Thủ Thiêm: Nhà hát nghìn tỷ và tiếng oan dậy đất (Nguyễn Thị Hậu)
Quyết định này đã làm dấy lên nhiều phản ứng của người dân thông qua mạng xã hội và những ý kiến trên báo chí xoay
quanh hai vấn đề: 1. Thủ Thiêm là khu vực đang “nóng” do những sai phạm
về đất đai của chính quyền thành phố gần 20 năm qua; 2. Sự cần thiết
của công trình văn hóa này so với nhu cầu bức thiết về những công trình
dân sinh khác như bệnh viện, đường xá...
TP.HCM trong quá trình “hiện đại hóa” rất cần xây dựng thêm những
công trình dân sinh và công trình văn hóa... phục vụ nhu cầu vật chất và
tinh thần trước mắt cũng như lâu dài cho người dân. Khu vực nào, lĩnh
vực nào cũng mong được “ưu tiên” phát triển, tuy nhiên sức ép từ vị trí
“trung tâm kinh tế” của cả nước khiến nhiều năm nay trong lĩnh vực an
sinh xã hội và văn hóa, thành phố hầu như không được xây dựng công trình
nào đáng kể. Chưa nói đến sự phá hủy, xuống cấp của hầu hết công trình
xây dựng từ trước năm 1975.
Tuy nhiên quy hoạch Thủ Thiêm trở thành một đô thị hiện đại, văn minh
với nhiều công trình hoành tráng gồm quảng trường, trung tâm tài chính,
nhà hát, bảo tàng, sân vân động, nhiều khu cư trú cao cấp... lại được
xây dựng trên những sai phạm, thậm chí là tội ác trong quản lý đất đai
và hành xử với người dân Thủ Thiêm. Ở đây bao nhiêu con người, ruộng
vườn, xóm làng, đình chùa, nhà thờ… hiện hữu gần hai trăm năm đã bị gần
như giải tỏa “trắng”. Bao nhiêu số phận con người và một phần lịch sử
thành phố bỗng nhiên như không còn hiện hữu trong những bản quy hoạch
lạnh lùng vô cảm.
Nhiều năm nay những vụ việc của “dân oan Thủ Thiêm” không được các
đại biểu Hội đồng nhân dân quan tâm, từ khi “ung nhọt” quy hoạch Thủ
Thiêm được công khai cũng chưa có một phiên họp “bất thường” nào của Hội
đồng nhân dân ra “nghị quyết” để chính quyền phải giải quyết nhanh
chóng và triệt để, bao nhiêu bức xúc oan khuất của bà con còn đó... Cho
nên việc Hội đồng nhân dân TP.HCM quyết định xây một công trình đồ sộ về
quy mô và kinh phí quá lớn tại Thủ Thiêm trong thời điểm này trước hết là không phải đạo
với bà con Thủ Thiêm nói riêng và nhân dân thành phố nói chung. Sau
nữa, một phiên họp bất thường của Hội đồng nhân dân TP.HCM nhằm quyết
định “ngay và luôn” việc chi đến 1.500 tỷ đồng cho một “dự án nhóm A”,
dù có vài dự án quan trọng khác cũng cả nghìn tỷ “đi kèm”, thì vẫn thể
hiện sự vô tâm, vô cảm của các “đại biểu nhân dân” đối với vấn đề đất
đai đặc biệt nhức nhối của thành phố và rất nhiều vấn đề bức xúc khác
hiện nay.
Sự phản ứng của dư luận là do quyết định “bất thường” kém nhạy bén về chính trị và thiếu nhân văn này!
***
Đây không phải là lần đầu tiên những quyết định của chính quyền, của
cơ quan dân cử như Hội đồng nhân dân TP.HCM hay Quốc hội không nhận được
sự đồng thuận của nhân dân mà còn bị phản ứng, thậm chí gay gắt. Có thể
lấy vài ví dụ từ việc nhỏ đến việc lớn, quy mô từ tầm địa phương đến cả
nước.
Ở TP.HCM, việc nhỏ như màu sơn của tòa nhà Bưu điện, lớn hơn chút như
việc phá Dinh Thượng Thơ, lớn hơn nữa như xây Nhà hát giao hưởng nhạc
vũ kịch tại Thủ Thiêm. Ở tầm quốc gia thì việc lớn như dự thảo Luật Đặc
khu, trong lĩnh vực giao thông là các BOT... đến việc “nhỏ xíu” mà ảnh
hưởng không hề nhỏ là hai lần tăng giá xăng ngay trong những ngày quốc
tang vừa qua... Bỏ qua một bên “thuyết âm mưu” về lợi ích của một, vài
nhóm nào đó, phản ứng của người dân đều bắt nguồn từ thực tế: những sự
việc như vậy đã làm thiệt hại đến quyền lợi của người dân về vật chất và
tinh thần, ở những mức độ khác nhau, cả trước mắt và lâu dài, ảnh hưởng
trực tiếp với địa phương này và gián tiếp với địa phương khác.
