Việt Nam lật đổ Khmer Đỏ, nhưng chiến thắng thuộc về Trung Quốc (Nayan Chanda)
Khmer Đỏ được hậu thuẫn bởi Trung Quốc nên đã khiêu khích và tấn công các tỉnh biên giới Tây Nam Việt Nam là có thật. Việc đánh quân Khmer Đỏ là không sai nhưng việc ở lại Camphchia 10 năm là một sai lầm lớn. Việc mắc mưu Trung Quốc trong cuộc chiến này chứng tỏ ban lãnh đạo đảng cộng sản không hề có viễn kiến gì. Họ kéo dân tộc Việt Nam vào hết cuộc chiến này đến cuộc chiến khác. Nếu họ có viễn kiến và hiểu biết thì đất nước có thể tránh được hoàn toàn các cuộc chiến không đáng có này. Sau bao nhiêu mất mát và hy sinh đó Việt Nam được gì ngoài con số không to tướng? Hunsen nghe lời Trung Quốc hơn là Việt Nam và đó là điều đương nhiên. Bài phân tích của tác giả đã trình bày rất thuyết phục sự bẽ bàng của đảng cộng sản Việt Nam trong cuộc chiến này.
Nhớ lại sau bốn mươi năm ngày Việt Nam lật đổ Khmer Đỏ, nhưng rất rõ ràng Trung Quốc là người chiến thắng.
Sáng
ngày 7 tháng Giêng, 1979 một đơn vị Quân đội Việt Nam lao thẳng vào
Phnom Penh mà không tốn nhiều súng đạn, để lật đổ một triều đại tàn ác
Khmer Đỏ. Quả
thực, đây là một cú đánh trời giáng vào Trung Quốc. Việt Nam chiến
thắng, nhưng, đó chỉ là một chiến thắng rất hẻo cả về nghĩa đen và nghĩa
bóng.
Vài
giờ trước đó, những lãnh đạo Kampuchea Dân Chủ đã chuồn ra khỏi thủ đô
trên những đại lộ rợp bóng dừa. Tiếng gầm rú của xe tăng, xe jeeps Việt
Nam vang vọng vào những tòa nhà đã bỏ trống bốn năm nay từ khi Khmer Đỏ
giành được chính quyền. Một số quan chức, lính, và gia đình của Khmer Đỏ
đã kịp lên xe lửa để đào thoát về hướng Battambang. Trong chuyến xe lửa
này có mang theo Ieng Sary người em rể của Pol Pot. Vài xác người đã
thối rữa trên đường phố và những vựa cá đã ươn xình. Người dân chẳng còn
cơ hôi nào để chế biến cá đang giữa mùa đánh bắt từ Biển Hồ.
Hương
vị của một thủ đô không bóng người mà Việt Nam tiếp quản 1979 cũng
chẳng khác hơn so với Sài Gòn náo nhiệt mà những quân đoàn của Hà Nội
tiến vào bốn năm về trước. Thật
mỉa mai, cũng chỉ sau vài tuần Khmer Đỏ chiếm Phnom Penh. Trưa 30 tháng
Tư, 1975 tôi chứng kiến cảnh xe tăng Bắc Việt húc đổ cổng Dinh Tổng
thống rồi treo cờ của cộng sản. Trung tá Bùi Tín của quân đội Bắc Việt
đã tiếp nhận đầu hàng của vị Tổng thống Nam Việt Nam cuối cùng. Bốn năm
sau, lại Bùi Tín, nhưng lần này không có người đầu hàng để ông tiếp
nhận. Nên, ông biến mất khỏi thủ đô Phnom Penh hoang tàn, trống vắng
bằng trực thăng.
Việt
Nam nếm mùi thất bại đầu tiên vào năm ngày trước đó. Một đơn vị biệt
động có nhiệm vụ bắt cóc Hoàng tử Norodom Sihanouk - người đang bị Khmer
Đỏ quản thúc tại gia từ năm 1976. Khmer Đỏ được báo trước nên vội vàng
giấu ông trong một góc tối ở hoàng cung. Khi yên ắng, ông bị tống vào
một chiếc xe hơi, rồi thẳng hướng Battambang. Bộ trưởng Ngoại giao Việt
Nam Nguyễn Cơ Thạch nói với tôi rằng : Việt Nam đã lên kế hoạch "giải
phóng" Phnom Penh và đưa Sihanouk làm lãnh tụ của mặt trận giải phóng
Cambodia. Trung Quốc đã nhiều lần ép Khmer Đỏ phải trả tự do cho
Sihanouk và thành lập chính phủ quốc gia, nhưng Khmer Đỏ bỏ ngoài tai.
