Dưới sức ép không ngừng từ Trung Quốc, liệu Mỹ có bỏ rơi Đài Loan hay không ? (Minh Phương RFI)
Kể từ sau khi tổng thống Donald Trump trở lại Nhà Trắng hồi tháng 01, câu hỏi không ít lần được đặt ra là việc liệu Mỹ có bỏ rơi Đài Loan hay không. Tuy nhiên trong bối cảnh hiện nay, người dân Đài Loan càng cảm thấy lo ngại hơn bao giờ hết khi mà Bắc Kinh gây sức ép với Washington sau những căng thẳng gần đây giữa Nhật Bản và Trung Quốc xung quanh vấn đề Đài Bắc.
Tổng thống Donald Trump (T) và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bắt tay sau cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ-Trung tại Sân bay Quốc tế Gimhae ở Busan, Hàn Quốc, ngày 30 tháng 10 năm 2025 AP - Mark Schiefelbein
Bối cảnh đáng lo ngại
Căng thẳng giữa Trung Quốc và Nhật Bản trong thời gian gần đây bắt nguồn từ phát biểu của thủ tướng Sanae Takaichi hồi đầu tháng về khả năng Tokyo can thiệp quân sự nếu Bắc Kinh thôn tính Đài Bắc bằng vũ lực. Chủ tịch Tập Cận Bình đã có một động thái bất thường là gọi điện cho tổng thống Trump để trao đổi về vấn đề Đài Loan, trong đó nhấn mạnh đến việc Mỹ-Trung từng là đồng minh chống lại “chủ nghĩa quân phiệt”, để cố gắng lôi kéo Washington về phía mình và cô lập Tokyo. Ông Tập còn úp mở về việc giúp đỡ chấm dứt chiến tranh tại Ukraina, một hồ sơ khác mà ông Trump cũng rất nôn nóng giải quyết, trong trường hợp Mỹ chấp nhận giảm bớt ủng hộ Đài Bắc. Theo truyền thông Mỹ, sau cuộc điện đàm với lãnh đạo Trung Quốc, tổng thống Mỹ dường như đã gọi điện, yêu cầu thủ tướng Nhật không gây thêm căng thẳng với Bắc Kinh về chủ đề Đài Loan.
Không chỉ vậy, giới chuyên gia còn cho rằng trong các cuộc thảo luận gần đây giữa tổng thống Trump và chủ tịch Tập, Bắc Kinh được cho là đã gây sức ép nhằm buộc Washington thay đổi một câu văn có từ nhiều thập niên, mô tả lập trường của họ về nền độc lập của Đài Loan. Theo Ian Bremmer, nhà sáng lập Eurasia Group, thì cho đến nay, Nhà Trắng vẫn duy trì cách diễn đạt “không ủng hộ” nền độc lập của Đài Loan. Tuy nhiên, chuyên gia này dẫn lời một người thân cận với hồ sơ, cho biết Trung Quốc đã yêu cầu chính quyền Trump chính thức tuyên bố rằng từ nay Hoa Kỳ “phản đối” độc lập của Đài Loan. Người này đề nghị được giữ kín danh tính để tránh tiết lộ thông tin mật.
Việc “phản đối” sẽ củng cố chiến dịch mà Trung Quốc tiến hành nhằm cô lập Đài Loan trên trường quốc tế. Cách diễn đạt xác định mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Đài Loan từ lâu đã là một chủ đề nhạy cảm giữa Bắc Kinh và Washington. Ví dụ, vào tháng 2, khi bộ Ngoại Giao Mỹ đột ngột xóa bỏ khỏi trang web của mình câu nói nổi tiếng rằng Hoa Kỳ “không ủng hộ nền độc lập của Đài Loan,” mà không giải thích gì, Bắc Kinh đã gần như ngay lập tức phản ứng, kêu gọi Washington “sửa sai.”
Các chuyển biến tiêu cực
Xét trong khoảng thời gian dài hơn, trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump, mối quan hệ giữa Washington và Đài Bắc dường như đã xuất hiện nhiều tín hiệu tiêu cực hơn so với nhiệm kỳ đầu của ông trùm bất động sản.
Chẳng hạn như hồi tháng 01/2017, khi ông bắt đầu nhiệm kỳ đầu tiên, Trump đã chấp nhận nghe một cuộc gọi điện thoại từ tổng thống Đài Loan thời đó là bài Thái Anh Văn, người muốn gửi lời chúc mừng. Đây là một hành động phá vỡ nghi thức bởi giữa Hoa Kỳ và Đài Loan không có quan hệ ngoại giao chính thức. Chính quyền của ông sau đó còn nhanh chóng thúc đẩy việc bán vũ khí cho hòn đảo này và nhiều lần cho phép tổng thống Đài Loan đi qua lãnh thổ Mỹ.
