Trận chiến mậu dịch Trung-Mỹ mở màn (Ngô Nhân Dụng)
Nếu chiến tranh mậu dịch
xảy ra và kéo dài, kinh tế Trung Quốc sẽ bị thiệt hại nhiều hơn kinh tế
Mỹ. Có lẽ đó là lý do khiến ông Donald Trump yên tâm khi lên tiếng đe
dọa "tấn công" vào 30 tỷ USD hàng hóa mua của Trung Quốc. Nhiều hy vọng
là Tập Cận Bình sẽ nhượng bộ.
Tòa
Bạch Ốc sẽ đưa ra danh sách một số hàng hóa để tăng thuế nhập cảng, từ
Trung Quốc vào Mỹ. Lúc đầu, việc đánh thuế nhắm giảm bớt 100 tỷ USD
trong số gần 400 tỷ USD thâm thủng mậu dịch của Mỹ. Con số đó quá lớn ;
dù có muốn Bắc Kinh cũng không thể nào làm nếu không muốn gây xáo trộn
lớn. Cho nên bây giờ Mỹ chỉ đánh thuế trên 60 tỷ USD hàng nhập mà thôi.
Ngay
sau đó, một nhóm các công ty Mỹ đã ký tên yêu cầu chính phủ Mỹ hãy
khoan khoan. Họ đề nghị hãy dành thời giờ tham khảo các xí nghiệp và các
chuyên gia xem các hậu quả trên đời sống kinh tế Mỹ. Đứng đầu trong
danh sách các công ty ký tên là những xí nghiệp quốc tế lớn nhất hiện
nay : Apple, Alphabet (Google), IBM, Nike và Walmart. Ông Dean Garfield
là người xướng suất bức thư trên, đại diện cho hội đồng các công ty kỹ
thuật, giải thích rằng họ biết việc tăng thuế nhập cảng không công hiệu,
không giúp giảm bớt số khiếm hụt mậu dịch. Ngược lại, tăng thuế có thể
gây tai hại cho "việc buôn bán" của cả hai bên.
Có
lẽ chính phủ Trump sẽ không quan tâm đến các khuyến cáo này. Vì trên
đại thể, nếu xung đột biến thành "chiến tranh mậu dịch", nước Mỹ vẫn ở
thế mạnh. Tuy nhiên, cuộc "chiến tranh" sẽ rất phức tạp, không dễ thắng
như ông Trump từng quảng cáo !
Trong
số những đại công ty trên đây, Apple, Google, IBM, Nike và Walmart thì
Nike và Walmart có thể chỉ ảnh hưởng trực tiếp nếu xung đột quan thuế
giữa Mỹ và Trung Quốc biến thành chiến tranh mậu dịch. Walmart mua hàng
rẻ từ Trung Quốc để bán, kiếm lời. Nếu những món hàng đó bị đánh thuế
cao, chúng sẽ không còn bán rẻ được nữa. Nike thuê rất nhiều người bên
Tàu làm giầy dép và các cụng cụ thể thao khác. Mai mốt chính những món
hàng đó cũng bị đánh thuế và tăng giá. Nike và Walmart muốn bảo vệ quyền
lợi của họ.
Nhưng
còn ba công ty khác, Apple, Google, IBM, món lợi chính họ kiếm được
không phải chỉ là hàng hóa làm bên Tầu, mà là những "sản phẩm trí tuệ".
Một chiếc máy điện thoại của Apple ráp ở bên Tàu thực ra chỉ mang lại
cho kinh tế nước Tàu khoảng 5% giá bán chiếc máy. Còn 95% giá trị được
trả về cho các nước khác, như một bộ phận này làm ở Nam Hàn, bộ phận kia
là ở Nhật Bản, vân vân ; và khoảng 50% được trả về cho công ty Apple ở
Mỹ vì nó làm chủ các bằng sáng chế và nhãn hiệu Apple - những thứ "hàng"
vô hình.
Ngay
một công ty sản xuất "hàng hóa" như Nike, cũng bán "sản phẩm trí tuệ".
