Học thuyết Monroe trong chính sách đối ngoại của Mỹ và phiên bản Donald Trump (Thanh Hà)

Hôm 04/12/2025, Nhà Trắng công bố Chiến lược An ninh Quốc gia Hoa Kỳ (National Security Strategy – NSS) phiên bản mới. Tài liệu 33 trang này được xem là một bản được cập nhật từ "học thuyết Monroe" và "rất bài bản theo truyền thống đối ngoại của Hoa Kỳ". Học thuyết Monroe là gì ? Trong hơn 200 năm qua, đã có những thay đổi nào về tầm nhìn chiến lược của Hoa Kỳ từ James Monroe, vị tổng thống thứ 5 của nước Mỹ, đến Donald Trump ngày nay ?

Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh tư liệu ngày 08/12/2025. © Jonathan Ernst / Reuters

America for the Americans

Với ảnh hưởng của ngoại trưởng John Quincy Adams, tổng thống Hoa Kỳ James Monroe (nhiệm kỳ 1817-1825) trong thông điệp thường niên trước Quốc Hội hôm 02/12/1823 đã trình bày tầm nhìn chiến lược quốc gia - được biết đến sau này dưới tên gọi Học Thuyết Monroe. "America for the Americans" là cột sống của bài diễn văn đó.

Để hiểu thêm những nét chính về chính sách đối ngoại của một nước Mỹ còn "non trẻ" khi đó : Một năm trước phát biểu của tổng thống Monroe, Hoa Kỳ đã công nhận các nước cộng hòa mới vừa giành được độc lập ở Châu Mỹ Latinh, chấm dứt chính sách thuộc địa của Châu Âu trên toàn Châu Mỹ. Thuyết Monroe trước hết "trực tiếp" đòi các nước Châu Âu có truyền thống thực dân ngừng can thiệp vào các vấn đề của toàn bộ Châu Mỹ, trải dài từ Alaska đến tận mũi cực nam của Nam Mỹ Tierra del Fuego.

Học thuyết Monroe có thể được tóm gọn trong một câu nói để đời : "Châu Âu thuộc về người Châu Âu, Tân Thế Giới là của người Châu Mỹ". Cũng từ thời điểm đó, Washington khẳng định mọi can thiệp nào từ bên ngoài vào Châu Mỹ "sẽ bị coi là mối đe dọa đối với an ninh và hòa bình" của châu lục này, tức là của Hoa Kỳ.

Đổi lại, ở thời điểm 1823, tổng thống James Monroe cũng hứa sẽ không can thiệp vào các vấn đề của Châu Âu. Nhưng cũng từ khi khai sinh thuyết Monroe, Hoa Kỳ đã tự cho mình vai trò và trách nhiệm "bảo vệ các quốc gia mới được hình thành ở Châu Mỹ Latinh" trước những "hiểm họa xuất phát từ bên ngoài", tức là Châu Âu. Washington muốn tách châu lục này khỏi ảnh hưởng cua những cường quốc Châu Âu như Anh Quốc, Tây Ban Nha, Pháp …

Một học thuyết hoàn toàn có lợi cho Hoa Kỳ

Theo tạp chí về địa chính trị, Le Grand Continent : Qua việc đặt toàn Châu Mỹ dưới sự "bảo vệ" của mình, Hoa Kỳ đã khẳng định ảnh hưởng đối với các quốc gia ngay sát cạnh vừa giành được độc lập. Nhưng "dưới vỏ bọc" của lòng tốt và thiện chí muốn chứng tỏ tình liên đới với "tất cả những người dân ở Châu Mỹ", học thuyết đối ngoại mang tên tổng thống Monroe trước hết để lộ những tính toán "ích kỷ" của Washington.

Hoa Kỳ bảo đảm an ninh cho các quốc gia sát cạnh trước hết là bảo vệ chính minh. Hơn nữa đây là cách dễ nhất để nước Mỹ từ đầu thế kỷ 19 khẳng định vai trò bá chủ với toàn khu vực. Thuyết Monroe cấm Châu Âu can thiệp vào các quốc gia ở toàn Châu Mỹ, nhưng riêng Hoa Kỳ thì vì lý do an ninh vẫn được quyền can thiệp vào công việc nội bộ của các nước khác tại châu lục này.

Những thay đổi trong học thuyết Monroe cùng với thời gian

Căn cứ vào thuyết Monroe này mà Washington đã can thiệp tại những quốc gia như Cuba, Panama, Haiti, Nicaragua… và biến khu vực này thành "sân sau" của Hoa Kỳ.

Ngay cả chính sách kinh tế của Mỹ cũng mang đậm dấu ấn của học thuyết Monroe : Vào thập niên 1990, tổng thống Bush (cha) đã nhân danh học thuyết này đề xuất thành lập Khu vực Mậu dịch Tự do Châu Mỹ. Tuy nhiên, học thuyết cũng đã bị thách thức bởi nhiều yếu tố. Bối cảnh địa chính trị toàn cầu đã thay đổi, các khu vực lợi ích cũng biến chuyển, khiến Châu Âu không còn chú ý nhiều đến Châu Mỹ như trước. Dưới thời tổng thống Obama, Hoa Kỳ đã xoay trục sang Châu Á.

