‘‘Đột phá’’ Hội nghị 10: Ông Trọng hé mở, rồi khép lại? (Phần 2) (RFI)
Các câu hỏi mà ông Trọng đặt ra trong Hội nghị TƯ 10 chỉ bày tỏ sự hoang mang và bế tắc của ĐCSVN mà ông là người lãnh đạo cao nhất. Những câu hỏi như thay đổi chính trị có phải thay đổi chế độ hay không...mang tính nền tảng, ĐCSVN không thể thảo luận vì hoàn toàn bế tắc. Nếu thảo luận sòng phẳng và minh bạch thì chỉ có cách giải tán chế độ. Ông Trọng cũng nói rõ là không thay đổi cương lĩnh đảng tức là không thể bỏ học thuyết Mac-Lenin. Tóm lại ĐCSVN không thể thay đổi và bế tắc hoàn toàn.
Tại Hội nghị Trung ương lần thứ 10 của đảng Cộng Sản Việt Nam (14 đến 16/05/2019), ông tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, vừa trở lại sau một tháng dưỡng bệnh, đã có một số tuyên bố làm dấy lên hy vọng trong một số người quan tâm, về khả năng ban lãnh đạo Đảng xem xét thay đổi đường lối độc quyền lãnh đạo xưa nay, vốn bị nhiều chỉ trích là nguồn gốc của « quốc nạn » tham nhũng, bị coi là nhân tố chủ yếu kìm hãm xã hội. Thực hư ra sao ?
Tại Hội nghị Trung ương lần thứ 10 của đảng Cộng Sản Việt Nam (14 đến 16/05/2019), ông tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, vừa trở lại sau một tháng dưỡng bệnh, đã có một số tuyên bố làm dấy lên hy vọng trong một số người quan tâm, về khả năng ban lãnh đạo Đảng xem xét thay đổi đường lối độc quyền lãnh đạo xưa nay, vốn bị nhiều chỉ trích là nguồn gốc của « quốc nạn » tham nhũng, bị coi là nhân tố chủ yếu kìm hãm xã hội. Thực hư ra sao ?
Trong bài diễn văn khai mạc Hội nghị,
về việc chuẩn bị đề cương cho các văn kiện của Đại hội thứ XIII tới,
ông Nguyễn Phú Trọng đã đặt ra hàng loạt vấn đề cho Trung ương đảng Cộng
Sản Việt Nam thảo luận, trong đó có các câu hỏi như « đổi mới chính trị
có phải là đổi mới chế độ chính trị không », « vừa qua kinh tế thị
trường phát triển như thế được chưa? Có bảo đảm định hướng xã hội chủ
nghĩa không ? Có lệch về phía nào không? »... Hội nghị Trung ương 10 như
vậy đã không chỉ tập trung vào vấn đề nhân sự, như một số dự đoán trước
đó.
Vấn đề « chế độ chính trị » vốn được coi là thuộc loại húy
kỵ lâu nay đã được người đứng đầu của Đảng chính thức nêu ra. Một số nhà
quan sát cho rằng, việc nhiều vấn đề húy kỵ được ông Trọng nêu ra thảo
luận là do áp lực nội bộ hoặc do tình trạng bế tắc về đường lối. Cũng có
ý kiến phỏng đoán đây không phải là hành động thực tâm, mà chỉ là một
thủ thuật nhằm thao túng dư luận.
Trả lời RFI, nhà báo Võ Văn Tạo (từ Nha Trang), tuy ghi nhận thay đổi « gợi mở » rất đáng chú ý nói trên, nhưng nhận xét là phát biểu bế mạc
sau đó của ông tổng bí thư cho thấy cánh cửa hé mở đã nhanh chóng khép
lại. Nhà báo Võ Văn Tạo một mặt lên án « sự độc quyền cai trị » của đảng
Cộng Sản Việt Nam, « sự xơ cứng », « giáo điều » của thế lực cầm quyền,
nhưng mặt khác cũng chỉ ra tính nguy hại của thái độ thờ ơ ở khá đông
đảo người dân, trong và ngoài nước, đối với những gì diễn ra trên thượng
tầng của hệ thống chính trị Việt Nam, đang trong quá trình biến chuyển.
Dù sao, ông Võ Văn Tạo cũng khẳng định « sự vận động của xã hội không
lệ thuộc hoàn toàn vào lãnh đạo cấp cao của đảng Cộng Sản Việt Nam »,
chỉ có điều « những tác dụng từ dưới lên cũng góp phần cho sự thay đổi,
nhưng nó chậm chạp hơn », nhiều cơ hội của đất nước « sẽ bị bỏ lỡ ».