Trong giá bán một chiếc giầy Nike, phần tiền được chia cho các công nhân
nhà máy bên Tàu, hay bên Việt Nam, rất nhỏ. Trong số những thứ vật liệu
làm nên chiếc giầy được khâu, ráp ở Trung Quốc nhiều thứ chế tạo từ
nước khác đem vô. Trong mỗi thứ gọi là "vật liệu" đó, lại cũng có những
"sản phẩm trí tuệ". Nếu có một thứ cao su mới, một thứ "vải" nhân tạo
mới, hay bất cứ một cái gì mới làm cho chiếc giầy đi êm hơn, cứng cáp
hơn, thì nhà làm giầy cũng phải trả tiền cho bằng sáng chế. Công ty Nike
làm chủ những bằng sáng chế, và họ kiếm lời trên đó.
Với
hai thí dụ trên, đôi giầy Nike hoặc điện thoại Apple, chúng ta thấy dây
chuyền tiếp liệu và sản xuất hiện nay không đơn giản để chúng ta có thể
đo, đếm những con số gọi là khiếm hụt mậu dịch. Khi người Mỹ trả tiền
mua đôi giầy Nike hay cái máy iPhone từ bên Tầu, số tiền đó sẽ có bao
nhiêu phần được đem trả cho các nước khác, trong đó có nước Mỹ ?
Thí
dụ, một đôi giầy giá 100 đô la nằm trong số khiếm hụt của Mỹ đối với
Trung Quốc. Muốn chính xác, số tiền mà Trung Quốc trả cho Đài Loan để
mua bộ phận về ráp đôi giầy sang Mỹ, thí dụ 30 đô la, phải trừ bớt trong
số khiếm hụt đó. Đáng lẽ, 30 đô la này phải cộng vào số khiếm hụt của
Mỹ đối với Đài Loan. Nhưng trên giấy tờ, không ai thấy con số đó, vì
hàng không được bán từ Đài Loan qua Mỹ !
Cho
nên, trong thế giới bây giờ, làm thống kê người ta phải tính rất kỹ để
biết để biết mỗi quốc gia "đóng góp" bao nhiêu "giá trị" vào một sản
phẩm, nước nào cuối cùng thu được bao nhiêu. Đại học Groningen đã lập ra
một kho dữ liệu gọi là WIOD (World Input Output Database) cung cấp các
con số đó, để tính số khiếm hụt hay thâm thủng chính xác nhất.
Thí
dụ, năm 2014, Mỹ chỉ nhập cảng 320 tỷ đô la hàng hóa từ nước Tàu, chứ
không phải 483 tỷ USD, như con số chính thức được công bố. Số chênh
lệch, 163 tỷ USD, thực ra đã chuyển qua các quốc gia khác. Vì thế, năm
đó trên giấy tờ Mỹ thâm thủng mậu dịch với Trung Quốc 315 tỷ Mỹ kim.
Nhưng con số thật, sau khi trừ những món mà Trung Quốc phải trả cho nước
khác chỉ còn là 200 tỷ USD mà thôi.
Nhìn
kỹ hơn, chúng ta thấy bức tranh còn phức tạp hơn nữa, vì rất nhiều thứ
hàng gọi là Mỹ nhập cảng từ bên Tàu lại sử dụng những thứ bộ phận đem từ
Mỹ qua Tàu để ráp lại. Một công ty như Nike, Walmart mua bao nhiêu thứ,
từ bao nhiêu quốc gia trong đó có nước Mỹ, đem tất cả qua Tàu ráp lại.
Khi chở các món hàng đó về Mỹ, người ta vẫn coi đó là "Mỹ nhập cảng từ
nước Tàu". Khi chính phủ Mỹ đánh "thuế nhập cảng" trên các hàng hóa đó,
họ đánh cả trên cả những bộ phận từng được làm ở Mỹ. Nếu chính phủ Trung
Quốc trả đũa, đánh thuế trên các bộ phận "nhập cảng từ Mỹ vào Trung
Quốc" thì các bộ phận đó sẽ bị đánh thuế hai lần ! Tất nhiên, người tiêu
thụ sẽ phải trả hai thứ thuế đó !
