Xóa đặc quyền, đặc lợi bán gạo của VFA! (PLO)
Cụ thể là Chính phủ cần đẩy nhanh quá
trình sửa đổi hoặc thay thế Nghị định 109, qua đó xóa bỏ đặc quyền, đặc
lợi của VFA đang được trao theo Nghị định 109. Đồng thời Chính phủ cần
hoàn thiện thể chế, tạo hành lang pháp lý cho hoạt động của hội, hiệp
hội.
Chỉ đại diện cho ông lớn
Báo cáo của nhóm tác giả đến từ VEPR do
TS Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng VEPR, phân tích: VFA thành lập dựa trên
nguyên tắc tự nguyện nhưng vị trí chủ tịch hiệp hội vẫn do Bộ Công
Thương phê chuẩn và thường do lãnh đạo Tổng Công ty Lương thực miền Bắc
(Vinafood I) và Tổng Công ty Lương thực miền Nam (Vinafood II) thay nhau
đảm nhận.
Chưa hết, nhiều mâu thuẫn bùng phát xuất
phát từ sự thiếu minh bạch và tự nguyện trong bầu cử lãnh đạo. Bộ máy
quản lý đầy đủ các vị trí nhưng hoạt động kém hiệu quả và thiếu minh
bạch.
Nhóm nghiên cứu của VEPR cũng thẳng thắn
chỉ rõ VFA chỉ là hiệp hội của công ty xuất khẩu và chỉ đại diện cho
quyền lợi của các ông lớn, thay vì bảo vệ đông đảo doanh nghiệp (DN) tư
nhân.
“Cơ chế người đứng đầu VFA phải là DN
nhà nước lớn. Mà các DN muốn vào được VFA để tìm cơ hội xuất khẩu gạo
lại phải gửi tất cả thông tin về tình hình sản xuất, năng lực, các hợp
đồng, các đối tác… cho VFA. Đây là vấn đề rất mạo hiểm, vì làm như vậy
các DN vừa và nhỏ mất hết nguồn khách hàng, tạo ra việc cạnh tranh không
lành mạnh” - TS Nguyễn Đức Thành, dẫn chứng.
Vẫn theo TS Thành, tư duy thị trường của
hiệp hội xuất phát từ việc lãnh đạo DN nhà nước kiêm nhiệm lãnh đạo
VFA. Trong khi đó, khối DN nhà nước đang tụt hậu so với khối DN tư nhân
cả về năng lực phát triển thị trường và năng lực liên kết sản xuất.
Bị chỉ trích mạnh mẽ
Nhóm nghiên cứu của VEPR cũng nhận xét
VFA đang không làm tròn vai trò bảo vệ hội viên, bị chỉ trích rất mạnh
mẽ khi trực tiếp tham gia vào quá trình thực thi Nghị định 109/2010,
được cho là làm cản trở sự phát triển của hội viên.
Lý do là Nghị định 109 về kinh doanh
xuất khẩu gạo quy định tiêu chuẩn thương nhân xuất khẩu gạo dựa trên quy
mô sản xuất và địa bàn hoạt động. Nhiều DN quy mô nhỏ, đang phát triển
các sản phẩm giá trị gia tăng cao lại không đủ điều kiện trở thành thành
viên của VFA.
“Thực tế VFA đang thực thi vai trò bảo
vệ lợi ích cho các công ty nhà nước, thể hiện rõ qua triển khai hợp đồng
tập trung. Các quyết định phân bổ của VFA dựa trên cách tiếp cận từ
phía quản lý, không dựa trên sự đồng thuận và tự nguyện của hội viên từ
trước. Giá gạo theo hợp đồng tập trung trong nhiều trường hợp rất thấp,
gây thua lỗ cho DN được phân giao chỉ tiêu và trực tiếp đẩy giá lúa thu
mua cho nông dân giảm” - VEPR nêu rõ.
Đồng quan điểm, TS Võ Hùng
Dũng, nguyên Giám đốc Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam Chi nhánh
Cần Thơ, phân tích: Lúc đầu VFA có tác dụng đối với nền kinh tế. Dần dà
bản thân VFA thấy những quyền lợi, quyền lực mà Chính phủ trao cho mình
trở thành một kênh để tác động quay trở lại vận động chính sách. Những
quan niệm trong giới chính sách và tiếng nói của VFA gần như hòa trộn
với nhau để cho ra Nghị định 109 về xuất khẩu gạo.