Giờ đây, Trung Quốc đã có Sihanouk, và có cả mọi cơ hội trong tay.
Chính
phủ Kampuchea Dân Chủ của Pol Pot vẫn còn khá vững, dù đã có lệnh rút
khỏi thủ đô. Giờ đây, nó còn thêm nhiệm vụ là cướp lấy Sihanouk, đưa ông
ra khỏi Phnom Penh, đặt ông vào ghế tại Liên Hiệp Quốc để ông đại diện
cho chính quyền. Chiều ngày 5 tháng Giêng, Sihanouk trở lại Phnom Penh
từ Battambang. Đây là lần đầu tiên Sihanouk tới gặp Thủ tướng Pol Pot.
"Từ giờ trở đi, nếu ông muốn đi Trung Quốc, thì có thể đi bất cứ lúc
nào", Pol Pot bảo Sihanouk và xưng là "bề tôi". Sihanouk vô cùng sửng
sốt. Sau này, Sihanouk hồi tưởng và kể lại cho tôi rằng : Pol Pot nói
với ông "Ông hoàn toàn tự do. Nếu ông muốn trở lại, ông sẽ được đón chào
nồng nhiệt". Sihanouk chỉ còn biết thốt ra vài lời "Trời đất ! Có thiệt
vậy không ! Cảm ơn ông nhiều".
Chiều
tà ngày 6 tháng Giêng, trong lúc Quân đội Việt Nam đã siết chặt vòng
vây Phnom Penh. Có một chiếc xe hơi đưa Sihanouk tới phi trường chờ
chuyến bay di tản của Trung Quốc. Như đã hướng dẫn, Sihanouk cùng vợ là
bà hoàng Monique chỉ mang theo hai túi sách. Một bộ complet hiệu
Manhattan. Còn túi kia chứa đồ hộp, quần áo ngủ, khăn kramas, và đôi dép
của Hồ Chí Minh. Tiếng đại bác đã rất gần từ sân bay Pochentong. Máy
bay Boeing 707 của hàng không dân dụng Trung Quốc hạ cánh. Màn đêm buông
xuống. Sihanouk mặt mày rạng rỡ, nước mắt lưng tròn cùng với 150 hành
khách may mắn khác lao vào thân máy bay, rồi thẳng hướng tới Bắc Kinh.
Sự
cố Phnom Penh rơi vào tay Việt Nam chỉ trong vòng chưa đến hai tuần
chiến đấu là một cú shock lớn, nhưng không quá ngạc nhiên. Việt Nam đã
chuẩn bị kỹ cho một cuộc hạ thủ này. Vào ngày 31/12/1977, chính quyền
Pol Pot đã chấm dứt mọi mối quan hệ ngoại giao với Việt Nam. Tuy vậy nó
vẫn được giữ bí mật. Vào tháng Giêng 1978, Bộ chính trị Việt Nam quyết
định chuẩn bị cho chiến dịch lật đổn chính thể Pol Pot. Hàng loạt những
đợt tấn công vào những ngôi làng Việt Nam ở dọc biên giới hai nước vẫn
chưa được công khai. Nhưng sự cố này đã thúc giục Việt Nam chuẩn bị cho
một cuộc chơi lớn. Đầu năm 1978, lãnh đạo Việt Nam đã lật ngửa ván bài
chiến tranh biên giới, hàng trăm người Việt bị giết bởi những người đã
một thời từng là anh em, đồng chí.
Tháng
Ba 1978, tôi có mặt ở Sài Gòn. Tờ mờ sáng, tôi bị đánh thức dậy bởi một
nhân viên của Bộ Ngoại giao Việt Nam. Tôi được đưa tới phi trường. Tôi
nhận thấy ngoài mình ra còn có thêm hai phóng viên ngoại quốc. Tất cả
cùng leo lên chiếc trực thăng Chinook. Lệnh từ cấp rất cao, chúng tôi
bay thẳng tới Hà Tiên điểm cực nam của Việt Nam. Chúng tôi tới một ngôi
làng. Người dẫn đường bảo chúng tôi phải chuẩn bị tinh thần. Một cảnh
tượng kinh hoàng. Mười lăm xác người đàn ông, đàn bà, trẻ em hoặc bị
chặt đầu hoặc đập chết bởi Khmer Đỏ, nằm ngang dọc trên nền của những
ngôi nhà lá. Lời giải thích cho cảnh tượng đẫm máu này là một hàng chữ
viết bằng than, trên vách đất, chữ Khmer "Đây là đất của chúng tao".
