Đập bỏ xây lại hay đại trùng tu Nhà thờ cổ Bùi Chu 134 năm tuổi? (Nhiều tác giả)

Câu chuyện bảo vệ di sản văn hóa Việt Nam phải nói là chuyện nhiều tập, mỗi tập đều chứa đầy nỗi đau và nỗi buồn hơn là tự hào và hãnh diện. Câu chuyện bảo vệ di sản văn hóa Việt Nam thậm chí vang động đến mức các chuyên gia nước ngoài cũng phải lên tiếng. Thế nhưng, khi mà văn hóa con người đang tuột xuống đáy, văn hóa di sản dường như chẳng có "lý do" gì để được chú ý đúng mức và được nhận thức tử tế đúng mực. (Mạnh Kim)

Khi di sản được ‘bảo vệ’ bằng búa !

Mạnh Kim, VOA, 02/05/2019

Câu chuyện Nhà thờ Chính tòa Bùi Chu (Nam Định) đứng trước khả năng bị phá để xây mới vào ngày 13/5/2019 đang gây phản ứng bất bình gay gắt. Câu chuyện Nhà thờ Bùi Chu còn làm dấy lên câu hỏi về việc bảo vệ di sản trước làn sóng phá hoại di sản không chỉ đối với nhà thờ và đình chùa cổ mà còn nhiều kiến trúc cổ khác…

Trong vụ Nhà thờ Chính tòa Bùi Chu, ông Martin Rama, chánh kinh tế gia Ngân hàng Thế giới đặc trách khu vực Nam Á, một công dân Uruguay, đã gửi bức thư thống thiết đến các vị chức sắc giáo hội Bùi Chu :

"Tôi hiểu rất rõ lý do để thay thế những tòa nhà cũ này. Cải tạo chúng sẽ rất tốn kém. Với sự lâu đời và tình trạng hư hỏng tồi tệ, có nguy cơ dầm hoặc vữa rơi xuống từ trần nhà có thể khiến hàng loạt giáo dân vô tội cầu nguyện trong nhà thờ bị thương, thậm chí thiệt mạng. Chính phủ thì không cung cấp các nguồn lực để chăm sóc đúng cách cho các tòa kiến trúc già nua này và không có sẵn đất ở gần đó để xây dựng các công trình mới. Bên cạnh đó, hầu hết nhà thờ không có mặt trong danh sách di sản cần được bảo vệ, và do đó, Giáo hội Công giáo có quyền hợp pháp để loại bỏ chúng.

Tất cả điều này là hoàn toàn đúng, nhưng tôi sợ rằng lịch sử sẽ không nhìn nhận đúng đắn với quyết định này. Việt Nam chưa phải là một nước giàu, và dễ hiểu được rằng người dân đặt sự tiện lợi lên trước di sản. Không ai có thể chỉ trích họ vì điều đó. Nhưng tôi không hoài nghi rằng Việt Nam rồi sẽ thịnh vượng. Các thế hệ sau sẽ đi ra nước ngoài, thưởng ngoạn các thành phố châu Âu, được tiếp xúc với tư duy thế giới... Và sớm muộn họ sẽ nhìn lại, nhớ về đất nước xinh đẹp mà họ đã lớn lên và đặt câu hỏi rằng ai phải chịu trách nhiệm cho sự mất mát những đặc sắc của đất nước. Thỉnh nguyện những giá trị mạnh mẽ tương tự và sự nhạy cảm sâu sắc mà Giáo hội Công giáo là hiện thân, họ có thể buồn bã nghi ngờ những quyết định của cha ông mình"...

Cách đây hai năm, 2017, một "nhà chúa" diễm lệ cổ kính – Nhà thờ Trà Cổ (Quảng Ninh), tồn tại với tuế nguyệt từ thế kỷ 19 – đã đau đớn "thể xác" trước những nhát búa vô tri. Làn sóng "trùng tu" bằng việc đập cũ-xây mới đối với các kiến trúc nhà thờ thật ra đang diễn ra nhiều nơi. Trong bài "Bảo tồn văn hóa vật thể Công giáo", tạp chí Đồng Hành (số 8, tháng 4/2017) đã dẫn lời tác giả Nguyễn Hồng Dương trong cuốn Nhà thờ Công giáo Việt Nam (Nhà xuất bản Khoa học Xã hội 2003) như sau :

