Thể chế và lợi ích nhóm: Nguyên do trì hoãn sửa đổi Luật Đất đai? (Diễm Thi-RFA)
“Luật Đất đai cũ là một luật gây rất nhiều oan sai,
tạo điều kiện có các quan chức cướp đất, chiếm đất của dân trên toàn
lãnh thổ Việt Nam. Luật này còn tồn tại ngày nào thì bà con còn đau
thương ngày nấy, còn khổ ngày nấy. Hôm nay bà con cũng lên tiếng với ban
tiếp dân của trung ương là phải mau chóng sửa đổi Luật Đất đai để bảo
đảm quyền lợi của dân, chứ bây giờ đất đai thuộc sở hữu toàn dân, Nhà
nước thống nhất quản lý thì họ cứ nhân danh Nhà nước thích cướp của ai
thì cướp, thích thu của ai thì thu rồi tự định ra mức giá bồi thường, hỗ
trợ gần như là cướp trắng của người dân. Ví dụ đất Dương Nội có chỗ họ bán hàng trăm triệu một mét vuông nhưng họ trả cho dân có 201.600 đồng một mét vuông.” (Dân oan Dương Nội-Cấn Thị Thêu)
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai lại một lần nữa bị
rút khỏi chương trình nghị sự tại kỳ họp Quốc hội vào tháng 5 tới. Như
vậy là qua hai lần sửa đổi, luật vẫn quy định “đất đai thuộc sở hữu toàn
dân do Nhà nước thống nhất quản lý”.
Luật Đất đai của Việt Nam lần đầu tiên được ban hành ngày 8 tháng 1
năm 1988 do Chủ tịch Hội đồng nhà nước lúc đó là ông Võ Chí Công ký, sau
đó được thay thế bằng Luật Đất đai năm 1993, có hiệu lực từ giữa tháng
10 cùng năm. Luật Đất đai năm 1993 đã được sửa đổi 2 lần vào năm 2003 và
năm 2013.
Bà Cấn Thị Thêu, người phụ nữ Dương Nội từng bị tù vì lên tiếng đấu
tranh về đất đai cho rằng Luật Đất đai cũ điều kiện có các quan chức
cướp đất, chiếm đất của dân trên toàn lãnh thổ Việt Nam:
“Luật Đất đai cũ là một luật gây rất nhiều oan sai,
tạo điều kiện có các quan chức cướp đất, chiếm đất của dân trên toàn
lãnh thổ Việt Nam. Luật này còn tồn tại ngày nào thì bà con còn đau
thương ngày nấy, còn khổ ngày nấy. Hôm nay bà con cũng lên tiếng với ban
tiếp dân của trung ương là phải mau chóng sửa đổi Luật Đất đai để bảo
đảm quyền lợi của dân, chứ bây giờ đất đai thuộc sở hữu toàn dân, Nhà
nước thống nhất quản lý thì họ cứ nhân danh Nhà nước thích cướp của ai
thì cướp, thích thu của ai thì thu rồi tự định ra mức giá bồi thường, hỗ
trợ gần như là cướp trắng của người dân.
Ví dụ đất Dương Nội có chỗ họ bán hàng trăm triệu một mét vuông nhưng họ trả cho dân có 201.600 đồng một mét vuông.”
Chuyện thu hồi đất của dân rồi bồi thường với giá rẻ mạt gây ra là
sóng phản đối, biểu tình khắp nơi từ Bắc tới Nam hàng chục năm qua.
Vụ biểu tình ở Tây Nguyên đòi đất, đòi tự do tôn giáo năm 2004 với
gần 10.000 người tham gia đồng loạt ở các tỉnh Đắk Lắk, Gia Lai và Đắk
Nông.
Đến năm 2012, nông dân các huyện Văn Giang, Hưng Yên, Dương Nội, Hà
Đông, và xã Vân Hà huyện Đông Anh đã kéo về tập trung trước trụ sở tiếp
dân của Mặt trận tổ quốc ở số 46, Tràng Thi, Hà Nội biểu tình khiếu kiện
đất đai bị nhà cầm quyền địa phương trưng thu.
Tháng 10 năm 2016, hơn 60 hộ dân thuộc Dự án Khu đô thị mới Thủ Thiêm
biểu tình trước Văn phòng Chính phủ, Thủ tướng và Quốc hội đòi hỏi
quyền lợi khi đất đai của họ bị trưng thu và đền bù với giá rẻ mạt.
Mọi chuyện chưa được giải quyết thì xảy ra vụ cưỡng phá hàng trăm căn
nhà tại vườn rau Lộc Hưng, TP.HCM ngay trước Tết Nguyên đán 2019.