Một
lợi thế của các công ty Mỹ trên thế giới là món hàng nào của họ cũng
chứa đựng những "sản phẩm trí tuệ" do người Mỹ tạo ra, người Mỹ đem bán
và thu tiền. Sức mạnh kinh tế của thế giới bây giờ không nằm trong các
hàng hóa mà được phô bày trong các dịch vụ. Các dịch vụ bán có giá hơn,
thu nhiều hơn, so với các hàng hóa. Năm 1970, loài người chi tiêu 100
đồng thì 50 đồng trả cho các dịch vụ. Năm 2015, người ta chi 80 đồng cho
dịch vụ. Một trong những "dịch vụ" mang lại nhiều tiền nhất là bán các
phát minh, sáng chế.
Trong
số 148 triệu người thuộc lực lượng lao động nước Mỹ, không kể công chức
và quân đội, chỉ có hơn 20 triệu làm trong các ngành "sản xuất hàng
hóa", như các thợ mỏ than, công nhân nhà máy thép. Còn 105 triệu người
khác, chiếm 84%, làm các dịch vụ, từ các y tá, nhân viên ngân hàng, kế
toán, kỹ sư cho tới người hầu bàn.
Vì
vậy, nước Mỹ "xuất cảng" nhiều dịch vụ mà người bình thường hay quên.
Ngành du lịch năm ngoái thâu hơn 200 tỷ USD. Ngành giáo dục đại học ở Mỹ
thu vào khoảng 50 tỷ USD do sinh viên ngoại quốc đem vào Mỹ dùng. Nếu
coi đây là một món "dịch vụ" đã được xuất cảng thì có thể so sánh số thu
này với các ngành công nghiệp khác : Năm 2017, Mỹ bán xe du lịch được
52 tỷ USD, bán máy dân dụng được 56 tỷ USD, các chất bán dẫn xuất cảng
thu được 48 tỷ USD. Chúng ta thường quên rằng giáo dục của Mỹ được "xuất
cảng" không thua gì máy bay hay xe du lịch ! Con gái ông Tập Cận Bình,
cô Tập Minh Trạch (Xi Mingze, 習明澤) là một khách hàng, cô đã tốt nghiệp Đại học Havard năm 2015.
Trong
trận chiến mậu dịch sắp tới, Tổng thống Donald Trump chắc chắn không
nên gây khó khăn cho các sinh viên Trung Hoa lục địa khi họ muốn du học ở
Mỹ. Thay vì tăng thuế nhập cảng trên các món hàng mua của Trung Quốc,
chính phủ Mỹ nên tìm cách ép chính quyền Bắc Kinh phải tôn trọng các bản
quyền của người Mỹ trên những sản phẩm trí tuệ ; và thúc đẩy họ mở rộng
cửa hơn cho hàng hóa, dịch vụ của Mỹ vào nước Tàu tự do hơn.
Trong tuần này, cuộc xung đột mậu dịch Mỹ-Trung sẽ được khai pháo !
Nếu
"chiến tranh" có diễn ra, dù ở mức độ nhỏ và được kiểm soát để khỏi
bùng lớn hơn, nước Mỹ có lợi thế hơn Trung Quốc. Hàng hóa và dịch vụ của
Mỹ xuất cảng qua Trung Quốc chỉ ảnh hưởng tới dưới một phần trăm (0,7%)
tổng sản lượng nội địa (GDP) của Mỹ. Trong khi đó, 3,1% GDP của Trung
Quốc tùy thuộc vào việc xuất cảng hàng sang Mỹ. Nếu chiến tranh mậu dịch
xảy ra và kéo dài, kinh tế Trung Quốc sẽ bị thiệt hại nhiều hơn kinh tế
Mỹ. Có lẽ đó là lý do khiến ông Donald Trump yên tâm khi lên tiếng đe
dọa "tấn công" vào 30 tỷ USD hàng hóa mua của Trung Quốc. Nhiều hy vọng
là Tập Cận Bình sẽ nhượng bộ.
Ngô Nhân Dụng
Nguồn : Người Việt, 20/03/2018