'Nỗi sợ Đỏ’ về mối nguy Trung Quốc dâng cao ở Mỹ (VOA)
Mối quan hệ 'mặn nồng' giữa Mỹ-Trung đã đến hồi kết thúc. Sự cạnh tranh giữa hai cường quốc, một bên là cường quốc số 1 thế giới, một bên là cường quốc đang trỗi dậy, ngày càng khốc liệt và không khoan nhượng. Đặc biệt dưới thời TT Trump, một nhà lãnh đạo dân túy. Chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi sẽ được cỗ vũ mạnh mẽ. Tuy nhiên thái độ bài ngoại của Trump chỉ làm nước Mỹ chia rẽ và suy yếu thay vì đoàn kết để chống TQ. Dù cả Mỹ và TQ đều lên gân nhưng chiến tranh giữa hai nước sẽ không xảy ra. Mỹ đã từ nhiệm vai trò lãnh đạo thế giới còn TQ thì đang gặp rất nhiều vấn đề nội bộ nghiêm trọng vì thế cả hai nước sẽ không gây chiến với nhau.
Một bộ phận trong chính giới và người dân Mỹ đang ngày càng lo ngại
về sự vươn lên của Trung Quốc mà họ cho rằng một ngày nào đó sẽ đe dọa
ưu thế toàn cầu của Mỹ về kinh tế-quân sự và kêu gọi phải có hành động
quyết liệt để kiềm chế Trung Quốc trong khi các học giả cảnh báo rằng
cách làm này sẽ khiến nước Mỹ bị tổn thương.
‘Ủy ban về Mối nguy Hiện tại’
“Trong một phòng khiêu vũ đối diện tòa nhà Quốc hội, một nhóm người
có tư tưởng diều hâu quân sự, những người theo chủ nghĩa dân túy, những
người đấu tranh cho tự do của người Hồi giáo ở Trung Quốc và các tín đồ
Pháp Luân Công gặp nhau để cảnh báo mọi người rằng Trung Quốc đe dọa sự
tồn tại của Hoa Kỳ và mối đe dọa này chỉ chấm dứt khi nào Đảng Cộng sản
Trung Quốc bị lật đổ,” tờ New York Times miêu tả về tổ chức đang truyền
bá thông điệp về nguy cơ từ Trung Quốc trong bài báo có tựa đề ‘Nỗi sợ
Đỏ mới đang định hình Washington’.
Ra đời từ Chiến tranh Lạnh, Ủy ban về Mối nguy Hiện tại, một nhóm lâu
nay không còn hoạt động đã vận động chống lại các hiểm họa của Liên Xô
trong những năm 1970 và 1980. Gần đây, Ủy ban này đã được hồi sinh với
sự giúp đỡ của ông Stephen K. Bannon, cựu chiến lược gia trưởng của Tổng
thống Donald Trump, để cảnh báo về những hiểm họa của Trung Quốc.
Một thời bị coi là bài ngoại và là thành phần bên lề ở Mỹ, các thành
viên của nhóm có quan điểm ngày càng được chấp nhận ở Washington dưới
thời Tổng thống Trump. Nỗi sợ của Trung Quốc đã lan rộng khắp chính
quyền, từ Nhà Trắng cho đến Quốc hội đến các cơ quan liên bang với sự
trỗi dậy của Bắc Kinh được coi là mối đe dọa kinh tế và an ninh quốc gia
và thách thức định hình của thế kỷ 21, New York Times cho biết.
“Đây là hai hệ thống không tương thích với nhau,” ông Bannon được New
York Times dẫn lời nói về Mỹ và Trung Quốc. “Một bên sẽ thắng, và bên
kia sẽ thua.”
