Một nền giao thông bệnh hoạn (Viết từ Sài Gòn)
Đấu tranh không có tư tưởng và tổ chức sớm muộn gì cũng bỏ cuộc. Những người không bỏ cuộc thì sau một thời gian dài thấy không thay đổi được gì bèn quay lại...năn nỉ chính quyền. Một vòng tròn khép kín, một cuộc hành trình dài và kết thúc bằng cách quay về...vị trí xuất phát ban đầu. Tác giả bài viết này là một cây bút bất đồng chính kiến nổi tiếng nhưng rồi cũng rơi vào vòng tròn mâu thuẫn đó. Tác giả biết rõ rằng "Cái
thứ bệnh hoạn của hệ thống quản lý cao nhất chi phối mọi thứ bệnh hoạn
của hệ thống bên dưới, mua bán bằng cấp, tham nhũng, móc ngoặc, cắt xén
đi từ giáo dục tới y tế, giao thông và các ngành nghề khác. Mọi thứ bệnh
hoạn một khi bùng phát thì những gì người ta nhìn thấy không phải là
hiện tượng mà là hệ quả của một quá trình dài". Tuy thế tác giả vẫn đưa ra những "giải pháp" giúp chính quyền sửa chữa như "đốt một cái lò tham nhũng của ngành giao
thông và đốt một cách triệt để nhằm loại bỏ mọi thành phần sâu mọt". Làm sao có chuyện đó khi họ (CSGT) phải trả tiền để được ra "đứng đường"? Sau 73 năm rồi mà vẫn còn đặt niềm tin và hy vọng vào sự thay đổi của chế độ cộng sản ư?
Tai
nạn giao thông, chết, tàn tật suốt đời và mất tương lai sau một lần ra
đường, đó là câu chuyện rất thời sự tại Việt Nam. Lượng người chết vì
tai nạn giao thông cao hơn lượng người chết vì ung thư và các bệnh khác
cộng lại.
Như
vậy có thể thấy rằng giao thông Việt Nam cũng là một loại bệnh, hay nói
cách khác, Việt Nam đang mang trong mình một loại văn hóa giao thông
bệnh hoạn ! Và nó bệnh hoạn như thế nào ? Thử soi lại câu chuyện tai nạn
giao thông gần đây nhất tại Bến Lức, Long An.
Một
vụ tai nạn làm chết nhiều người đang dừng đèn đỏ do một xe container
chạy như điên đâm và kéo những người chờ đèn đỏ. Sau đó, cơ quan chuyên
môn đã giám định và khẳng định hệ thống phanh của xe container đạt 75%
thông số yêu cầu, vượt đến 25% yêu cầu vì các xe khi đăng kiểm, thông số
phanh từ 50% trở lên đã đạt yêu cầu. Nguyên nhân được cho là do tài xế
đã nhậu say trước khi lái và trong tình trạng vừa say vừa phê ma túy.
Sau
sự vụ tang tóc này, một ông tiến sĩ cho rằng người đi xe máy đã phạm
luật giao thông, phát biểu của ông bị ném đá tới tấp. Và sau toàn bộ
những gì diễn ra, thử bình tĩnh suy xét về ứng xử của người đi đường,
thói quen tham gia giao thông và sức ép của những tài xế xe đường dài,
xe tải… Nguyên nhân đến từ đâu ?
Trước
hết, nói về người đi xe máy tại Việt Nam, có thể nói rằng tìm một người
đi xe máy không phạm luật giao thông khi dừng đèn đỏ là hết sức khó,
cho dù tìm ngay tại các thành phố lớn như Sài Gòn, Hà Nội, Đà Nẵng hay
Nha Trang, Huế, Cần Thơ… Bởi vì bất kì nơi nào, cho dù đường có chia làn
cho xe cơ giới, xe ô tô và xe máy, nhưng chỉ cần có đèn đỏ thì người đi
xe máy dàn xe qua tận làn đường của xe ô tô, xe cơ giới để đứng. Nói
không ngoa là nơi nào cũng có chuyện này. Theo đúng luật giao thông thì
người đi xe máy chỉ được phép đứng chờ đèn xanh trên làn đường của xe
máy và làn kết hợp xe máy – ô tô chứ không được phép dừng trên làn dành
riêng cho ô tô. Nhưng người Việt dường như đã mang sẵn thói quen cứ đèn
đỏ thì bỏ làn, không có bất cứ làn đường hay ranh giới nào nữa.