"Sự hiện diện của các cơ sở thờ tự Công giáo đã làm cho nghệ thuật kiến trúc Việt Nam đa dạng. Qua những ngôi nhà thờ này, chúng ta không chỉ biết về một loại hình kiến trúc cơ sở thờ tự Công giáo mà còn biết được sự tài ba khéo léo của ông cha ta, bởi hầu hết các thánh đường đều thấm đượm công sức, nhiều khi cả xương máu của người Việt. Nhà thờ Công giáo mang phong cách Á Đông là thể hiện sự sáng tạo trong nghệ thuật kiến trúc Việt Nam. Đó là những di sản lịch sử văn hóa quí giá của cha ông ta cần được trân trọng gìn giữ. Nơi nhà thờ Công giáo còn lưu giữ những tranh ảnh, tượng về Chúa, về Đức Maria, về các thánh, lưu giữ những điêu khắc trên các chất liệu khác nhau do ông cha ta tác tạo. Những nhà nghiên cứu về nghệ thuật tranh tượng, điêu khắc Việt Nam không thể không nghiên cứu nó".

Những giá trị văn hóa ấy đã được "tiếp nhận" bằng những "nhận thức" kỳ lạ : hoặc đập nát để xây mới hoặc sơn phết lòe loẹt bất chấp thẩm mỹ phổ thông huống hồ thẩm mỹ kiến trúc tôn giáo. Cho đến nay, chỉ có một nhà thờ ở Việt Nam được xếp hạng di tích quốc gia và được bảo vệ theo Luật Di sản Văn hóa. Đó là Nhà thờ Phát Diệm ở Ninh Bình. Từ năm 2005, nhà nước Việt Nam đã chọn ngày 23/11 làm "Ngày Di sản văn hóa Việt Nam", với "mục đích nhằm phát huy truyền thống và ý thức trách nhiệm của những người làm công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa Việt Nam, động viên các tầng lớp xã hội tham gia tích cực vào sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. Đây cũng là dịp giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, ý thức trách nhiệm bảo vệ di sản văn hóa trong toàn dân ; di sản văn hóa dân tộc trong sự nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc". Tuy nhiên, nói thì như thế nhưng ai làm gì và làm như thế nào thì gần như chẳng ai kiểm soát. Cách đây hai năm, 2017, lăng mộ của bà Trần Thị Nga - mẹ vua Dục Đức - đã bị "kẻ gian đập phá, đào bới nghiêm trọng". Trước đó, mộ bà tài nhân họ Lê - phi tần của vua Tự Đức - cũng bị một công ty tự ý san phẳng để thực hiện dự án bãi đỗ xe. Chính quyền địa phương không biết gì về chuyện này ? Và rồi người ta xử lý ra sao ? Lờ cả làng. Huề cả làng !

Tổng cộng, Việt Nam hiện có hơn 40.000 di tích, trong đó khoảng 3.300 di tích xếp hạng Quốc gia và 13 di tích xếp hạng Quốc gia Đặc biệt. Việt Nam cũng có 25 di sản thế giới được Unesco công nhận. Nhiều di tích như thế nhưng văn hóa di sản của đất nước không nằm trong ý thức văn hóa và bảo vệ văn hóa. Chính sách bảo vệ di sản văn hóa đôi khi được giới hạn trong khuôn khổ phòng họp, tại các diễn đàn, tại những hội thảo "nhận được nhiều ý kiến đóng góp hữu ích của các chuyên gia". Ngoài Luật Di sản Văn hóa, công tác và nhiệm vụ bảo vệ di sản còn được "bổ sung kịp thời" với nhiều "nghị định", "thông tư hướng dẫn", rồi còn các "quy chế quản lý để bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử"… nhưng cuối cùng nhiều vụ vi phạm vẫn không được "kịp thời ngăn chặn". Điều cần "kịp thời ngăn chặn" bây giờ là xóa bỏ những quy định chồng chéo, vừa trùng lắp vừa gây "xung đột" với nhau, trong các văn bản quy phạm pháp luật liên quan bảo tồn di sản văn hóa, chẳng hạn Luật Xây dựng, Luật Đầu tư công và Luật Du lịch.

