1481 lên án chủ nghĩa Mác-Lênin như là một tội ác đối với nhân loại. Làn sóng dân chủ thứ tư đang mạnh trở lại. Các chính quyền dân chủ dưới áp lực của xã hội dân sự sẽ không có chọn lựa nào khác ngoài buộc Việt Nam phải dân chủ hóa trong khi chính quyền cộng sản Việt Nam không thể chống cự vì quá lệ thuộc bên ngoài, với một ngoại thương gần bằng 250% GDP, nghĩa là cao gấp năm lần mức báo động.

Tóm lại chúng ta đang đứng trước một cơ may chưa từng có và sẽ không bao giờ lặp lại để trở thành một nước dân chủ phát triển. Vấn đề là chúng ta có những chính sách và những con người cần thiết để nắm lấy cơ hội đó không.

Khiêm tốn nghĩ lại mình để vươn lên

Quyết định ra khỏi thế lệ thuộc Trung Quốc để hội nhập vào thế giới dân chủ là quyết định đúng duy nhất trong suốt quá trình hiện hữu của Đảng cộng sản. Vậy tại sao nó lại khiến Đảng cộng sản chao đảo ? Như vậy phải hiểu rằng Đảng cộng sản tự nó đã là một sai trái và do đó mâu thuẫn với tất cả những gì đúng. Cuộc chuyển hóa này là một cơ may vô cùng lớn cho đất nước, tại sao nó lại khiến Đảng cộng sản lâm nguy ? Như vậy phải hiểu rằng Đảng cộng sản đối nghịch với đất nước Việt Nam. Một chính đảng như vậy không có lý do để tồn tại, chưa nói để cầm quyền.

Trong nước Việt Nam dân chủ tương lai chắc chắn sẽ phải có chỗ cho những người cộng sản nhưng không thể có chỗ cho đảng cộng sản, không phải vì nó sẽ bị trừng trị hay đàn áp mà chỉ giản dị là nó sẽ tự nhanh chóng bốc hơi như các đảng cộng sản Đông Âu trước đây. Nó không phù hợp với dân chủ và lẽ phải, như con đỉa không sống được trong vôi.

Dầu vậy, nó đã cầm quyền trên cả nước trong gần một nửa thế kỷ mà không phải đương đầu với một lực lượng đối lập có tầm vóc nào dù đã thất bại trong tất cả mọi địa hạt, trên tất cả mọi phương diện và theo tất cả mọi tiêu chuẩn. Tại sao ?

Câu trả lời không khó nếu chúng ta chịu nghe. Đó là dân tộc nào cũng phải do trí thức hướng dẫn, cuộc cách mạng nào cũng phải do trí thức khởi động và lãnh đạo nhưng trí thức Việt Nam quá kém. Chúng ta chỉ có những người khoa bảng chứ không có những trí thức đúng nghĩa. Trí thức là một khái niệm chính trị trong khi tuyệt đại đa số những người Việt Nam được coi hay tự coi là trí thức không hiểu và cũng không chịu học hỏi để hiểu chính trị. Và đặc điểm của người ít hiểu biết là họ có thể tin chắc nịch vào những điều mà thực ra họ chẳng có lý do xác đáng nào để tin, và tin đến độ muốn ăn thua đủ với những người nghĩ ngược lại, như những người "cuồng Trump" hiện nay. Chúng ta bế tắc vì thế.

Điều đáng mừng là cơ may lớn hiện nay của đất nước đến vào lúc thế hệ của các trí thức nhân sĩ, thế hệ của chính kẻ viết bài này, gần như đã qua đi và một loại người mà đất nước chưa từng có đang dần dần xuất hiện : những trí thức chính trị. Họ sẽ là những anh hùng của một truyện thuyết Việt Nam mới, biến giấc mơ Việt Nam thành sự thực.

Họ cần hiểu thật rõ rằng trình độ văn minh của một dân tộc thể hiện qua văn hóa tổ chức và khả năng kết hợp, đức tính đáng tôn vinh nhất của một con người là khả năng sinh hoạt trong một tổ chức.

Họ cũng cần hiểu rằng không thể xây dựng tương lai mà bất chấp thực tại dù là một thực tại đáng buồn. Thực tại của đất nước ngày nay là, một mặt, Đảng cộng sản không còn tư cách nào để tiếp tục cầm quyền nhưng, mặt khác, nó đã cầm quyền một cách tuyệt đối trong gần hai thế hệ trên cả nước và ba thế hệ trên nửa nước phía Bắc cho nên những người cộng sản cũng là những người duy nhất có điều kiện để tiếp xúc với những vấn đề chính trị, nghĩa là có kinh nghiệm quản lý những việc chung của đất nước.

Những người dân chủ phần lớn ở ngoài cuộc và vì thế dù có tài năng và thiện chí đến đâu cũng thiếu kinh nghiệm và thiếu nhiều hiểu biết hiện trường cần thiết. Họ cần khiêm tốn hiểu rằng có rất nhiều người tốt đã chỉ gia nhập Đảng cộng sản vì hoàn cảnh xã hội và cũng nhờ gia nhập Đảng cộng sản mà họ có được kiến thức và khả năng hiện nay. Vả lại sự chuyển hướng tốt đẹp mà chúng ta đang chứng kiến, dù tự nhiên và bắt buộc tới đâu, đã chỉ có được vì đã có những người cộng sản lương thiện và sáng suốt ở mọi cấp. Ngược lại những người này cũng cần khiêm tốn nhìn nhận rằng trong khi luồn lách để tiến lên họ cũng đã tiếp tay kéo dài thảm họa của dân tộc. Quan trọng hơn trong lúc này họ phải vất bỏ cái khẩu hiệu hù dọa "còn đảng còn mình". Ở một thời điểm không còn xa nữa Đảng cộng sản sẽ bốc hơi và tan biến nhưng họ vẫn còn và không những thế vẫn còn trong vinh quang để đóng vai trò chủ động đưa đất nước vào kỷ nguyên dân chủ và phồn vinh. Như vậy, để tận dụng cơ hội lịch sử này, chúng ta cần một tập hợp dân chủ qui tụ mọi người yêu nước thuộc mọi quá khứ chính trị. Hòa giải và hòa hợp dân tộc là điều kiện bắt buộc.

Quên đi những thảm kịch trong quá khứ để nhìn nhau là anh em và cùng bắt tay nhau làm lại đất nước sẽ dễ hơn nếu chúng ta hiểu rằng đất nước đã sa vào tai họa cộng sản không phải chỉ vì tham vọng tội lỗi của một vài cá nhân. Có những người đã thực tình say mê chủ nghĩa cộng sản vì tưởng nó là một lý tưởng cao đẹp. Lý do thực sự là chúng ta đã thiếu những trí thức chính trị và do đó đã không có tư tưởng chính trị. Một dân tộc như thế không khác một con tầu đi biển không có la bàn, không đụng phải đá ngầm này cũng đâm vào băng đảo khác, tai họa là điều chắc chắn. Thảm kịch cộng sản và sự kéo của nó phải được nhìn như hậu quả của sự mê muội của dân tộc ta sau một lịch sử dài tôn thờ Khổng giáo, một sự mê muội mà chúng ta phải thoát ra bằng lòng quảng đại thay vì chìm sâu vào bằng sự hận thù. Dù sao cuồng Marx năm 1920 như Hồ Chí Minh cũng còn dễ hiểu hơn cuồng Trump năm 2020 như khá nhiều trí thức hiện nay.

Nguyễn Gia Kiểng (09/01/2020)

(1) Một cơ hội lớn cho đất nước và dân chủ