Ngoài việc áp thuế 25% đối với khoảng một nửa hàng hóa xuất khẩu của
Trung Quốc, Mỹ còn hạn chế các loại công nghệ có thể xuất khẩu sang
Trung Quốc, tìm cách chặn đứng một số công ty Trung Quốc, như hãng viễn
thông khổng lồ Huawei, mua thiết bị của Mỹ. Washington cũng dựng lên rào
cản đối với đầu tư của Trung Quốc vào Mỹ. Các cơ quan tình báo Mỹ cũng
đã tăng cường nỗ lực chống gián điệp Trung Quốc, đặc biệt là tại các
trường đại học và viện nghiên cứu. Các quan chức từ FBI và Hội đồng An
ninh Quốc gia đã được phái đến các trường đại học hàng đầu để cảnh báo
họ cảnh giác với sinh viên Trung Quốc mà họ cho rằng có thể thu thập bí
mật công nghệ từ các phòng thí nghiệm của họ để chuyển đến cho Bắc Kinh.
Tình cảm bài Trung Quốc đã lan rộng nhanh chóng từ thành viên Cộng
hòa và Dân chủ cho tới lãnh đạo các công đoàn. Kênh Fox News cảnh báo
rằng những nỗ lực của Trung Quốc để xây dựng sức mạnh quân sự và các
ngành công nghiệp tân tiến đe dọa sự lãnh đạo toàn cầu của Mỹ và rằng Mỹ
nên phản ứng quyết liệt. Chủ nghĩa hoài nghi đã thấm vào gần như mọi
khía cạnh trong sự tương tác của Trung Quốc với Mỹ, với các quan chức Mỹ
đặt câu hỏi về sự hiện diện của Trung Quốc trên thị trường chứng khoán
Mỹ, việc Trung Quốc xây dựng toa xe điện ngầm cho Mỹ và việc Trung Quốc
mua các mạng xã hội của họ, theo New York Times.
Đối đầu thay vì hợp tác?
Tuy nhiên có ít sự đồng thuận về những gì mà Mỹ có thể làm. Mỹ đã cố
gắng trong nhiều thập kỷ để lôi kéo và thuyết phục Trung Quốc trở thành
một xã hội cởi mở hơn, nhưng Đảng Cộng sản đã dần dần thắt chặt sự kìm
kẹp đối với người dân và nền kinh tế Trung Quốc. Các nhà lãnh đạo Mỹ
hiện phải đối mặt với lựa chọn liệu có nên tiếp tục cách can dự vốn có
thể khiến nước Mỹ dễ bị tổn thương trước các mối đe dọa kinh tế và an
ninh, hay là từ bỏ can dự với Trung Quốc vốn có thể làm suy yếu cả hai
nền kinh tế và một ngày nào đó thậm chí có thể dẫn đến chiến tranh, cũng
theo tờ báo này.
Ngày càng có nhiều người ở Washington xem việc tách rời hai nền kinh
tế là điều không thể tránh khỏi – trong đó có nhiều thành viên của Ủy
ban về Mối nguy Hiện tại. Tại một cuộc họp hồi tháng Tư, ông Stephen
Bannon, Thượng nghị sĩ Ted Cruz của Texas, và ông Newt Gingrich, cựu Chủ
tịch Hạ viện đã ca ngợi cựu Tổng thống Ronald Reagan - một cựu thành
viên của nhóm - và được cả hội trường đứng dậy hoan hô khi họ kêu gọi
cảnh giác với Trung Quốc. Họ ca ngợi chiến thắng của ông Reagan trước
Liên Xô trong Chiến tranh Lạnh và học thuyết của ông về ‘hòa bình thông
qua sức mạnh’, nhưng họ cũng đem lại cảm giác chiến tranh xảy ra là điều
không thể tránh khỏi.
Ủy ban này đạt được đỉnh cao về ảnh hưởng dưới chính quyền Ronald
Reagan, khi mà hàng chục thành viên trong nhóm nắm những vị trí cao, gồm
cả cố vấn an ninh quốc gia và giám đốc CIA. Nhưng khi mối đe dọa của
Liên Xô mờ dần thì hoạt động của nhóm cũng suy yếu. Ủy ban nổi lên trở
lại trong một thời gian ngắn, bắt đầu từ năm 2004, để cảnh báo về nguy
cơ của chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan với lập luận rằng các thánh đường và
người Hồi giáo trên khắp nước Mỹ đang có ‘cuộc thánh chiến thầm lặng’ để
‘Hồi giáo hóa nước Mỹ’ bằng cách lợi dụng nền dân chủ Mỹ.