Việc "gìn giữ di sản văn hóa" đôi khi còn buồn cười ở chỗ người ta than thiếu tiền để duy tu nhưng người ta thừa tiền để tổ chức những lễ hội xúng xính xiêm y trong chương trình "đậm đặc không gian văn hóa dân gian" nào đó được tổ chức lòe loẹt và ồn ào với sự "có mặt quý giá" của các đồng chí lãnh đạo Đảng-Nhà nước đến để phát biểu suôn về "nhiệm vụ và sứ mạng" bảo vệ di sản. Đó là chưa kể kiến thức và năng lực của "cán bộ" và "chuyên gia văn hóa". Mới đây, không ít người đã không thể nén giận khi nhìn thấy kiệt tác Vườn xuân Trung-Nam-Bắc, được công nhận là "bảo vật quốc gia", đã loang lỗ tèm lem sau khi được "vệ sinh" ! Ai chịu trách nhiệm đây ? Làm sao có thể chữa lại được kiệt tác sơn mài này mà họa sĩ Nguyễn Gia Trí đã bỏ công thực hiện suốt 20 năm ròng mới hoàn thành (1969-1989) !

Câu chuyện bảo vệ di sản văn hóa Việt Nam phải nói là chuyện nhiều tập, mỗi tập đều chứa đầy nỗi đau và nỗi buồn hơn là tự hào và hãnh diện. Câu chuyện bảo vệ di sản văn hóa Việt Nam thậm chí vang động đến mức các chuyên gia nước ngoài cũng phải lên tiếng. Thế nhưng, khi mà văn hóa con người đang tuột xuống đáy, văn hóa di sản dường như chẳng có "lý do" gì để được chú ý đúng mức và được nhận thức tử tế đúng mực.

Mạnh Kim

Nguồn : VOA, 02/05/2019

*****************

Nhà thờ Bùi Chu sẽ bị đập đi xây mới hay 'đại tu' ngày 13/5 ?

Ben Ngô, BBC, 01/05/2019

Linh mục đại diện giáo phận Bùi Chu nói với BBC rằng việc đại tu nhà thờ "không dỡ ra thì sao sửa được" và chương trình "theo kế hoạch thì ngày 13/5 tiến hành".

Lễ Truyền dầu tại giáo phận Bùi Chu hôm 18/4

Trong khi đó, một kiến trúc sư nói với BBC rằng "cần công bố hồ sơ dự án cũng như phương pháp trùng tu Nhà thờ Bùi Chu, để các chuyên gia có thể phản biện khách quan".

Mạng xã hội dấy lên nhiều ý kiến quan ngại trước tin Nhà thờ Bùi Chu, một trong những nhà thờ lâu đời và đẹp nhất ở tỉnh Nam Định với 134 năm tuổi, do "xuống cấp" nên sẽ bị "hạ giải" theo cách dùng từ của giáo phận Bùi Chu, còn dư luận thì hiểu là "dỡ bỏ" vào ngày 13/5 để xây nhà thờ mới.

Trước đó, website chính thức của Giáo phận Bùi Chu cho hay : "Theo dự kiến của Đức cha, nhà thờ chính tòa sẽ được hạ giải vào ngày 13/5/2019. Do đó, có thể nói lễ Truyền dầu ngày 18/4 là lần cuối cùng các tín hữu sẽ được dự lễ tại nhà thờ cổ kính, gắn chặt với những thăng trầm của đời sống đức tin giáo phận suốt trên 100 năm".

Một buổi rước kiệu tại Nhà thờ Bùi Chu

'Ngày 13/5 tiến hành'

Hôm 1/5, Linh mục Joseph Trần Hưng Đạo, giám đốc Caritas Bùi Chu nói với BBC qua điện thoại : "Việc trùng tu nhà thờ thì có vấn đề gì đâu, công trình nào cũng chỉ có một khoảng thời gian của nó".

"Sửa mà đại tu nhà thờ mà không dỡ ra thì sao sửa được ?"

"Tuy vậy, nhà thờ cũng đang nghe ngóng thông tin từ bên ngoài".

"Công việc của Giáo hội thì ai hiểu được thì hiểu. Một vài người không đồng tình thì có thể họ không hiểu công việc phải làm".

"Nhà thờ này đã hơn 100 năm tuổi, xuống cấp thì phải sửa chữa, đại tu thôi, nhưng việc này thì chúng tôi không trả lời nhiều".

"Chương trình theo kế hoạch thì ngày 13/5 tiến hành".

Trước đó, một văn bản do Tòa Giám mục Bùi Chu phát đi hôm 11/3 do Giám mục Thomas Vũ Đình Hiệu ký có nội dung "Về việc trợ giúp đại tu Nhà thờ Chính tòa Bùi Chu". Trích :"Trải qua hơn 130 năm, do ảnh hưởng của khí hậu nhiệt đới, nhất là chống chọi với những cơn bão, nhà thờ đã xuống cấp nghiêm trọng. Tường nhà thờ đã bị nứt nẻ nhiều chỗ, vôi vữa và gạch mái bị rớt xuống, ảnh hưởng không chỉ tới việc thờ phượng mà còn gây nguy hiểm tới tính mạng của giáo dân".