Sau đây mời quý vị theo dõi các nhận định của nhà báo Võ Văn Tạo.
Trong thời gian vừa qua, tại Việt Nam diễn ra sự kiện Hội
nghị trung ương 10 của đảng Cộng Sản Việt Nam được đánh giá là quan
trọng. Xin ông cho biết nhận định của ông.
Sự kiện
Hội nghị Trung ương 10 khá quan trọng. Ở Việt Nam có nhiều người phát
biểu như thế này : Họ không quan tâm đến việc của Đảng. Lâu nay nó trì
trệ…., đó là việc riêng của Đảng. Tôi cho rằng cái quan điểm đó không
đúng đâu !
Bởi vì anh thích hay không thích, đó là chuyện của anh,
nhưng mà rõ ràng đất nước này do những người cộng sản đang cai trị.
Những quyết sách của họ ảnh hưởng đến tất cả. Dù anh là ai, anh vẫn phải
chịu tác động của nó. Cả Việt kiều bên nước ngoài cũng thế. Nếu như
những người lãnh đạo Ba Đình họ vẫn cứ độc tài, cứ cố thủ, thì nguyện
vọng tối thiểu của bà con Việt kiều muốn về thăm quê hương đất nước, với
gia đình cũng khó khăn. Dù muốn hay không, mình cũng phải quan tâm !
Vừa
rồi một tỉ lệ không nhỏ người dân, cũng như cán bộ, đảng viên trong
nước, người ta rất quan tâm đến Hội nghị trung ương 10. Vì sao ? Vì sau
các chiến dịch « đốt lò », họ dấy lên hy vọng mong manh nào đó. Thậm
chí, trên báo chí, trên mạng, có những bài viết ca tụng ông Trọng như
một « thánh nhân » xuất hiện để cứu tinh cho dân tộc. Và trong số những
trí thức lâu nay làm việc phản biện, góp ý nhiều lúc đến gay gắt, bị quy
là chống đối, mà đến mức có những người cũng rất là bênh vực ông Trọng,
tin tưởng ông Trọng, hy vọng ông Trọng sẽ là một Gorbachev của Việt
Nam, có những đổi mới rất mạnh, đưa đảng Cộng Sản Việt Nam và đất nước
Việt Nam thoát khỏi bế tắc hiện nay về hướng đi về chính trị.
Tôi
thấy rất khác, với trước đó, cách đây ít năm, các Hội nghị Trung ương
gần về cuối (tức trước kỳ Đại hội mới) chủ yếu chỉ nói về nhân sự. Nhưng
lần này, tôi thấy ông ấy cũng nhắc trong phát biểu hôm khai mạc, ông ấy
nhấn mạnh đến công tác lý luận, định hướng. Ông ấy nhắc đi nhắc lại là
không chỉ có vấn đề về nhân sự, mà là vấn đề đường lối. Những điều này
làm cho rất nhiều người, nếu có ý thức chính trị, thì đều quan tâm. Bản
thân tôi cũng rất lưu ý, và tôi đã phát hiện ra những cái mới nhất định
nào đó trong lập trường của ông Trọng cũng như đại diện của ban lãnh đạo
đảng Cộng Sản Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
Cụ thể như thế nào xin ông cho biết
Để
nói cái mới này, cần liên hệ với cái cũ một chút. Đầu năm 2012, hôm đó
sau Tết nguyên đán một chút, trong cuộc gặp các lãnh đạo tỉnh Vĩnh Phúc,
ông Trọng gay gắt với cái gọi là Kiến nghị 61, của 61 đảng viên tương
đối có danh tiếng của đảng Cộng Sản Việt Nam. Họ gửi một kiến nghị đến
Ban chấp hành Trung ương để đòi thay đổi dự thảo Hiến pháp 2013. Trong
đó có nêu vấn đề đổi tên Đảng, tên Nước, triển khai cái gọi là đa nguyên
chính trị, cho phép đa đảng, thực hiện xã hội dân sự, hay cần phải
thiết lập cơ chế tam quyền phân lập… Có nhiều yêu cầu rất mới, rất hay.
Hồi ấy, ông Trọng đã nhắc lại những điều ấy với thái độ rất gay gắt.