Ủy ban gần như đã chết hẳn cho đến khi xuất hiện mối quan ngại về
Trung Quốc. Giờ đây họ thừa nhận rằng mối đe dọa từ Trung Quốc khác với
Liên Xô vì nền kinh tế Mỹ và Trung Quốc hội nhập hơn nhiều. Tuy nhiên
Washington đang ngày càng quay trở lại những công cụ họ dùng trong Chiến
tranh Lạnh để xử lý mối đe dọa vừa kể.
Chính quyền đã đưa các công ty công nghệ Trung Quốc vào danh sách cấm
làm ăn với các công ty Mỹ. Chính quyền Mỹ cũng tăng cường kiểm tra đầu
tư của Trung Quốc, bao gồm cổ phần thiểu số trong các công ty Mỹ. Tháng 6
năm ngoái, Mỹ đã bắt đầu hạn chế thị thực cho sinh viên Trung Quốc sau
đại học trong các lĩnh vực nghiên cứu nhạy cảm như tự động hóa và hàng
không. Mỹ cũng bắt đầu cấm các học giả Trung Quốc vào Mỹ nếu họ bị nghi
ngờ có liên hệ với các cơ quan tình báo Trung Quốc.
Làm sụp đổ mối quan hệ?
Cuộc Chiến tranh Lạnh mới không phải một chiều. Trung Quốc đã tăng cường dò xét các công ty Mỹ, và nhiều công ty Mỹ và nhân viên của họ ở
Trung Quốc giờ sợ bị trả đũa. Chính quyền Trung Quốc đã bỏ tù các nhà
ngoại giao, học giả và doanh nhân nước ngoài - khiến một số người phải
hủy bỏ hoặc trì hoãn các chuyến đi đến Trung Quốc. Bắc Kinh cũng đã nói
rõ rằng họ dự định giúp các công ty của họ thống trị các ngành kỹ nghệ
trong tương lai, từ trí tuệ nhân tạo, siêu máy tính cho đến thiết bị
hàng không vũ trụ. Các chính sách của họ là tìm cách thay thế nhập khẩu
các sản phẩm công nghệ cao bằng hàng hóa do Trung Quốc tự sản xuất, gây
áp lực cho các công ty đa quốc gia dời ra khỏi Mỹ và dẫn đến người Mỹ
mất việc làm.
Mối quan hệ song phương xấu đi đã làm ảnh hưởng tiêu cực đến đầu tư
của Trung Quốc vào Hoa Kỳ, cùng với lượng sinh viên và du khách Trung
Quốc. Đầu tư của Trung Quốc vào bất động sản Mỹ đã bắt đầu giảm. Các
công ty đang ngày càng đa dạng hóa thêm thị trường ngoài Trung Quốc.
Những người cổ súy cho rằng điều này là cần thiết để ‘bảo vệ nước
Mỹ’. Nhưng ngày càng có lo ngại rằng nó đang nuôi dưỡng ‘nỗi sợ đỏ’ mới,
thúc đẩy sự phân biệt đối xử với sinh viên, các nhà khoa học và các
công ty có mối quan hệ với Trung Quốc và có nguy cơ làm sụp đổ mối quan
hệ gắn kết chặt chẽ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, theo New
York Times.
“Tôi lo rằng một số người sẽ nói, bởi vì nỗi sợ này, bất kỳ chính
sách nào cũng có thể biện hộ được,” ông Scott Kennedy, một chuyên gia về
Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS) của Mỹ,
được New York Times dẫn lời.
Bà Susan Shirk, chủ tịch của Trung tâm Trung Quốc Thế kỷ 21 tại Đại
học California ở San Diego, cho biết Mỹ có nguy cơ bị dính vào ‘một
phiên bản của Nỗi sợ Đỏ mang tính bài Trung Quốc’ và do đó đang đẩy
những nhân tài năng Trung Quốc ra đi và có thể phá vỡ chút thiện chí nhỏ
bé còn lại giữa hai nước.