Cứ
đi dọc theo biên giới, chúng tôi còn thấy nhiều cảnh tượng kinh hoàng
tương tự. Việt Nam thiết lập lên nhiều trại tị nạn giúp đỡ người Khmer.
Chúng tôi thấy dấu hiệu của một cuộc "giải phóng" lớn. Rõ ràng Việt Nam
đã sẵn sàng.
Tháng
11/1978, vào giờ ăn trưa thường lệ ở Hong Kong, một nguồn tin rất đáng
tin cậy, kín đáo tiết lộ rằng : "Việt Nam sẽ tấn công Cambodia", ông ta
nói, và Khmer Đỏ sẽ bỏ ngỏ thành phố, lẩn vào rừng già, mở cuộc chiến
tranh du kích. Tôi cho phát hành ngay một bài báo tóm tắt lại kế hoạch
này với tựa : "Pol Pot lại hướng về rừng rậm" trên tuần báo Kinh Tế Viễn
Đông số 15/12/1978. Cũng tháng 11, Phó Chủ tịch Trung Quốc, Uông Đông
Hưng tới thăm Cambodia và khuyên Pol Pot nên làm, đúng như những gì tuần
báo Kinh Tế Viễn Đông đã xuất bản. Uông tranh luận : Bỏ ngỏ thủ đô
không những làm Hà Nội chủ quan, làm các nước trong vùng Đông Nam Á phải
lo sợ, mà còn hạ gục Việt Nam bởi bị lún sâu vào vũng bùn chiến tranh
trong rừng rậm và phải trả giá đắt cho cuộc chiến du kích.
Mặc
dù Pol Pot không đồng ý với kế hoạch "bỏ ngỏ thủ đô" của Uông, nhưng
đội quân của Pol Pot đã nếm những đòn choáng váng vào ngày cuối năm. Nhà
ngoại giao Trung Quốc sau này tường thuật. Quan chức Khmer Đỏ hoảng
loạn đến mức xông vào Sứ quán Trung Quốc tối ngày 2/1/1979 báo rằng có
hàng ngàn quân nhân chạy chốn về hướng Battambang. Đại sứ Sơn Hảo hạ
lệnh hạ biển hiệu, tiêu hủy mọi tài liệu, phá hỏng toàn bộ đường điện,
nước, điện thoại, cáp và hạ tầng cơ sở khác.
Từng
đoàn xe tải, xe hơi chở những công chức của chế độ, ra đi trong đêm. Đó
là khởi thủy của một cuộc hành trình dài trong rừng rậm nhiệt đới trong
đó cả ngoại giao đoàn Trung Quốc đứng đầu là vị Đại sứ. Cộng hòa Nhân
dân Trung Hoa luôn kề vai sát cánh với chính quyền trung ương Khmer Đỏ.
Những cố vấn và nhà ngoại giao Trung Hoa lang thang trong những khu rừng
rậm ở miền Tây Cambodia đến 61 ngày, ngủ trong lều lợp cỏ tranh, ăn đồ
hộp. Sứ mạng đại sứ lưu động của những nhà ngoại giao Trung Quốc chấm
dứt khi Việt Nam tấn công vào thủ phủ của Pol Pot trong rừng sâu. Chiều
ngày 11 tháng Tư, 1979 vị Đại sứ Trung Quốc cùng với bảy đồng nghiệp
quần áo bẩn thỉu nhếch nhác, nước mắt đầm đìa lặng lẽ trốn qua Thái Lan.
Lần đầu tiên, đại diện của một vương quốc trung tâm phải trốn chạy khỏi
một vương quốc chư hầu một cách thật tủi nhục.