Thậm chí kể cả những đảng viên tham gia khiếu kiện, ông cũng nhấn mạnh
là « suy thoái ».
Tuy nhiên, kỳ này, trong cái hôm ông phát biểu
khai mạc, tôi thấy có một số câu hỏi ông ấy nêu ra có vẻ như gợi mở. Ví
dụ như kỳ này sẽ phải bàn đến các vấn đề kinh tế thị trường, rồi định
hướng xã hội chủ nghĩa. Kinh tế thị trường vừa rồi làm như thế trúng
chưa, có cần phải kết hợp với định hướng xã hội chủ nghĩa hay không ? Có
trúng định hướng hay không, hay đi trệch ? Thế rồi một số cái như ông
nói là : Có cần thay đổi Điều lệ Đảng không ? Một nội dung nữa là : Có
nên xem xét lại các thành phần kinh tế hay chế độ sở hữu như thế nào
không ?...
Ông ấy nhắc đến một ý tôi cho rằng hay. Đó là đừng nên kỳ thị kinh tế tư nhân nữa.
[Nhà báo Võ Văn Tạo : Nhưng
riêng ý này, có lẽ là do ông Trọng lâu nay chỉ làm « công tác Đảng »,
chứ không làm công tác chính quyền, cho nên ông không thật rõ lắm cái tệ
nạn ưu ái cho các doanh nghiệp tư nhân một cách quá đáng của các quan
chức chính phủ… Cái này không phải là mới. Nếu chúng ta quan sát Liên Xô
và Đông Âu, sau khi từ bỏ « chủ nghĩa xã hội », cuối thập niên 80, đầu
90. Có làn sóng ồ ạt tư nhân hóa. Cướp đoạt tài nguyên quốc gia, rơi vào
tay tư nhân. Nhiều tay tỉ phú phất lên rất nhanh nhờ có giới chức của
Nhà nước, để móc ruột ngân sách… Đáng lẽ khi đề cập đến vấn đề này, ông
Trọng phải đề cập đến vấn đề khi chuyển đổi sở hữu, để giảm bớt doanh
nghiệp Nhà nước, thì phải hết sức tránh thất thoát tài nguyên quốc gia].
Hôm
khai mạc, tôi nghe cái này, thì tôi nghĩ rằng là cái niềm hy vọng mong
manh của một số người bạn của tôi, trong số các trí thức phản biện, có
phần nào có cơ sở. Ấy thế nhưng mà hôm bế mạc, ông ấy cũng phát biểu,
thì những ý ông ấy đưa ra làm cho mình thấy khả năng triển vọng mở ra
cái đổi mới, đột phá, thì hầu như không có.
Ai theo dõi đời sống
chính trị ở Việt Nam trong suốt nhiều thập kỷ, đều biết rằng vào năm
1986, đã xảy ra một biến đổi mạnh mẽ. Thời kỳ đó ông Trường Chinh làm
tổng bí thư, sau khi ông Lê Duẩn chết. Giai đoạn đó tổng bí thư Trường
Chinh đưa ra những tư tưởng rất mới, rất táo bạo (1).
Cái gì hiện
nay nó đang giữ đất nước này lại, kìm hãm lại ? Theo tôi nghĩ, và cũng
có nhiều người đồng ý với tôi, đó là do chủ nghĩa Mác, cái lý luận Mác
và Lênin, mà Hà Nội đang giảng dạy cho cán bộ, đảng viên, sinh viên. Nó
kìm hãm rất nặng nề nền kinh tế đất nước.
Tôi nói ví dụ đơn cử
như chuyện Kinh tế Nhà nước là chủ đạo, đến giờ này họ vẫn khăng khăng
lập trường như thế, trong khi các doanh nghiệp Nhà nước hễ cứ động tới
là thua lỗ. Doanh nghiệp nào cũng thế, trừ một vài « thằng » độc quyền,
như kiểu Viettel, kinh doanh độc quyền nhóm, và có nhập nhằng chuyện
ngân sách quốc phòng… là có lãi… Các doanh nghiệp chỉ chuyên đào tài
nguyên khoáng sản lên bán…. cũng lỗ ầm ầm. Cái gọi là kinh tế Nhà nước
ăn chung, làm chung chắc chắn dẫn nhau vào ngõ cụt…. (2)
Thế nhưng
bế mạc Hội nghị Trung ương 10, ông Trọng cứ nhắc đi nhắc lại cái đó,
nghĩa là luôn luôn bám lấy chủ nghĩa xã hội. Tôi thấy rất là gay.