“Các quyền đó của hiệp hội bắt đầu xung
đột với các địa phương và xung đột ngay cả trong các công ty thuộc nhóm
có quyền lợi và nhóm không có quyền lợi trong VFA” - ông Dũng nhìn nhận.
Ông Nguyễn Tấn Anh, đại diện cho Công ty
Cổ phần Nông trường Sông Hậu (Sohafarm), cũng cho rằng đáng lẽ nhiệm vụ
chính của VFA phải đưa ra tiêu chuẩn, tiêu chí và giám sát tiêu chuẩn
chất lượng của lúa gạo trước khi ra thị trường. Nhưng hiện tại chức năng
của VFA không giải quyết vấn đề giám sát trên mà đi đàm phán hợp đồng
tập trung và góp phần tạo ra những chính sách làm sân chơi cho những DN
lớn như Vinafood hay các DN khối quốc doanh, cản trở các DN tư nhân tiếp
cận thị trường xuất khẩu gạo.
|
Trong quá khứ, VFA cũng có nhiều thành tích, dẫn dắt
ngành lúa gạo đi ra nước ngoài trong lúc các thành phần khác còn hạn
chế. Tuy nhiên, vai trò này đã thay đổi. Theo đó, Nhà nước đang muốn
giảm dần vai trò của các tổng công ty nhà nước, mặt khác các đơn vị tư
nhân đã vươn lên năng động, đi đầu trong ngành lúa gạo.
TS LÊ ĐỨC THỊNH, Cục phó Cục Kinh tế hợp tác Bộ NN&PTNT
|
“Chỉ xin Thủ tướng một dòng thôi”
Sau khi phân tích những bất cập của VFA,
TS Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng VEPR, đề nghị cần “cắt bầu sữa của
VFA”. Bầu sữa thứ nhất là cải tổ hoạt động của VFA theo hướng minh bạch
và tạo sân chơi cho cả các DN tư nhân. Bầu sữa thứ hai là cắt bỏ hệ
thống chính sách hậu thuẫn cho VFA và các DN nhà nước.
Cụ thể là Chính phủ cần đẩy nhanh quá
trình sửa đổi hoặc thay thế Nghị định 109, qua đó xóa bỏ đặc quyền, đặc
lợi của VFA đang được trao theo Nghị định 109. Đồng thời Chính phủ cần
hoàn thiện thể chế, tạo hành lang pháp lý cho hoạt động của hội, hiệp
hội.
“Sự lớn mạnh của khối DN tư nhân và sự
thay đổi căn bản về thị trường lúa gạo đòi hỏi VFA cần có sự thay đổi
sâu rộng về cơ cấu tổ chức, chức năng và nhiệm vụ” - ông Thành đề nghị.
TS Vũ Trọng Khải, Trường Quản lý nông
nghiệp và phát triển nông thôn II tại TP.HCM, quyết liệt: “Nhà nước lo
lắng về vấn đề an ninh lương thực; lo lắng là nhiều DN nhỏ cạnh tranh
thì làm rối loạn thị trường, cho nên Nhà nước can thiệp bằng cách sinh
ra Nghị định 109. Nghị định 109 quy định sinh ra quá nhiều đặc quyền,
đặc lợi cho các DN nhà nước. Do vậy, chỉ xin Thủ tướng có một dòng thôi:
Từ nay hủy Nghị định 109. Hủy nghị định này giống như Thủ tướng đã hủy
hàng trăm giấy phép con”.
|
Bóp nghẹt sân chơi lúa gạo Bà Dương Thanh Thảo, đại diện nhãn hiệu Gạo Ông Thọ, Công ty TNHH MTV Gạo Sạch, nói: “Nghị định 109 bóp nghẹt sân chơi của chúng tôi. VFA không cung cấp thông tin nên chúng tôi phải tự lập ra một diễn đàn riêng gọi là “Diễn đàn lúa gạo Việt Nam” trên Facebook. Diễn đàn này cung cấp thông tin về lúa gạo của các vùng để mọi người tham khảo”. Cũng theo bà Thảo, kinh tế thị trường mà Nghị định 109 lại quy định phải sản xuất khép kín thì không chuyên môn hóa được. “Chúng tôi không thể vừa trồng lúa vừa xây dựng, vận hành xưởng chế biến lớn và làm công tác thị trường cùng lúc được. Vấn đề ở đây phải là quản lý theo chuỗi, chuyên môn hóa từng khâu mới hiệu quả” - bà Thảo phân tích. |