“Chúng ta từng phạm sai lầm này trước đây trong thời Chiến tranh
Lạnh,” bà Shirk nói với New York Times. “Và tôi không nghĩ rằng chúng ta
nên phạm sai lầm đó một lần nữa.”
Người dân Trung Quốc ở Mỹ và người Mỹ gốc Hoa cho biết họ đang bị ảnh
hưởng. Một số nghi ngờ rằng họ không được xem xét cất nhắc hay được
nhận hỗ trợ. Những người cổ súy phát triển quan hệ với Trung Quốc được
xem là ‘thành phần thỏa hiệp’ hay thậm chí bị chụp mũ là ‘phản quốc’.
“Người Mỹ gốc Hoa cảm thấy bị nhắm mục tiêu,” ông Charlie Woo, giám
đốc điều hành của Megatoys và là thành viên của Ủy ban 100, tổ chức quy
tụ những người Mỹ gốc Hoa nổi bật, nói với New York Times. “Điều này
thật sự gây tổn thương.”
Chính quyền Trump và Ủy ban về Mối nguy Hiện tại đã cẩn thận nói rằng
mục tiêu của họ là chính phủ Trung Quốc và Đảng Cộng sản, chứ không
phải người dân Trung Quốc. Nhưng rất khó để phân biệt.
Ông Toby Smith, phó chủ tịch chính sách của Hiệp hội các Đại học Mỹ,
nói rằng các trường đại học Mỹ đang nỗ lực để cảnh giác với các mối đe
dọa gián điệp, nhưng họ lớn mạnh nhờ vào sự cởi mở và tiếp cận với tài
năng và khoa học từ khắp nơi trên thế giới - kể cả từ Trung Quốc.
“Tình hình với Trung Quốc khác với Chiến tranh Lạnh,” ông nói. “Các
mối lo về Liên Xô chủ yếu là quân sự. Bây giờ nó là mối lo về cạnh tranh
kinh tế.”
‘Bài Hoa là đáng ngại’
Trao đổi với VOA, bà Ông Thụy Như Ngọc, tiến sỹ ngành chính trị học
và hiện là chủ bút tờ báo Việt Tide ở California, nêu lên quan ngại về
tình trạng kỳ thị của người da trắng ở Mỹ đối với các sắc dân gốc Á nếu
chính sách đối ngoại của Mỹ được diễn dịch theo chiều hướng cứng rắn của
Trung Quốc.
Bà nhắc đến trường hợp người gốc Nhật ở Mỹ bị xem là ‘thành phần phản
bội’ trong Đệ nhị Thế chiến khi Mỹ đang chiến đấu với Nhật đến nỗi họ
bị lùa vào các trại tập trung và bà cho rằng ‘đây là vết nhơ trong lịch
sử của Mỹ’.
“Điều đáng ngại là chính trị quốc nội Mỹ trong lịch sử luôn có các
chính sách đối ngoại biến lòng dân thành chia rẽ, gây thù địch giữa các
sắc tộc. Điều này sẽ ảnh hưởng đến đời sống người dân, trong đó có người
Việt vốn cũng là sắc dân thiểu số,” bà nói.
Theo tiến sỹ Ngọc, sự kỳ thị đối với người Hoa ở Mỹ hiện nay mặc dù
chưa đến mức như đối với người Nhật khi trước, nhưng ‘lịch sử vẫn có thể
đang lặp lại dưới hình thức khác’. Tuy nhiên, bà nói do ‘Trung Quốc có
nhiều thủ đoạn’ nên ‘phải cân bằng giữa tự do cá nhân và an ninh quốc
gia’.
Bà không cho rằng nước Mỹ nên chọn cách đối đầu và chấm dứt sự can dự
với Trung Quốc vì ‘toàn cầu hóa đã làm cho vốn tư bản luân lưu chằng
chịt giữa các nước nên khó có nước nào, dù là hùng mạnh như Mỹ, có thể
đóng cửa hoàn toàn với thế giới bên ngoài’.
