Khi Trump thực hiện chủ nghĩa đế quốc (Lữ Giang)
Đại
Hội Đồng Liên Hiệp Quốc đã bác bỏ quyết định của Tổng thống Trump tuyên
bố xem Jerusalem là thủ đô của Isreal với 128 phiếu thuận và 9 phiếu
chống, 35 quốc gia không bỏ phiếu. Tất cả 5 cường quốc là Anh, Pháp,
Đức, Nga và Trung Quốc đều đứng về phía nghị quyết của Đại Hội Đồng Liên
Hiệp Quốc.
Lá cờ hoa chỉ cắm trên những nơi yêu chuộng nhân quyền
Ngày
18/12/2017, Tổng thống Trump đã công bố Chiến lược An ninh Quốc gia
(National Security Strategy - NSS) để làm "kim chỉ nam" cho chính quyền
Mỹ dưới nhiệm kỳ của ông. Bản chiến lược này đã gây nhiều tranh luận.
Nga đã đổ lỗi cho chiến lược an ninh quốc gia mới của Trump như là "kẻ
theo chủ nghĩa đế quốc" (imperialist), trong khi Trung Quốc lên án chiến
lược đó nhằm thúc đẩy "Tâm thức Chiến tranh Lạnh" (Cold War Mentality)
của Mỹ.
Có
rất nhiều bản phân tích của các chuyên gia về chiến lược này giúp cho
chúng ta thấy rõ hơn những mặt trái đàng sau của chiến lược. Tiến sĩ
Terry F. Buss, giáo sư về chính sách công, hiện tham gia vào nhiều viện
nghiên cứu như Carnegie Mellon University, National Academy of Public
Administration, v.v., đã viết một bài nhận xét rất gọn gàng nhưng đầy
đủ, mô tả đó là "một chiến lược mơ hồ, rất mâu thuẫn" (ambiguous, very
controversial).
Trong
bài này, chúng tôi chưa đi vào những chi tiết gây tranh luận trong bản
chiến lược mới, chúng tôi chỉ nói đến điều mà Nga và nhiều nhà lãnh đạo
đang quan tâm: Có phải Trump đang theo đưổi chủ nghĩa đế quốc hay không? Tham vọng đó có thực hiện được không và sẽ đưa nước Mỹ đi về đâu ?
Đế quốc và chủ nghĩa đế quốc
Trong chiến tranh Việt Nam, Đảng cộng sản Việt Nam thường gọi Hoa Kỳ là "Đế quốc Mỹ".
Đế quốc là
danh từ Hán Việt, dịch từ chữ "Empire" của Anh, ngày xưa được dùng để
chỉ một nước được cai trị bởi một "hoàng đế" (emperor). Ngày nay Đế quốc
thường dùng để chỉ các quốc gia lớn mạnh, có tầm ảnh hưởng quốc tế lớn,
thống trị nhiều vùng lãnh thổ rộng hoặc chi phối được nhiều quốc gia.
Chủ nghĩa đế quốc trong
tiếng Anh là "Imperialism" có nguồn gốc từ chữ "imperium" trong tiếng
Latin, mang nghĩa cai trị các vùng lãnh thổ rộng lớn. Chủ nghĩa đế quốc
là "chính sách mở rộng quyền lực và tầm ảnh hưởng của một quốc gia thông
qua hoạt động thuộc địa hóa bằng vũ lực hoặc các phương thức khác".
Ngày nay chủ nghĩa đế quốc là một thuật ngữ được dùng để đề cập đến sự
thống trị về mặt kinh tế và chính trị của các quốc gia phương Tây.
Trong
cuốn "A History of American Imperialism from Benjamin", sử gia Richard
H. Immerman cho rằng "Mỹ đã, và luôn luôn là một đế quốc". Con sử gia
Elizabeth Cobbs Hoffman nói : "Sự tồn tại của đế quốc Mỹ là một thực tế
không thể phủ nhận".
Kể
từ khi mở cuộc chiến Iraq, đế quốc Mỹ đã tiến xa hơn nhiều. Trong
cuốn "New Imperialism : Toward a Holistic Approach", hai sử gia Steven
Kettell và Alex Sutton đã đặt ra vấn đề : "Sức mạnh vô song và các hoạt
động của Mỹ, đặc biệt là những bước đi của họ trong cuộc chiến chống
khủng bố, có thể đã cấu thành một dạng ‘chủ nghĩa đế quốc mới’" cho phép
họ gây ảnh hưởng hoặc ép buộc đối với các quốc gia khác.
Đến
đời tổng thống thứ 45 của Mỹ, "chủ nghĩa đế quốc mới" lại tiến xa hơn.