Tuy nhiên đến nhiệm kỳ thứ hai, ông Trump lại nhiều lần khẳng định rằng Đài Loan “đã đánh cắp” thị trường chất bán dẫn Mỹ, làm Đài Bắc rất khó chịu. Tiếp theo là sự chậm trễ hoặc gián đoạn trong việc giao vũ khí, khi chính quyền Trump từ chối bật đèn xanh cho việc chuyển vũ khí từ kho dự trữ của Mỹ đến Đài Loan vào đầu năm 2025. Đài Bắc đang chờ giao hơn 20 tỷ đô la trang thiết bị quân sự Mỹ bị trễ hạn, một phần cũng do thời gian sản xuất tại Mỹ bị ảnh hưởng bởi cuộc chiến ở Ukraina.
Vào tháng 7, chuyến đi dự kiến của tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức qua Hoa Kỳ đã bị cấm một cách kín đáo, khi Washington từ chối phê duyệt các điểm dừng tại các thành phố Mỹ mà Đài Bắc đã đề xuất trên đường tới Mỹ Latinh. Thay vào đó, phái đoàn của Lại Thanh Đức chỉ còn cách tổ chức một cuộc họp ngắn kín với các quan chức Mỹ tại Alaska. Tuy nhiên, giới quan sát nhận định dù sao cuộc họp vẫn được cho phép diễn ra, tạo ra một hình ảnh về sự kiềm chế: trở lại cách quản lý quan hệ với Đài Loan dựa trên sự kín đáo thay vì phô trương.
Vì sao lại xuất hiện lo ngại Trump sẽ bỏ rơi Đài Loan ?
Theo chuyên gia Pierre-Antoine Donnet, cựu tổng biên tập hãng tin AFP, việc ông Trump ưa thích “những thỏa thuận” với các đối tác và có những tuyên bố mang tính ngưỡng mộ dành cho Tập Cận Bình, đã gây ra một làn sóng lo ngại đang lan rộng trong giới lãnh đạo tại Đài Loan, họ sợ rằng hòn đảo có thể một ngày nào đó trở thành vật tế thần trong một “thỏa thuận” giữa Bắc Kinh và Washington.
Đồng quan điểm, chuyên gia Nathan Attrill tại Viện Chính sách Chiến lược Úc nhấn mạnh : “Động lực mang tính giao dịch này đang định hình lại mối quan hệ [giữa Hoa Kỳ và Đài Loan]. Dưới thời Trump, các liên minh là công cụ gây sức ép, chứ không phải biểu hiện của những giá trị chung. Quan hệ đối tác giữa Đài Loan và Hoa Kỳ hiện nay ít được coi là một mối liên kết dân chủ mà là một phần cấu thành trong mối quan hệ rộng hơn giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, có thể được đánh giá, thương lượng hoặc đình hoãn. Đối với Đài Bắc, sự thay đổi này tạo ra một rủi ro chiến lược: Mỹ vẫn là một đối tác an ninh không thể thiếu, nhưng ngày càng đòi hỏi nhiều điều kiện”.
Ngoài ra một nhân tố đáng lo ngại khác có thể tác động đến chính sách của Donald Trump về Đài Loan là ảnh hưởng của những nhân vật cực hữu trong nội các của tổng thống Mỹ. Một cựu cố vấn phụ tá an ninh quốc gia của tổng thống Mỹ, quen thuộc với Trung Quốc và nổi tiếng với quan điểm cứng rắn đối với chính quyền cộng sản, khẳng định : “Trump hiểu bản chất chiến lược của Đài Loan.” Tuy nhiên, thực tế là đội ngũ của Donald Trump gồm nhiều nhân vật theo chủ nghĩa biệt lập và cực hữu hơn so với các quan chức Cộng Hòa và Dân Chủ truyền thống, vốn luôn định hình chính sách đối ngoại của Mỹ.
Vì sao cho rằng Trump sẽ không bỏ rơi Đài Loan ?
Chuyên gia Pierre-Antoine Donnet nhận định dù sao đi chăng nữa, các chiến lược gia Hoa Kỳ vẫn hiểu rõ những hậu quả nghiêm trọng, thậm chí là không thể đảo ngược nếu Washington bỏ rơi Đài Bắc. Thứ nhất về mặt quân sự, một khi kiểm soát được Đài Loan, Trung Quốc sẽ sở hữu năng lực triển khai quân sự tiềm tàng khổng lồ, đe dọa toàn bộ sự cân bằng khu vực theo hướng có lợi cho Bắc Kinh.