Nhưng
đây mới chỉ là phần mở đầu của câu chuyện. Hành vi Việt Nam chiếm đóng
Cambodia đã bị lên án toàn thế giới. Hà Nội đã sập bẫy của Bắc Kinh. Con
bài chiến lược của Trung Quốc là để cho Khmer Đỏ tha hồ giệt chủng đến
trên một triệu người (mọi người đã chứng kiến trên cánh đồng chết ở
Cambodia. Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Hàn Niệm Long đã nói với tôi
Khmer Đỏ đã phạm phải sai lầm khủng kiếp) Nhưng Trung Quốc vẫn nuôi
Khmer Đỏ sống, và giữ ghế cho Khmer Đỏ như một chính phủ hợp pháp tại
Liên Hiệp Quốc. Đồng thời, Trung Quốc thổi bùng lên ngọn lửa chống Việt
Nam. Mục tiêu của họ là cô lập Hà Nội về ngoại giao, trừng phạt về kinh
tế, và phải trả giá cực đắt trên chiến trường bằng lối đánh du kích.
Ieng
Sary trốn qua Thái Lan, rồi tới Bắc Kinh, gặp Đặng Tiểu Bình và những
lãnh đạo cao cấp khác vào ngày 15/1/1979. Đặng vừa trở về từ Thái Lan.
Đặng đã thu xếp với Thủ tướng Thái Kriangsak Chomanan đồng ý cho Trung
Quốc chuyển vũ khí qua đất Thái cho Khmer Đỏ. Đặng cũng dồn Ieng Sary
vào đường cùng. Nếu Khmer Đỏ muốn Trung Quốc giúp đỡ, buộc Khmer Đỏ phải
chấp nhận Sihanouk là nguyên thủ, thành lập mặt trận đoàn kết, tiến
hành chiến tranh du kích chống phá Việt Nam lâu dài. Ngay lập tức, Trung
Quốc chuyển năm triệu Mỹ kim cho Sứ quán Trung Quốc tại Bangkok chi trả
mọi phí tổn cho Khmer Đỏ.
Mười
hai năm tiếp theo, Khmer Đỏ thực hiện sứ mạng chống Việt Nam thay cho
Trung Quốc trên chiến trường. Còn trên sân khấu ngoại giao quốc tế,
Trung Quốc theo đuổi một cách bền bỉ những cuộc họp bí mật giữa Thái Lan
và Bắc Kinh bắt Việt Nam phải qùy gối. Chiến lược của Trung Quốc đã
thành công.
Tháng
9/1990 những quan chức cao cấp của Việt Nam phải bí mật tới Thành Đô để
thỏa thuận. Quân đội Việt Nam phải rút khỏi Cambodia từ 1989 do sức ép
ngoại giao gồm cả đồng minh thân cận Liên Xô cũng đã bị Trung Quốc mua
đứt. Những lãnh đạo Việt Nam khăng khăng không cho phép Khmer Đỏ trở lại
quyền lực, rồi cuối cùng cũng phải đồng ý chia sẻ quyền lực theo lộ
trình hòa bình của Liên Hiệp Quốc vào năm 1991.
Mâu
thuẫn nổi lên bởi sự ngạo mạn của Khmer Đỏ. Họ tin rằng họ đã thắng
được Đế quốc Mỹ, thì họ cũng sẽ thắng được Việt Nam. Họ tự cho là họ đã
sẵn sàng thiết lập lại Đế chế Angkor huy hoàng lừng lẫy một thời. Nhưng
cách đánh giá của Khmer Đỏ ngược với Đảng Cộng sản Việt Nam. Pol Pot và
cộng sự nghi ngờ Việt Nam là kẻ thù lịch sử, sẽ bóp cổ thể chế Cambodia
Dân Chủ vừa thành lập. Pol Pot một mặt thanh trừng nội bộ nhằm vào phần
tử thân Việt Nam, mặt kia tấn công qua biên giới vào lãnh thổ Việt Nam.
Mặc dù, Trung Quốc cố vấn cho Khmer Đỏ nên làm từ từ, nên hợp tác với
hoàng thân Norodom Sihanouk. Khmer Đỏ bỏ ngoài tai, chỉ một mực thúc ép
Trung Quốc viện trợ để chống Việt Nam, một đồng minh của Liên Xô. Mọi
lời khuyên của Trung Quốc đều bị Pol Pot bỏ ngoài tai.