Vì sao lại có sự thay đổi đột ngột như vậy chỉ trong ba ngày Hội nghị trung ương 10 ?
Tôi
nghĩ rằng có hai lý do quan trọng thế này. Thứ nhất là bản thân ông
Trọng, chúng tôi theo dõi từ nhiều năm rồi, từ khi ông ấy còn là chủ
tịch Quốc Hội, mười mấy năm nay rồi. Thì thấy rằng ông ấy không phải là
người có tư tưởng táo bạo, có tư duy sắc nét. Thứ hai, trong số những
người thân cận của ông ấy, cũng cho tôi biết, là ông ấy không biết gì về
internet hết. Tất cả những thông tin trái chiều là ông ấy không có, mặc
dù có thể là trong cảm nhận của tôi, và không ít người nữa, là ông
Trọng cũng là một người cũng « sạch sẽ », cũng tử tế. Cái tâm ông ấy tốt
thôi, rất tốt, nhưng mà vì ông ấy không có thông tin, nên ông ấy nhận
thức rất giáo điều.
Đấy là về phía ông Trọng. Còn ngoài ra, trong
ba ngày Hội nghị Trung ương, rất tiếc là vì không có tường thuật tại
chỗ các ý nghĩa tranh luận, phát biểu thế nào. Cho nên là mình không thể
biết được là tại sao lại có sự thay đổi như thế. Thế nhưng, qua đó, tôi
nghĩ rằng, ngoài việc ông Trọng là người xơ cứng, bảo thủ đã đành,
nhưng trong ba ngày này, (chắc chắn là) những câu hỏi này đã được tranh
luận ở mức độ nào đó. Và cuối cùng là đa phần ý kiến nghiêng về phía co
cụm bảo thủ, chứ không mạnh dạn, đột phá. Cho nên ông Trọng khi phát
biểu bế mạc có tính chất khép lại như thế. Làm cho tất cả những ai có
hào hứng hy vọng vào một bước chuyển gọi là đột phá cho đất nước để đi
lên, tiến kịp với nhân loại tiến bộ đều thất vọng.
Như
vậy, vấn đề không phải nằm ở bản thân cá nhân lãnh đạo tối cao Nguyễn
Phú Trọng, và những người ủng hộ ông trong hàng ngũ lãnh đạo, mà phụ
thuộc vào toàn bộ bộ máy chính trị tại Việt Nam ?
Về
cái thiết chế chính trị tại Việt Nam, những người hiểu sâu sắc thì đều
đánh giá là : Hiện nay ở Việt Nam họ làm chính trị bằng những con người
cụ thể, chứ không phải bằng thiết chế vững bền. Thế cho nên cái việc, là
tả hay hữu, lúc dao động sang bên này, lúc dao động sang bên kia, vụt
một cái như con lắc đơn, chứ không bền.
Để so sánh cho dễ hiểu,
tôi lấy ví dụ của Mỹ chẳng hạn. Do thiết chế có đa nguyên chính trị, có
đa đảng hoạt động, rồi có tam quyền phân lập rất vững chắc, rồi có phân
ra quyền lực, như cụ thể tổng thống là thế nào… Tối Cao Pháp Viện, rồi
Hạ Viện, Thượng Viện ra sao… Các định chế này ràng buộc lẫn nhau, khống
chế lẫn nhau, chế ước lẫn nhau, để không cho ai lạm quyền cả. Thế thì
khó lòng mà đất nước đó bị lệch lạc đường đi của họ. Họ ổn định rất
vững.
Ở Việt Nam thì khác, cách đây hơn chục năm, tôi đã viết bài
trên báo Nhà nước (tờ Tuổi Trẻ) phê phán việc thành lập Ủy Ban phòng
chống Tham Nhũng, trong khi đó ở trung ương giao cho thủ tướng, ở tỉnh
giao cho chủ tịch tỉnh. Hai ông đó là chuyên môn ký dự án, mà đây là
việc dễ gây tham nhũng nhất. Tham nhũng đất đai, tài sản của dân… Thế
mà, tay phải thì ký dự án, tay trái ký quyết định của Ủy Ban phòng chống
Tham Nhũng.