Tại phiên thảo luận của Quốc hội về kinh tế - xã hội chiều ngày 25
tháng 5 năm 2018, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Sỹ Cương - Phó chủ nhiệm Uỷ
ban Đối ngoại nhấn mạnh “Không thể cứ kéo dài mãi tình trạng thu hồi
hàng nghìn mét vuông đất, dù chỉ là đất ruộng, thậm chí đất không thể
canh tác được, nhưng sau khi được đền bù thì người dân không mua nổi một
suất đất hay một căn chung cư của chính dự án để sinh sống”.

Người dân Nam Định phản đối cưỡng chế đất bị cảnh sát cơ động đàn áp hôm 9/5/2012.
Reuters
Năm 2013, cùng với đợt sửa đổi Hiến pháp, Quốc hội Việt Nam đưa ra dự
thảo sửa đổi về Luật Đất đai với những tranh luận sôi nổi về việc đất
đai thuộc sở hữu của ai, và thu hồi đất đai như thế nào. Luật Đất đai
sửa đổi chính thức có hiệu lực vào ngày 1 tháng 7 năm 2014.
Trao đổi với RFA vào thời điểm đó, bà Phạm Chi Lan, nguyên thành viên
Ban Tư vấn Kinh tế cho Thủ tướng Chính phủ nhận định rằng, muốn phát
triển kinh tế và ổn định xã hội thì nên chấp nhận hình thức đa sở hữu,
bao gồm phần của Nhà nước, phần của tư nhân, của doanh nghiệp, đoàn thể,
hoặc tôn giáo. Bà nói thêm:
“Tôi rất tiếc về việc cho đến bản dự thảo hiện nay Nhà nước vẫn
còn muốn thiên về hướng duy trì quyền sở hữu Nhà nước về đất đai. Tôi ở
trong số những người có đề xuất khi tiến tới sửa đổi Luật Đất đai, theo
đó nên công nhận nhiều hình thức sở hữu khác nhau.”
Cho đến bây giờ Nhà nước Việt Nam vẫn quyết tâm duy trì đất đai là sở
hữu toàn dân như một cách khẳng định quyền sở hữu này thuộc về Nhà nước
cho dù người dân mong muốn cải cách. Thêm vào đó, luật này một lần nữa
không được xem xét vào kỳ họp Quốc hội sắp tới. Bà Cấn Thị Thêu nêu ý
kiến về việc này:
“Chính phủ Việt Nam là một chính phủ tham nhũng và không vì
dân, cho nên nếu trì hoãn sửa đổi Luật Đất đai ngày nào thì họ còn có
cơ hội cướp đất của dân ngày nấy.”
Luật sư Trịnh Vĩnh Phúc, một luật sư hỗ trợ pháp lý cho người dân Lộc
Hưng ở Sài Gòn cho rằng chương trình xây dựng luật do Uỷ ban Thường vụ
Quốc hội quyết và việc thay đổi lịch trình thảo luận và thông qua các dự
án luật là chuyện thường xảy ra, và ông đưa ra nhận định:
“Đối với dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất
đai bị lùi lại giữa lúc tình hình đất đai trong nước đang nóng khiến cho
dư luận đặt vấn đề liệu sự chậm trễ có liên quan gì đến “nhóm lợi ích”
đang thao túng nguồn tài nguyên đất đai hay không?
Theo chúng tôi, trong tình hình hiện nay Quốc hội cần nỗ lực và
khẩn trương hoàn thiện Luật Đất đai, một đạo luật đặc biệt quan trọng
chi phối toàn bộ đời sống xã hội, khắc phục nhiều điều khoản bất hợp lý,
thậm chí gây ra bất công, phát sinh môi trường thuận lợi cho tham
nhũng, gia tăng khiếu kiện, tạo mầm mống bất ổn xã hội...
Tuy nhiên, hoàn thiện Luật Đất đai ở Việt Nam là chuyện quá khó
khăn, thậm chí là không thể, bởi nó vướng đến yếu tố thể chế và thiết
chế xã hội, đến tương quan lực lượng chống tham nhũng và tham nhũng...
Chính vì thế, Luật Đất đai là đạo luật được sửa đổi và bổ sung nhiều lần
nhưng cũng là đạo luật có nhiều lỗ hổng và bất cập.”
Theo số liệu Tổng Cục Quản Lý Đất Đai thuộc Bộ Tài Nguyên - Môi
trường thì năm 2016 có hơn 2.000 vụ khiếu kiện đất đai; năm 2017 có trên
3.500 đơn khiếu nại về đất đai.
Tại buổi báo cáo trước Quốc hội công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo
năm 2018, Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Minh Khái nêu rõ các vụ việc
khiếu nại, tố cáo phức tạp, đông người chủ yếu thuộc lĩnh vực đất đai,
trong đó có những vụ việc đã được nhiều cơ quan giải quyết nhưng công
dân không đồng ý, tiếp tục khiếu nại với thái độ bức xúc.