Đến
cuối năm 1977, Việt Nam nhận ra kẻ thù truyền kiếp Trung Quốc và kết
luận rằng Bắc Kinh đang mượn tay đám Khmer Đỏ hung hãn để nghiền nát
Việt Nam từ phía biên giới tây nam. Hà Nội cho rằng : Đánh phủ đầu là
một lựa chọn khôn ngoan nhất. Một cuộc tấn công vũ bão đã làm chính thể
Phnom Penh đột quỵ. Nhưng sự kiên nhẫn chiến lược của Trung Quốc đã làm
Việt Nam thắng trên chiến trường, nhưng thua cả một cuộc chiến.
Một đơn vị bộ đội Việt Nam đồn trú tại Kampong Cham trước khi rút về nước năm 1989 - Ảnh Southeast Asia Globe
Bốn
thập kỷ đã qua sau cái ngày mà những viên đại sứ Trung Quốc phải bỏ của
chạy lấy người, trốn chui trốn lủi qua Thái Lan. Giờ đây, Cambodia đã
trở thành một tỉnh của Trung Quốc. Gareth Evans, nguyên bộ trưởng ngoại
giao Úc, người đã tham dự vào những cuộc thương lượng lập lại hòa bình
cho Cambodia, nói Cambodia là đứa con ngoan của Trung Quốc. Thủ tướng
Hun Sen người từng bị Trung Quốc gọi là con rối của Việt Nam, giờ đây
trở thành đồng minh trung thành thân cận nhất của Trung Quốc. Trước đây,
Hun Sen gọi Trung Quốc là kẻ chống lưng cho Khmer Đỏ, là cội nguồn của
mọi sự độc ác. Nhưng 2012, Hun Sen đã công khai ủng hộ Trung Quốc, giúp
Trung Quốc phá hỏng thông cáo chung ở thượng đỉnh ASEAN, đồng lõa với
hành vi xâm lược của Trung Quốc ở Biển Đông.
Từ
những công ty hàng không tới sòng bài, từ bãi biển mênh mông tới đồn
điền mía, chưa đề cập tới những cảng nước sâu một phần trong kế hoạch
Vành Đai – Con Đường của Trung Quốc, vận mệnh của nền kinh tế Cambodia
lệ thuộc hoàn toàn vào Trung Quốc. Cambodia đã trở thành con nợ lớn nhất
(hơn 10 tỷ Mỹ kim) của Trung Quốc trong vùng Đông Nam Á và cũng trở
thành địa điểm đầu tư lý tưởng nhất của Trung Quốc. Một sự thực, Trung
Quốc đã trở thành ông chủ nắm 62% tổng số nợ nần của Cambodia. Hơn nữa,
một người có ảnh hưởng lớn đến Cambodia là Fu Xianting (Đại ca Fu), một
cựu sĩ quan Giải phóng Quân Trung Quốc. Theo điều tra của tuần báo
Financial Times, Đại ca Fu chỉ huy, trang bị, huấn luyện, và trả lương
cho đơn vị 3.000 vệ binh tinh nhuệ của Hun Sen.
Khi
thế giới tưởng nhớ tới 40 năm ngày lật đổ chế độ Khmer Đỏ được Trung
Quốc hậu thuẫn, cũng nên nhắc tới những quyết định tàn nhẫn, kiên cường,
bền bỉ của những nhà hoạch định Trung Quốc. Họ đã biến một thất bại
thành chiến thắng.
Nayan Chanda
Nguyên tác : Vietnam’s Invasion of Cambodia, Revisited - 40 years after the invasion that toppled the Khmer Rouge, it’s clear China emerged the ultimate winner, The Diplomat, 01/12/2018
Jenny Ly lựợc dịch
Nguồn : VNTB, 06/01/2019
Tác giả : Nayan
Chanda, sinh 1946, Ấn Độ, từ 1974 phóng viên thường trú tại Sài Gòn cho
tuần báo Kinh tế Viễn Đông (Far Eastern Economic Review). Ông có mặt ở Dinh Độc Lập 30/4/1975, ông ở lại Đông Dương sau đó và cùng Quân đội Việt Nam tiến vào Phnom Penh ngày 7/1/1979. Năm
1986, ông xuất bản hai cuốn sách Anh em thù nghịch (Brother Enemy),
Chiến tranh sau chiến tranh (The War After the War). Ông là người thành
lập Yale Global Online. Hiện ông đang là Giáo sư Khoa Quan hệ Quốc tế,
Đại học Ashoka, India.
* Tựa đề do người dịch đặt lại.