Người ta có cảm tưởng Donald Trump đang nghĩ rằng với sức mạnh của
Mỹ, ông có thể muốn làm gì trên thế giới này thì làm, không cần quan tâm
đến Hiến chương Liên Hiệp Quốc và luật pháp quốc tế. Ý tưởng này là một
sai lầm rất nguy hại. Mọi sự sơ suất đều có thể đưa tới tình trạng
chiến tranh hay biến loạn. Nhưng thế giới ngày nay không còn là đơn cực
mà đang trở thành đa cực, nên Mỹ không thể tự do hành động.
Một hình thức đi ăn cướp
Khi
đang tranh cử, tâm thức đế quốc của Donald Trump cũng đã xuất hiện. Ông
tuyên bố Mỹ rút ra khỏi Iraq là một sai lầm. Ông sẽ cho đem 150.000
quân chiếm lại Iraq và ở đó lâu dài để công ty Exxon Mobil có thể khai
thác dầu lửa.
Vừa
nhận chức, hôm 21/1/2017, khi giới thiệu Dân biểu Mike Pompeo làm Giám
đốc CIA tại tổng hành dinh của cơ quan này, Donald Trump nói ngay : "Bây
giờ tôi nói về các lý do kinh tế. Nhưng nếu ông nghĩ về điều đó ông
Mike à, nếu chúng ta chiếm lấy dầu, chắc ông sẽ không còn lo đến bọn
ISIS nữa vì rằng chúng kiếm đâu ra tiền ở nơi đầu tiên, do đó chúng ta
phải chiếm lấy dầu. Nhưng, được, có thể chúng ta sẽ có cơ hội khác". Ông
Pompeo nguyên là Chủ tịch Công ty Thiết bị Dầu mỏ Sentry International.
Chính
phủ Iraq và các quốc gia Arập đã lên tiếng phản đối rất mạnh nên sau đó
Bộ trưởng quốc phòng James Mattis tuyên bố rằng quân đội Mỹ không đến
Iraq để chiếm lấy tài nguyên dầu lửa của nước này.
Hôm
19/9/2017, phát biểu trước Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc, Tổng thống Mỹ
Donald Trump tuyên bố sẽ hủy diệt hoàn toàn Triều Tiên nếu nước này
không dừng các hành động khiêu khích. Ông nói : "Mỹ có sức mạnh và nhiều
kiên nhẫn, nhưng nếu buộc phải bảo vệ chính mình cũng như bảo vệ các
đồng minh, chúng tôi không còn sự lựa chọn nào khác là hủy diệt hoàn
toàn Triều Tiên" (AFP).
"Chủ nghĩa đế quốc mới" bị ngăn chặn
Vấn
đề Iraq và vấn đề Bắc Triều Tiên mới chỉ là những lời tuyên bố suông.
Khi đi vào vấn đề của Do Thái, ông là người đang theo "chủ nghĩa đế quốc
mới" bằng hành động.
Như
chúng tôi đã nói trong bài "Trump và lá bài Jerusalem", sau cuộc chiến
tranh 6 ngày năm 1967, Israel đã chiếm bán đảo Sinai của Ai Cập, đồi
Golan của Syria và Ɖông Jerusalem của Jordan.
Ngày
30/7/1980 Israel ban hành Jerusalem Law, một đạo luật lập quy chế
Jerusalem là thủ đô "vĩnh viễn và không chia cắt được" của Israel.
Ngày
20/8/1980, Hội đồng bảo an Liên Hiệp Quốc ban hành Nghị quyết 478 lên
án Israel âm mưu sáp nhập Đông Jerusalem và kêu gọi các nước có cơ quan
ngoại giao tại Jerusalem rời khỏi thành phố. Theo Liên Hiệp Quốc, quy
chế cuối cùng của Jerusalem phải do các bên liên quan đàm phán.
Ngày
23/10/1995, Quốc hội Mỹ thông qua Đạo luật Đại sứ quán
Jerusalem (Jerusalem Embassy Act) quy định sứ quán Mỹ ở Tel-Aviv phải
được chuyển đến Jerusalem. Tuy nhiên, có một điều khoản trong luật này
cho phép Tổng thống Mỹ đương nhiệm hoãn thời hạn áp dụng luật này. Mục
tiêu của đạo luật này là muốn chứng tỏ cho các quốc gia Ả rập biết Mỹ sẽ
bảo vệ Jerusalem, chớ đụng đến nó. Nói cách khác, đây chỉ là một hình
thức đe dọa. Vì thế, các tổng thống tiền nhiệm Mỹ như Bill Clinton,
George W. Bush và Barack Obama cứ 6 tháng một lần, đã ký lệnh hoãn áp
dụng luật nói trên, chứ không bao giờ thực hiện. Vào tháng 06/2017,
Donald Trump cũng đã làm như vậy.