"Để bảo vệ di sản quý giá, chúng tôi đoàn thuận theo đề nghị của đa số giáo dân, đã quyết định đại tu Nhà thờ Chính tòa Bùi Chu..".

Văn bản kêu gọi trợ giúp đại tu Nhà thờ Chính tòa Bùi Chu

Hôm 1/5, BBC liên hệ Linh mục Trần Công Nghị, phó chủ tịch Liên đoàn Công giáo Việt Nam Tây Nam Hoa Kỳ để hỏi bình luận, nhưng ông hồi đáp qua email rằng "tôi ở xa không nắm vững các chi tiết nên không thể cho ý kiến về việc này".

'Tính đường dài'

Hôm 30/4, kiến trúc sư Sơn Đặng, người có kinh nghiệm với công tác trùng tu di sản ở Mỹ và Nhật, nói với BBC :

"Theo thông lệ quốc tế, muốn được cấp phép trùng tu các di sản, thì hồ sơ dự án có kèm theo phương pháp trùng tu và phương pháp thi công phải được công bố minh bạch trên website của các cơ quan quản lý và cấp phép".

"Việc này giúp mọi bên có liên quan có thể truy cập và phản biện rộng rãi. Giáo phận Bùi Chu thiết nghĩ cũng nên theo thông lệ này, công bố hồ sơ dự án để các chuyên gia trên cả nước có thể nghiêm túc đánh giá lại, và có ý kiến phản biện khách quan, nhằm tránh việc đập đi xây mới nhưng lại đánh đồng với việc đại tu".

"Bên cạnh đó, để tránh tạo thành tiền lệ xấu, thiết nghĩ nên cân nhắc xếp hạng di sản thế giới cho chuỗi nhà thờ cổ ở miền Bắc".

"Việc này không chỉ là cứu Nhà thờ Bùi Chu mà còn cứu những di sản quý khác khỏi số phận như nhà thờ Trà Cổ bị đập bỏ hồi tháng 3/2017".

"Cái này là tính đường dài cho việc bảo vệ di sản ở Việt Nam".

- Nhà thờ Chính tòa Bùi Chu khánh thành năm 1885

- Theo báo Người Lao Động, đến nay chỉ có Nhà thờ Phát Diệm ở Ninh Bình, Nhà thờ Đức Bà ở Thành phố Hồ Chí Minh, nhà thờ Lớn và Nhà thờ Cửa Bắc ở Hà Nội được xếp hạng và được bảo vệ theo Luật Di sản văn hóa

Cùng ngày, bà Hồ Diệu Phương, làm ngành xây dựng nội thất, nói với BBC :

"Theo tôi, một công trình cổ hơn 100 năm tuổi như Nhà thờ Bùi Chu không những có giá trị về lịch sử kiến trúc quá lớn lao mà còn có giá trị thiêng liêng về tinh thần đối với giáo dân nói riêng, và là một di sản quý giá nói chung".

"Tôi cho rằng, không nên hạ giải để làm mới, mà nên có một cuộc đại trùng tu để bảo vệ trạng thái kiến trúc nguyên thủy của di sản. Một đơn vị được lựa chọn để thực hiện việc đại tu này đặc biệt phải là đơn vị thi công có nhiều kinh nghiệm và thâm niên trong công tác bảo vệ trùng tu các di sản văn hóa cổ".

"Bản vẽ phối cảnh trước và sau trùng tu, vật liệu thay thế, quá trình thi công, các phương án thi công tháo dời và lắp đặt tái dựng nên được một hội đồng các chuyên gia thẩm định và thông qua trước khi bắt tay vào việc. Kỹ thuật trùng tu và phục hồi di sản không phải là việc dễ dàng ai, công ty cũng làm được".

Chúng ta cần kêu gọi hội đồng các nhà khảo cổ, hội kiến trúc sư, các tổ chức văn hóa di sản thế giới vào cuộc giúp sức để giữ lại một di sản Nhà thờ Bùi Chu cổ kính xứng tầm văn hóa nhưng vẫn an toàn cho giáo dân và giáo hội trong công việc phụng sự hằng ngày".