Đến tháng 10/2012, Hội nghị Trung ương 6 (Đại hội
XII), ông Nguyễn Phú Trọng lúc đó làm trong Bộ Chính Trị thông qua nghị
quyết về việc bản thân Bộ Chính Trị sẽ nhận khuyết điểm, nhưng đề nghị
đưa ra Trung ương xét kỷ luật thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, bởi làm ăn bết
bát quá, làm thất thoát rất nhiều. Nhưng Trung ương không đồng ý, ông
Trọng đã phải bật khóc trong Hội nghị này. Sau đó thấy cá nhân ông Dũng
là người không trong sạch, nên phải lôi chức vụ trưởng Ban chống Tham
Nhũng về cho ông Trọng.
Bây giờ, nếu có thiết chế vững bền như Hoa
Kỳ, thì dù cá nhân con người có thể này, thế khác, thì có thể thay anh
rất dễ dàng. Tôi cho rằng cái cấu trúc chính trị ở Việt Nam không bền
vững.
Khi nào họ vẫn còn kiên trì Mác-Lê, vẫn còn là đảng Cộng
Sản Việt Nam độc quyền cai trị, không chấp nhận chia sẻ quyền lực, giám
sát quyền lực, thì đất nước vẫn thế thôi, tình hình không có gì đổi mới
đâu.
Ông có thêm chia sẻ gì chuyển đến thính độc giả ?
Tôi
nghĩ rằng, nếu nhìn về lịch sử của nhân loại trong khoảng 100 năm trở
lại đây, đặc biệt từ khi có sự hình thành của hệ thống xã hội chủ nghĩa
70, 80 năm về trước, Liên Xô ra đời từ một thế kỷ trước, thì phải thấy
thế này : Khi các quốc gia rơi vào các thiết chế chính trị do đảng Cộng
Sản, đảng Công Nhân theo chủ nghĩa Mác-Lênin lên nắm quyền, họ luôn giữ
một cái nguyên tắc bất di bất dịch. Đó là nguyên tắc độc quyền lãnh đạo
của đảng đó. Họ bóp nghẹt tất cả tự do báo chí, tự do ngôn luận… Thì rất
khó mà thay đổi thể chế đó.
Đối với một số nước khác không phải
là cộng sản, mà là độc tài, thì việc thay đổi thế chế chính trị từ độc
tài sang dân chủ, đỡ khó khăn hơn. Ở trường hợp các nước cộng sản thì
rất khó, trừ trường hợp mâu thuẫn nội tại của những người lãnh đạo chóp
bu của các đảng Cộng Sản đó, ở cấp cao nhất,… thì thuận lợi hơn, việc
chuyển biến từ bên trên dễ dàng hơn, tránh bớt được chuyện đổ máu. Việt
Nam tôi nghĩ cũng không ra ngoài được quy luật đó đâu. Cho nên mọi người
vẫn hy vọng rằng những người lãnh đạo cao cấp của đảng Cộng Sản Việt
Nam họ nhận thức ra được. Có những giai đoạn nào đó, có những nhân tố
nào đó, bột phát nào đó gây nên những biến động tốt, cho xã hội Việt Nam
đi theo hướng tiến bộ, hòa nhập với văn minh của nhân loại, giải phóng
được các tiềm năng của đất nước.
Mặt khác, tôi cũng nghĩ là sự
vận động của xã hội không lệ thuộc hoàn toàn vào lãnh đạo cấp cao của
đảng Cộng Sản Việt Nam. Còn là do nhận thức của người dân, của « trí
thức trung thành », rồi « trí thức đối lập ». Tôi thấy vai trò của « trí
thức trung thành » trong thời gian vừa rồi có phát huy được phần nào,
chứ không phải vô ích đâu, như một số người cực đoan họ phê phán. Họ bài
xích hoàn toàn, tôi nghĩ không đúng.
Có những trí thức như vậy
họ nhận ra được những bất hợp lý trong quản lý kinh tế - xã hội của Đảng
và Nhà nước Việt Nam hiện nay, và họ góp ý rất xây dựng. Họ không ghét,
không căm thù gì những người đương chức, nhưng họ thấy bất hợp lý thì
họ góp ý. Và chừng mực nào đó, ban lãnh đạo Việt Nam cũng nghe lời. Ví
dụ như Luật Đầu Tư (tức luật liên quan đến các đặc khu kinh tế) định
thông qua rồi, Bộ Chính Trị đồng ý rồi,… nhưng luật đó động đến chuyện
rất nhạy cảm là sự bành trướng và âm mưu thâm độc của Trung Quốc, thì
lập tức nhân dân cũng phản ứng. Có các cuộc biểu tình rất dữ dội hồi
tháng 6/2018. Nhưng biểu tình như thế cũng không đáng kể, vì họ dùng
quân đội, công an trấn áp được hết.