Về mối đe dọa của Trung Quốc với Mỹ, bà Ngọc nói xét cả về kinh tế và
quân sự thì Trung Quốc ‘chưa phải là đối thủ của Mỹ’ nhưng là ‘quốc gia
đang lớn mạnh và sẵn sàng dùng mọi thủ đoạn để vươn lên, ôm mộng bá
quyền’.
Ông Đỗ Hồng Anh, cựu chủ tịch cộng đồng người Việt khu vực Virginia,
Maryland và Washington DC, nói với VOA rằng Trung Quốc ‘không phải là
mối đe dọa lớn của Mỹ’ vì ‘trên cán cân kinh tế và quân sự, Mỹ vẫn có ưu
thế với Trung Quốc’.
Trả lời câu hỏi của VOA nếu Trung Quốc ‘không phải là mối đe dọa lớn’
thì liệu Mỹ có nên có những biện pháp đề phòng quyết liệt hay không,
ông Anh cho rằng ‘những biện pháp đối phó vẫn cần thiết’ để ‘ngăn ngừa
Trung Quốc vượt qua Mỹ’.
Tuy nhiên, ông nói chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc phải ‘cứng rắn vừa mềm dẻo’ chứ không phải chỉ hoàn toàn cứng rắn.
Về người Mỹ gốc Hoa, ông Anh nói ‘miễn là họ không làm gì phương hại
đến an ninh và kinh tế của Mỹ thì chúng ta không nên bài Hoa’.
“Người Hoa sống ở Mỹ đã quen với sự tự do và không chấp nhận sự kiềm kẹp của Trung Quốc,” ông nói.
Khác với hai ý kiến trên, giáo sư Tạ Văn Tài, cựu giảng viên Trường
Luật Harvard, nhận định rằng ‘Trung Quốc là nguy cơ lớn với Mỹ - nguy
hiểm trên mọi phương diện’ và nước này ‘bây giờ là địch thủ duy nhất của
Mỹ’.
Tiến sỹ Tài dẫn ra các ví dụ như cáo buộc của Mỹ về khả năng hãng
viễn thông Huawei của Trung Quốc có hoạt động do thám, các học giả Trung
Quốc ở Mỹ chuyển các bí mật nghiên cứu về cho Trung Quốc, việc Trung
Quốc lợi dụng vào WTO để tràn ngập thị trường Mỹ hàng hóa giá rẻ hay các
Viện Khổng Tử mà Trung Quốc mở ở Mỹ ‘để tuyên truyền chính trị’.
Tuy nhiên, ông cho rằng do ‘nền kinh tế của Trung Quốc có nhiều khiếm
khuyết, dựa vào lao động giá rẻ, dựa vào xuất cảng chứ không dựa vào
sáng tạo’ nên ‘khó lòng vượt qua nền kinh tế Mỹ’. Cho nên, theo ông, Mỹ
‘không cần phải sợ’ nhưng ‘cũng cần có sự chuẩn bị để đối phó’.
Ông cho rằng nỗi sợ về Trung Quốc ở Mỹ ‘có cơ sở’ nhưng ‘đã bị thổi
phồng quá mức’ và nhắc đến lời cảnh báo của FBI về ‘cuộc đấu tranh toàn
diện của xã hội Mỹ đối với cả xã hội Trung Quốc’ mà ông cho là ‘không
đến mức đó’.
Ông dẫn chứng là việc Mỹ điều tra kỹ lưỡng và ‘kiểm soát gắt gao quá mức đối với người Trung Quốc và học giả Trung Quốc ở Mỹ’.
“Đừng làm quá mà dẫn đến sự bất an của những người Mỹ gốc Hoa vốn có sự trung thành với nước Mỹ,” ông nói.
Về cách đối phó của Mỹ, học giả này cho rằng nên ‘vừa hợp tác, vừa
cạnh tranh, vừa coi chừng’ và những chỗ nào Trung Quốc ‘làm sai’ thì
phải yêu cầu họ điều chỉnh.