Đùng
một cái, hôm 6/12/2017, Tổng thống Donald Trump phát biểu tại Tòa Bạch
Ốc : "Tôi cho rằng đã đến lúc chính thức công nhận Jerusalem là thủ đô
của Israel". Ông cũng chỉ đạo Bộ Ngoại giao Mỹ "bắt đầu việc chuẩn bị để
chuyển sứ quán Mỹ từ thành phố Tel Aviv tới Jerusalem".
Tổng thống Donald Trump cho rằng đã đến lúc chính thức công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel.
Hội
đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc họp khẩn cấp sáng 7/12/2017 tại New York để
phê phán quyết định của Trump. Năm nước Châu Âu đã đưa ra tuyên bố :
"Tình trạng của Jerusalem cần phải được định đoạt bằng con đường đàm
phán giữa Israel và Palestine để có được thỏa thuận cuối cùng" và Liên
Hiệp Âu Châu sẽ không công nhận chủ quyền của Israel trên toàn bộ thành
phố Jerusalem.
Trong
cuộc họp ngày 18/12/2017, 14 thành viên của Hội đồng Bảo An Liên Hiệp
Quốc đã bỏ phiếu ủng hộ nghị quyết do Ai Cập soạn. Nghị quyết nói "bất
kỳ quyết định và hành động nào nhằm thay đổi tính chất, tình trạng hay
sự cấu thành địa lý của thành phố Jerusalem linh thiêng không có hiệu
lực pháp lý, vô giá trị, vô ích, và phải được hủy bỏ tuân thủ các nghị
quyết liên hệ của Hội đồng Bảo an".
Vị trí Jerusalem trên bản đồ Do Thái và Trung Cận Đông
Nghị
quyết cho rằng quyết định mới đây liên quan đến tình trạng của
Jerusalem là điều hết sức đáng tiếc, kêu gọi tất cả các nước tránh thiết
lập phái bộ ngoại giao ở Jerulalem và kêu gọi Washington rút lại tuyên
bố công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel. Chỉ có một mình Hoa Kỳ
chống lại.
Bà
Nikki Haley, Đại sứ Mỹ tại Liên Hiệp Quốc, đã phủ quyết nghị quyết nói
trên. Bà nói : "Những gì đang diễn ra tại Hội đồng Bảo An là một sự xúc
phạm, sẽ không bao giờ quên". Bà nhấn mạnh :
"Sự
phủ quyết để bảo vệ chủ quyền nước Mỹ và bảo vệ vai trò của Mỹ trong
tiến trình hòa bình Trung Đông không phải là điều gây xấu hổ cho chúng
tôi mà là một sự xấu hổ đối với những thành viên còn lại trong Hội đồng
Bảo an".
Bà
Nikki Haley vốn không phải là một nhà ngoại giao chuyên nghiệp, nhưng
ông Trump rất thích vóc dáng của bà ta nên đã quyết định chọn bà làm Bộ
trưởng ngoại giao, nhưng bà không dám nhận vì chưa biết gì về ngoại
giao. Trump liền cử bà ta làm Đại sứ Hoa Kỳ tại Liên Hiệp Quốc :
Vì
chưa bao giờ làm ngoại giao, nên từ thái độ đến cách ăn nói của bà
thường giống một Thẩm phán Công tố hơn là một Đại sứ. Đó là một thái độ
thiếu ngoại giao và có khi còn xấc láo.
Nikki Haley và Trump đe dọa
Nội
vụ được đưa ra trước Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc biểu quyết hôm
21/12/2017. Bà Nikki Haley đã viết trên Twitter : "Hoa Kỳ sẽ lấy tên"
(the US will be taking names) của các quốc gia ủng hộ nghị quyết. Trong
bức thư gửi tới hơn 180 Đại sứ Hoa Kỳ tại các quốc gia thành viên Liên
Hiệp Quốc, bà nói bà sẽ báo cáo lại với Trump về cách họ bỏ phiếu :
"Chúng tôi sẽ lưu ý đến từng cuộc bỏ phiếu về vấn đề này".
Bà Nikki Haley, Đại sứ Mỹ tại Liên Hiệp Quốc, đã phủ quyết nghị quyết hôm 21/12/2017.
Như
một cặp "bồ tèo", Donald Trump đã bênh vực bà Nikki Haley. Hôm
20/12/2017, Donald Trump đã nói với các phóng viên tại Tòa Bạch Ốc :
"Tôi
thích thông điệp mà Nikki gửi ngày hôm qua tại Liên Hợp Quốc cho tất cả
các quốc gia nào nhận tiền của chúng tôi, và sau đó họ bỏ phiếu chống
lại chúng tôi tại Hội đồng Bảo an, hoặc họ có thể bỏ phiếu chống lại
chúng tôi tại Đại hội đồng.
"Họ
nhận hàng trăm triệu đô la và thậm chí hàng tỷ đô la, và sau đó họ bỏ
phiếu chống lại chúng tôi. Vâng, chúng tôi đang xem những phiếu bầu này.