Nhưng tôi biết, có những bức
thư, những ý kiến của trí thức trung thành, thân với ban lãnh đạo Đảng,
với bản thân ông Nguyễn Phú Trọng, họ góp ý rất chân thành. Các ông ấy
nhìn ra, các ông ấy ra lệnh hoãn. Coi như chưa thông qua Luật Đầu Tư đó.
Như vậy, cũng có những tác dụng nhất định. Tất nhiên là những tác dụng
từ dưới lên cũng góp phần cho sự thay đổi, nhưng nó chậm chạp hơn, đòi
hỏi kéo rất dài, sẽ bỏ lỡ nhiều cơ hội của đất nước.
Nếu như sắp
tới, ông Nguyễn Phú Trọng vẫn giữ, hoặc những người mà ông ấy nhường cho
vị trí thay thế hoặc kế cận, mà vẫn bám đường lối đó (chủ nghĩa
Mác-Lênin), thì tôi nghĩ là đất nước không có cơ phát triển một cách
nhanh được đâu. Chỉ như hiện nay là may rồi.
Tôi nghĩ đây là thời
điểm. Nếu như ông Trọng và những người đồng chí thân cận của ông ấy mà
biết hy sinh một phần cái đặc quyền đặc lợi vô lý lâu nay của nhóm chóp
bu độc quyền của đảng Cộng Sản Việt Nam, vì quyền lợi của dân tộc, thì
đây là thời cơ. Dù cũng đã chậm rồi. Để hy vọng đến Đại hội XIII, có
những thay đổi cơ bản về chính trị thì đất nước Việt Nam mới khá lên
được.
Xin cảm ơn nhà báo Võ Văn Tạo
(Phỏng vấn do Trọng Thành thực hiện)
---
Một số ý kiến bổ sung
(1) - Thời
gian đó tôi nhớ là đã đọc một bài rất nổi tiếng của ông Trường Chinh,
nhan đề « Bài học giương cao 4 ngọn cờ » trên trang nhất báo Nhân Dân.
Có một hàng tít rất lớn. Đọc xong tôi hoàn toàn bất ngờ. Có những luận
điểm rất hay, như « Khi Đảng ta chủ trương phát triển đồng thời nhiều
thành phần kinh tế, có nhiều đồng chí cán bộ, đảng viên cao cấp lo ngại
là chủ trương như vậy thì có lẽ vật tư, chất xám, tiền vốn chuyển ra
khối phi quốc doanh tức ngoài quốc doanh, thì sao ? ». Ông Trường Chinh
đặt câu hỏi thế này : « Lo ngại như thế chẳng hóa ra ta phải kìm hãm lại
sản xuất hay sao ? ». Đó phải nói là một tư tưởng rất sắc bén, quay
ngược 180° so với lý luận Mác-Lê mà chúng tôi đã được trang bị trong nhà
trường đại học ở Việt Nam (nhà báo Võ Văn Tạo cho biết ông đã theo học
chương trình chính trị trung cấp tại Đại học Ngoại Thương, ngoài ra ông
cũng nghiên cứu thêm chương trình chính trị Mác-Lê cao cấp do ban Tuyên
Giáo Trung ương thời đó ấn hành).
(2) – Về cái chuyện «
đốt lò », trước mắt vì cái tiêu cực nó quá nhiều, phát hiện dễ lắm. Bên
cạnh việc một số người bị đưa ra ánh sáng, còn vô số trường hợp khác, là
khá lớn, khá rõ, người ta gọi là « những quả đậm », vẫn chưa bị lôi ra.
Rất nhiều ! Thôi cái đó mình cứ gác sang một bên. Nếu như chưa chấp
nhận cho đa nguyên chính trị, cho đa đảng hoạt động, hoặc không thiết kế
được cơ chế tam quyền phân lập, thì không có cách nào trị hết được các
tham nhũng, thối nát, tiêu cực. Mà ai có kiến thức về kinh tế, thì cũng
hiểu rằng, tham nhũng không chỉ là tham nhũng,… mà cái chính là nó phá
cái sản xuất. Không còn niềm tin trong sản xuất, kinh doanh, không bình
đẳng nữa thì hiệu suất sử dụng tài nguyên của xã hội, kể cả lao động,
giảm đi rất nhiều.