Vì sao những chính sách, việc làm “vì nhu cầu của người dân” như
chính quyền các cấp giải thích, lại vấp phải sự phản ứng trái chiều của
dư luận? Từ vài trường hợp liên quan đến di sản đô thị Sài Gòn có thể
phân tích hiện tượng này.
Cách đây vài năm, khi tòa nhà Bưu điện thành phố được sơn lại chỉ mới
một mảng nhỏ, lập tức có nhiều ý kiến cho rằng đó không phải là màu sơn
“truyền thống”, quen thuộc của công trình này. Mặc dù kinh phí thực
hiện việc sơn sửa công trình không phải từ ngân sách nhà nước mà được
tài trợ, nhưng lãnh đạo Bưu điện thành phố đã kịp thời ghi nhận ý kiến
của người dân và các chuyên gia kiến trúc, bảo tồn, sau đó nghiên cứu
lại màu sơn tường, cửa sổ cũng như những sửa chữa trong nội thất... Kết
quả đã đảm bảo tính khoa học của việc trùng tu, tòa nhà Bưu điện không
trở nên xa lạ với tâm thức của cộng đồng, do đó giá trị lịch sử - văn
hóa được bảo tồn và nâng cao hơn khi người dân thành phố coi đó là “di
sản của mình”.
Phản ứng của nhiều tầng lớp nhân dân với quyết định đập bỏ Thương xá
Tax, chặt hàng cây trên đường Tôn Đức Thắng hay mới đây là đập bỏ công
trình Dinh Thượng Thơ để “mở rộng, nâng cấp trụ sở Hội đồng nhân dân và
Ủy ban nhân dân TP.HCM”..., cùng nhiều trường hợp khác cũng từ nguyên
nhân tương tự: đó là hành động xâm hại, phá hủy di sản và tài sản đô thị
(về mặt vật chất) và xóa bỏ lịch sử thành phố, ký ức cộng đồng (về mặt
tinh thần).
Xung quanh việc bảo tồn di sản của thành phố cũng có ý kiến cho rằng,
để hiện đại thì cần phải “hy sinh” di sản, rồi đánh giá hình thức kiến
trúc của các công trình này không có gì đặc biệt, hay như Dinh Thượng
Thơ thì ít người biết đến trước khi có ý định đập bỏ, có nghĩa là giá
trị lịch sử của nó không cao... Tuy nhiên cần đặt những kiến trúc này
vào bối cảnh của lịch sử đô thị Sài Gòn chỉ hơn 100 năm, trong tương
quan với cảnh quan khu trung tâm hiện nay, vì chỉ mới hơn mười năm gần
đây khu vực này đã mất gần hết các công trình đặc trưng của Sài Gòn. Cần
đặt bảo tồn di sản trong bối cảnh từ sau năm 1975 đến nay, những biến
động và thay đổi lớn về dân cư, về cảnh quan... đã làm biến mất nhiều
đặc trưng lịch sử - văn hóa đặc sắc của thành phố này! Có như vậy mới
thấy hết giá trị và có cách ứng xử phù hợp đối với di sản.
Mặt khác, khi cộng đồng chưa hiểu biết giá trị của những công trình
lịch sử - văn hóa dù ít “nổi tiếng”, có thể chưa đồng thuận trong việc
gìn giữ di sản thì không có nghĩa là chúng không có giá trị, mà đó là do
các chính quyền, nhà quản lý, nhà chuyên môn chưa làm tốt chức trách
của mình.
Thái độ của chính quyền, của nhà quản lý trước những phản ứng của
cộng đồng là không nên coi ý kiến của người dân phản ánh bằng nhiều hình
thức khác nhau (trên báo chí, mạng xã hội hay tập hợp chữ ký trong một
văn bản) về các vấn đề xã hội là “hành vi mang tính cảm xúc”. Cần tôn
trọng những phản ứng này vì đã thể hiện sự quan tâm, hiểu biết và ý thức
trách nhiệm của người dân, nhất là giới trẻ. Cũng cần tôn trọng cảm xúc
của cộng đồng, vì đó chính là tình cảm, sự gắn bó với thành phố. Nếu
không có trách nhiệm và tình cảm của người dân đối với thành phố thì
chính quyền không thể “quản lý” được. Ý thức của cộng đồng càng cao thì
vai trò và trách nhiệm quản lý của chính quyền càng phải cao hơn.
Từ góc độ xã hội “phát triển bền vững”, một hành động vô cảm dù nhỏ
của chính quyền cũng gây ra thiệt hại tinh thần cho người dân là không
thể đong đếm và nguy hiểm gấp nhiều lần sự thiệt hại về vật chất. Đó là
sự tổn hại niềm tin vào lẽ công bằng, vào sự tôn trọng con người và tính
chính danh của chính quyền. Sự tồn tại của chính quyền không phải dựa
trên những “công trình nghìn tỷ” mà phải được nâng đỡ bởi niềm tin của
nhân dân. Một chính quyền “của dân” không phải chỉ “vì dân” bằng ngôn từ
mà luôn cần thấu hiểu và hành động thực sự vì dân.
Sài Gòn, 9.10.2018
Nguyễn Thị Hậu (Người Đô Thị)