Và
khi nhìn lại videoclip xe container cán xe máy thì quả thật, cũng không
phải không có người đi xe máy đã dừng vào làn của ô tô.
Có
một thực tế : Nếu kiểm tra, xét nghiệm ma túy các tài xế xe tải và xe
đường dài, có khả năng hơn 90% tài xế đều dương tính với ma túy. Người
bạn tôi có đứa em lái xe đường dài, nó lái được ba năm, ban đầu nó nặng
75kg, cao 1,75m. Lái được ba tháng, nó tăng lên thành 90kg, mập ú. Hỏi
sao nó tăng cân nhanh và khuyên nó đi khám sức khỏe xem sao, nó nói :
"Em tăng cân là do ăn mì gói, ăn nhiều đến độ đi tiểu cũng nghe mùi mì
gói, rồi uống bò húc (redbull) nhiều quá cũng nhanh tăng cân…". Hỏi sao
không ghé tiệm ăn cho đàng hoàng, nó bảo : "Xe chạy phải luôn ở ga
70km/h để bù những đoạn bắn tốc độ thì kéo rề 50km/h. Nhà xe thì quản lý
qua vệ tinh nên mình không được phép dừng quá lâu để ăn uống. Thôi thì
ghé vào bên lề, kiếm miếng nước sôi chế mì ăn. Để dành tiền, chứ lỡ bị
xin bánh mì một phát thì còn đâu tiền mang về…".
Bẵng
đi một thời gian, hai năm sau, từ một đứa to vâm, mập ú, nó còn 65kg,
mắt nhìn lơ đãng, tôi hỏi làm ăn ra sao, nó nói cũng đủ sống nhưng nó
khó mập như cũ vì dính ma túy. Nghe nó nói dính ma túy mà không hề ngần
ngại, tôi lấy làm lạ : "Sao em không cai đi, nguy hiểm lắm đó, tan cửa
nát nhà chứ không chơi đâu !". Nó nói tỉnh bơ : "Bệnh nghề nghiệp mà
anh, có thằng tài xế xe đường dài nào mà không dính ma túy đâu, đâu phải
do mình nghiện mà do sức ép công việc. Thử hỏi cứ lái luôn ngày luôn
đêm, đi cả hơn ngàn cây số (km) như vậy thì bò húc ban đầu uống còn tỉnh
ngủ, chứ dần quen rồi thì chỉ có ma túy nó mới giúp mình trụ được !".
Tôi hỏi : "Sao em không thay phiên lái để tranh thủ chợp mắt ?". Nó nói :
"Mỗi xe chỉ có một tài ôm vô lăng thì anh thay với ai. Bây giờ làm ăn
khó lắm, nhà xe chỉ thuê một tài thôi, nếu anh không nhận việc thì có
người khác nhận ngay ! Mỗi chuyến nếu khéo léo, đi về đủ giờ, không chậm
trễ và không bị giao thông xin đểu mới có ăn, chứ đụng phải giao thông
và đi về chậm thì coi như trắng tay. Bây giờ cạnh tranh dữ lắm. Thắng
tài xế đường dài nào cũng dính ma túy hết, vì sức ép công việc cả thôi…
!".
Điều
thằng em nói dường như không sai, vấn đề chung chi cho các ngành liên
quan đến giao thông dường như quá nặng đối với bất kì nhà xe nào. Bù vào
đó, họ lại giảm phiên chế tài xế, thay vì trả lương cho hai tài/xe
đường dài, họ chỉ thuê 1 tài và tăng chừng 25% lương. Như vậy dư được
75% của tài nhì họ dành cho việc chung chi các cơ quan, trong đó chủ yếu
cơ quan cảnh sát giao thông. Và sức ép công việc của tài xế cũng tăng
từ chỗ này. Hầu như đã bước vào nghề tài xe đường dài thì 100% cày và
cày, cạnh tranh khốc liệt mà chẳng biết là cạnh tranh cái gì, cạnh tranh
với ai !