Cũng Le Grand Continent bình luận : Sự "mập mờ" trong cách định nghĩa thế nào là "can thiệp, không can thiệp" của thuyết Monroe đã mở đường cho Theodore Roosevelt, tổng thống thứ 26 trong lịch sử Hoa Kỳ (nhiệm kỳ 1901-1909), điều chỉnh và bổ sung một điều khoản mang tên ông vào học thuyết này. Hệ luận Roosevelt năm 1904 khẳng định Mỹ có quyền can thiệp "khắp mọi nơi trên thế giới".

Le Grand Continent kết luận : Có thể nói học thuyết Monroe đã đạt được mục tiêu ban đầu, đó là thành công trong việc ngăn chặn Châu Âu quay lại can thiệp vào Châu Mỹ và đặc biệt, đây là công cụ cho phép Mỹ diễn giải theo thời gian để "biện minh cho mọi hình thức can thiệp, phục vụ lợi ích của Hoa Kỳ".

Một sự tiếp nối được cập nhật từ học thuyết Monroe

Vậy so với văn bản đầu tiên, chiến lược an ninh quốc gia NSS được tổng thống Donald Trump bổ sung lần này có gì mới ?

Chuyên gia về địa chính trị Léonie Allard trong bài viết trên tạp chí Le Grand Continent đánh giá : Tựa như James Monroe hơn 200 năm trước đây, rồi thuyết Monroe được bổ sung với hệ luận Roosevelt, tổng thống Donald Trump cũng chĩa mũi dùi vào Châu Âu, cũng tập trung củng cố ảnh hưởng của Hoa Kỳ với sân sau là Châu Mỹ Latinh.

Nhưng có hai "điểm mới" trong chiến lược mang dấu ấn của ông Trump, đó là dưới ảnh hưởng của thuyết MAGA (Make America Great Again), Nhà Trắng quan niệm :

Thứ nhất, Mỹ không có trách nhiệm bảo vệ thế giới. Nếu một siêu cường (như Nga) không trực tiếp đe dọa đến lợi ích của Hoa Kỳ, thì Washington không có lý do gì để xem đấy là một "mối đe dọa" nhắm vào an ninh của nước Mỹ. Nói cách khác, Hoa Kỳ không bận tâm khi an ninh của Châu Âu bị Nga đe dọa.

Cựu đại sứ Pháp tại Washington, Gérard Araud gần đây đã nhắc lại : Chính học thuyết Monroe đã khiến nước Mỹ ở thập niên 1930 để yên cho Đức Quốc Xã phát triển rồi xâm chiếm các quốc gia chung quanh. Giữa hai cuộc Đại Chiến 1914-1918 và 1939-1945, Mỹ đã từng áp dụng chính sách bảo hộ mậu dịch với những hàng rào thuế quan ở mức chưa từng thấy.

Hoa Kỳ những năm tháng đó đã từng chẳng hề quan tâm đến an ninh của thế giới, mà chỉ tập trung khắc phục hậu quả do khủng hoảng tài chính 1929 gây ra… Trump giờ đây cũng vậy.

Điểm thứ hai : Monroe trước kia gạt Châu Âu ra ngoài Châu Mỹ, Donald Trump giờ đây không quan tâm đến Châu Âu vì châu lục này không còn chia sẽ những giá trị về "một nền văn minh" tương tự như của Hoa Kỳ. Mối đe dọa lớn nhất đối với an ninh của Châu Âu không phải là Nga trong nhãn quan của chủ nhân Nhà Trắng, mà là "các làn sóng nhập cư" sắp nhận chìm các nền văn minh tại châu lục này.

Đòi Châu Âu chia sẻ những giá trị chung với nước Mỹ của Trump

Về câu hỏi Donald Trump sẽ có duy trì liên minh quân sự NATO hay không, câu trả lời theo tác giả có lẽ là có, với điều kiện các thành viên Châu Âu trong NATO phải đồng lòng với những giá trị của Hoa Kỳ đang được chính quyền Trump chỉnh đốn lại.

Sau cùng, nhà địa chính trị Léonie Allard đánh giá : căn cứ vào chiến lược an ninh quốc gia mới thì mọi "đòi hỏi tự chủ" từ bất kỳ một đối tác nào của Washington cũng đều "trái ngược với đường lối đối ngoại của Mỹ đã hiện hành từ sau Thế Chiến Thứ Hai".

Do vậy theo chyên gia này, chiến lược NSS 2025 của chính quyền Trump chỉ là một sự tiếp nối và được cập nhật từ học thuyết Monroe, luôn đặt lợi ích của Hoa Kỳ lên trên hết. Chẳng qua là tổng thống Mỹ thứ 47 chỉ diễn giải hơi khác một chút câu nói để đời của người tiền nhiệm James Monroe : America for the Americans, nhưng lần này là một Châu Mỹ chỉ thuộc về người dân Hoa Kỳ.

Thanh Hà