Ben Ngô

Nguồn : BBC, 01/05/2019

*******************

Nhà Thờ Chính Tòa Bùi Chu hơn 130 năm tuổi có thể sẽ bị đập bỏ

T.K., Người Việt, 28/04/2019

"Theo dự kiến, Nhà Thờ Chính Tòa Bùi Chu sẽ được hạ giải (tháo rời cấu kiện tạo thành kiến trúc) vào ngày 13 Tháng Năm, 2019". Một bản tin trên trang web GpBuichu.org tiết lộ.

Nhà Thờ Bùi Chu được xây dựng từ thời Pháp thuộc. (Hình : GpBuichu.org)

Trang này cho biết thêm : "Nhà thờ cổ kính, gắn chặt với những thăng trầm của đời sống đức tin giáo phận suốt trên 100 năm. Hy vọng anh chị em tín hữu cầu nguyện cho việc tái thiết thánh đường mới được diễn tiến và hoàn thành trong bình an tốt đẹp".

Theo bài "Lược sử Giáo Phận Bùi Chu", Nhà Thờ Chính Tòa Bùi Chu được xây dựng dưới thời Pháp thuộc bởi giám mục Wenceslao Onate Thuận (1884) với chiều dài 78 mét, rộng 22 mét, cao 15 mét. Nhà thờ này được khánh thành năm 1885. Trải qua hơn 134 năm, ngôi nhà thờ này vẫn đứng vững với những cột gỗ lim và những đường nét hoa văn mang dấu ấn kiến trúc phương Tây. Hàng năm vào ngày 8 Tháng Tám, ngày lễ quan thầy của giáo phận, nhiều giáo dân từ khắp nơi tập trung về đây dâng lễ".

Một trong những buổi lễ cuối cùng được cử hành tại Nhà Thờ Chính Tòa Bùi Chu là lễ Truyền Dầu đã diễn ra vào sáng hôm 18 Tháng Tư.

Sau khi vụ cháy Nhà Thờ Đức Bà Paris diễn ra, một bài của tác giả Martin Ram, cố vấn cao cấp tại Ngân hàng Thế giới và là giám đốc dự án tại Trung tâm Phát triển đô thị bền vững thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, đăng trên báo Tuổi Trẻ có đoạn :

"Nay thì Nhà Thờ Bùi Chu tuyệt đẹp và nổi tiếng bậc nhất ở Nam Định cũng sắp phải đón nhận số phận buồn thương tương tự như nhà thờ Trà Cổ [bị đập bỏ hồi Tháng Ba, 2017]. Đây là những mất mát bi thảm cho bất cứ ai, không chỉ với người Việt Nam. Sự phá hủy một công trình như Nhà Thờ Đức Bà, hay Nhà Thờ Bùi Chu, là một vết thương lòng cho mỗi chúng ta".

Kiến trúc sư Sơn Đặng viết trên trang cá nhân hôm 28 Tháng Tư : "Trong các trường hợp đập bỏ di sản tương tự như này, thường là do những người có trách nhiệm đã nghĩ quẩn như sau : Vì nó mục nát nên cần đảm bảo an toàn cho giáo dân, vì muốn nhanh tiện, vì không huy động được tài chính, vì đập bỏ xây mới thì dễ dàng và rẻ hơn trùng tu, vì vướng vấn đề pháp lý với nhà nước, vì bị nhà nước không cấp cho khu đất khác để xây nhà thờ khác, vì cần mở rộng không gian, vì đây là tài sản riêng của nhà thờ nên quyền quyết định là tối cao. Có lẽ bên trong còn nhiều uẩn ức khó nói, nhưng chúng ta thiết nghĩ không nên ngồi im trước một quyết định sai lầm như thế. Không vì Nhà Thờ Bùi Chu có cái mái sắp mục mà xóa bài làm lại, xin miễn ngụy biện nhé !".

"Theo tôi, cần một bên trung gian đủ uy tín vào cuộc. Một tổ chức như UNESCO có thể đàm phán được ngay với Giáo Xứ Bùi Chu. Chỉ cần họ cân nhắc đưa ra phương án xếp hạng di sản toàn cầu với chuỗi nhà thờ cổ của miền Bắc, trong đó có Nhà Thờ Bùi Chu. Hy vọng cách này không chỉ cứu được Nhà Thờ Bùi Chu mà còn cứu được các di sản tôn giáo quý giá khác của miền Bắc", theo Facebook Son Dang.

T.K.