Đó
là chưa nói đến tình trạng thi bằng, học bằng qua quýt và nhiều người
có bằng lái, chạy xe cả ba, bốn năm trời mà không biết tí gì về luật giao
thông ! Bởi vì cái bằng lái của người đó là bằng mua. Tình trạng mua –
bán bằng lái xe tại Việt Nam diễn ra còn mạnh hơn cả mua – bán bằng đại
học hay thạc sĩ, tiến sĩ. Mà thử nghĩ, những cái bằng đòi hỏi quá trình
học cả mấy chục năm trời, tốn vài trăm triệu, có khi cả tỉ đồng đầu tư
cho việc ăn học mà người ta còn dám mua – bán, cấp vô tội vạ thì nghĩa
lý gì một cái bằng chỉ học vài tháng, chi phí ngót nghét chục triệu đồng
mà không dám mua – bán ! Cái khốn nạn trong giao thông Việt Nam lại nằm
ở chỗ hệ thống quản lý của nó quá lỏng lẻo và bệnh hoạn.
Cái
thứ bệnh hoạn của hệ thống quản lý cao nhất chi phối mọi thứ bệnh hoạn
của hệ thống bên dưới, mua bán bằng cấp, tham nhũng, móc ngoặc, cắt xén
đi từ giáo dục tới y tế, giao thông và các ngành nghề khác. Mọi thứ bệnh
hoạn một khi bùng phát thì những gì người ta nhìn thấy không phải là
hiện tượng mà là hệ quả của một quá trình dài.
Tình
trạng tai nạn giao thông Việt Nam tăng một cách đột ngột và ngày càng
dữ dội, nó không phải là hiện tượng bất thường mà nó chỉ cho thấy bệnh
hoạn trong giao thông đã đến lúc bùng phát. Muốn nó thuyên giảm không
phải là khó mà nhà quản lý chỉ cần ngay lúc này làm được ba việc cụ thể :
Chấn chỉnh quản lý ; Thực hiện trách nhiệm và ; Xây dựng văn hóa đi
đường.
Chấn
chỉnh quản lý thì nên bắt đầu đốt một cái lò tham nhũng của ngành giao
thông và đốt một cách triệt để nhằm loại bỏ mọi thành phần sâu mọt. Biến
các chiến dịch màu mè, lý thuyết trong giao thông thành hành vi cụ thể
trong quản lý giao thông. Việc này liên quan đến vế thừ hai là Thực hiện
trách nhiệm.
Để
thực hiện đúng trách nhiệm, các tổ, nhóm công tác giao thông đứng đường
xin bánh mì nên dẹp hẳn, thay vào đó là các tổ hướng dẫn giao thông
đứng ở các ngã tư để hướng dẫn người đi đường dừng đèn đỏ đúng làn và
thực hiện luật giao thông triệt để. Các cảnh sát giao thông nên thực
hiện đúng chức năng cảnh sát (tức là cảnh giới và thị sát, sát hạch giao
thông) hơn là biến mình thành những kẻ ăn xin, xin đểu đứng đường. Có
như vậy uy tín của ngành giao thông mới củng cố !
Vấn
đề thứ ba là xây dựng văn hóa đi đường, điều này cần sự kết hợp liên
ngành giữa thanh tra giao thông, cảnh sát giao thông và cảnh sát trật
tự, kể cả cảnh sát cơ động. Các tổ liên ngành này thay vì đứng một điểm
nào đó để thổi, phạt và mè nheo người đi đường thì hãy thực hiện chức
năng hướng dẫn và dạy luật đi đường, phạt những người vi phạm giao thông
một cách công tâm chứ không thể qua loa theo kiểu đồng bạc đâm toạc
công lý như bấy lâu nay.
Chỉ
có như vậy mới hi vọng giảm bớt căn bệnh giao thông tại Việt Nam. Nhưng
muốn được như vậy thì không hề dễ dàng một chút nào ! Nó đòi hỏi lương
tri và tâm huyết của rất nhiều người, trong đó có cả từng người dân
trong đất nước đang lún vào tuyệt vọng này !
Viết từ Sài Gòn
Nguồn : RFA, 05/01/2019 (VietTuSaiGon's blog)