Hãy để họ bỏ phiếu chống lại chúng tôi. Chúng tôi sẽ tiết kiệm rất
nhiều. Chúng tôi không lo" (Let them vote against us. We’ll save a lot. We don’t care).
"Đây
không phải là nơi mà họ có thể bỏ phiếu chống lại bạn, và sau đó bạn
trả cho họ hàng trăm triệu đô la và không ai biết họ đang làm gì. Vì
vậy, Nikki, đó là quyền.
"Đây
không phải là nơi mà họ có thể bỏ phiếu chống lại bạn, và sau đó bạn
trả cho họ hàng trăm triệu đô la và không ai biết họ đang làm gì. Vì
vậy, Nikki, đó là thông điệp đúng đắn mà bạn và tôi đã đồng ý gửi đi vào
ngày hôm qua.
"Và
tôi đã có rất nhiều nhận xét tốt về nó, hãy tin tôi. Mọi người đang mệt
mỏi vì Hoa Kỳ - những người sống ở đây, những công dân vĩ đại yêu đất
nước này - họ đang mệt mỏi vì đất nước này bị lợi dụng, và chúng ta sẽ
không còn bị lợi dụng lâu nữa".
Rõ
ràng là Donald muốn dùng tiền để đòi hỏi lòng trung thành chứ không
dùng lẽ phải. Đó là cách làm ăn của một con buôn chứ không phải một nhà
lãnh đạo chân chính. Ông coi các quốc gia trên thế giới giống các tên
"ác ôn côn đồ đáng nguyền rủa" ở Sài Gòn năm 1963 đã nhận tiền của Mỹ để
làm đảo chánh.
Một sự thất bại thê thảm
Tại diễn đàn Liên Hiệp Quốc hôm 21/12/2017, trước khi bỏ phiếu, bà Haley lại nói :
"Mỹ
sẽ nhớ ngày này, cái ngày mà Mỹ bị đem ra công kích tại Đại hội đồng vì
hành động thực hiện quyền của chúng tôi trong tư cách một quốc gia có
chủ quyền".
"Chúng
tôi sẽ không quên khi chúng tôi được kêu gọi một lần nữa cung cấp khoản
đóng góp lớn nhất thế giới cho Liên Hiệp Quốc ; và rất nhiều quốc gia
tới kêu gọi chúng tôi, như họ vẫn thường làm, đóng góp nhiều hơn nữa và
dùng ảnh hưởng của chúng tôi vì lợi ích của họ".
Nhưng Đại
Hội Đồng Liên Hiệp Quốc đã bác bỏ quyết định của Tổng thống Trump tuyên
bố xem Jerusalem là thủ đô của Isreal với 128 phiếu thuận và 9 phiếu
chống, 35 quốc gia không bỏ phiếu. Tất cả 5 cường quốc là Anh, Pháp,
Đức, Nga và Trung Quốc đều đứng về phía nghị quyết của Đại Hội Đồng Liên
Hiệp Quốc. Nhìn lại 9 quốc gia bỏ phiếu chống, ngoài Hoa Kỳ và Israel,
người ta thấy đó có 7 quốc gia nhỏ bé có lẽ đã được Mỹ vận động và hứa
hẹn để đỡ mất mặt, đó là Guatemala, Honduras, Marshall Island,
Micronesia, Nauru, Palau và Togo.
Một vài nhận xét
Nỗ lực thực hiện chủ nghĩa đế quốc mới của chính phủ Trump đã thất bại. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan nói :
"Thưa
Tổng thống Trump, ngài không thể dùng đôla của ngài để mua mong ước dân
chủ của Thổ Nhĩ Kỳ. Tôi cũng có lời kêu gọi toàn thế giới : đừng bán rẻ
mong ước và cuộc đấu tranh vì dân chủ của mình bằng vài đồng đôla".
Ông
Elliott Abrams, người từng nắm giữ những vị trí quan trọng trong chính
quyền Ronald Reagan và George W. Bush, cho rằng việc trừng phạt giảm
tiền viện trợ với những nước không nghe theo Mỹ là "chuyện không thể làm
được", bởi những khoản viện trợ đó đảm bảo lợi ích sống còn về mặt an
ninh quốc gia của Mỹ trong khu vực.
Trong
bản tuyên bố ngày 10/12/2017, Tòa Thánh Vatican nhắc lại niềm tin tưởng
vững chắc của Tòa Thánh rằng "chỉ có một giải pháp thương thảo giữa
người Do Thái và người Palestine mới có thể mang lại hòa bình ổn định và
lâu dài, bảo đảm sự chung sống hòa bình của hai quốc gia trong những
ranh giới được quốc tế công nhận".
Ngày 29/12/2017
Lữ Giang