Ngoài ra, Washington cũng hiểu rõ rằng nếu làm vậy, niềm tin của các đồng minh dành cho Mỹ sẽ suy giảm. “Những hệ quả vượt ra ngoài phạm vi Đài Loan. Nếu tính khả tín của Washington suy giảm tại Đài Bắc, điều đó sẽ tác động tới Tokyo, Canberra và các nước khác trong khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương, nơi điều chỉnh hoạt động răn đe dựa trên cam kết của Mỹ”, nhà báo Donnet kết luận. Theo nhận định chung của các chuyên gia Đông Á, câu hỏi thực sự đối với các đồng minh của Mỹ trong khu vực vẫn là liệu Hoa Kỳ, dưới một chính quyền ưu tiên các giao dịch hơn là lòng tin, có còn được coi là một đồng minh đáng tin cậy hay không. Bởi vì nếu Hoa Kỳ duy trì được sức mạnh quân sự, thì lời hứa sử dụng sức mạnh này khi cần thiết có thể ngày càng dễ thương lượng hơn.
Các nhà phân tích khác lại muốn trấn an. “Ý tưởng về một thỏa hiệp lớn, theo đó Trump sẽ ‘bán’ Đài Loan, chủ yếu xuất phát từ các thăm dò phản ứng do đảng Cộng Sản Trung Quốc tung ra trên các phương tiện truyền thông Mỹ, cũng như từ các nhóm theo chủ nghĩa biệt lập cực tả và cực hữu” Matt Pottinger, chủ tịch Chương trình Trung Quốc tại Quỹ Bảo vệ Dân chủ, nhận định, được CNN dẫn lại ngày 30/10.
Ngoài ra, theo các nguồn thạo tin, được báo chí Mỹ dẫn lại, chính quyền Trump đang cân nhắc một chính sách mới đối với Đài Loan nhằm biến hòn đảo thành “nhím,” ưu tiên giao các loại vũ khí chính xác và nhỏ hơn, được thiết kế cho chiến tranh bất đối xứng, để răn đe Bắc Kinh xâm lược Đài Loan hoặc biến một cuộc xâm lược trở nên quá tốn kém và đau đớn, khiến chi phí vượt trội so với lợi ích.
Các nước khác đang chuẩn bị gì ?
Về phần mình, tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức đã đề xuất tăng thêm 40 tỷ đô la cho ngân sách quốc phòng trong giai đoạn 2026-2033. Nếu ngân sách này được thông qua, nỗ lực quốc phòng của Đài Loan sẽ đạt 3,3% GDP vào năm tới – mức cao nhất kể từ năm 2009, theo Reuters. Ngân sách này sẽ được dùng để tài trợ cho các công nghệ quân sự mới tích hợp trí tuệ nhân tạo và để xây dựng T-Dome, một hệ thống phòng không tương tự như “Vòm Sắt” của Israel.
Trong khi đó, các đồng minh khác của Mỹ cũng đã có những bước chuẩn bị. Nhật Bản đã bắt đầu một chương trình tái vũ trang chưa từng có kể từ năm 1945; Hàn Quốc tự đặt câu hỏi về sự cần thiết của vũ khí hạt nhân; Philippines lại trở thành một căn cứ tiền phương chiến lược cho việc triển khai quân sự của Hoa Kỳ trong khu vực; Úc cũng đã nhận thức được sự cấp bách của một quá trình tái vũ trang tương tự.
Tổng thống Donald Trump (T) và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bắt tay sau cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ-Trung tại Sân bay Quốc tế Gimhae ở Busan, Hàn Quốc, ngày 30 tháng 10 năm 2025 AP - Mark SchiefelbeinBối cảnh đáng lo ngại
Căng thẳng giữa Trung Quốc và Nhật Bản trong thời gian gần đây bắt nguồn từ phát biểu của thủ tướng Sanae Takaichi hồi đầu tháng về khả năng Tokyo can thiệp quân sự nếu Bắc Kinh thôn tính Đài Bắc bằng vũ lực. Chủ tịch Tập Cận Bình đã có một động thái bất thường là gọi điện cho tổng thống Trump để trao đổi về vấn đề Đài Loan, trong đó nhấn mạnh đến việc Mỹ-Trung từng là đồng minh chống lại “chủ nghĩa quân phiệt”, để cố gắng lôi kéo Washington về phía mình và cô lập Tokyo. Ông Tập còn úp mở về việc giúp đỡ chấm dứt chiến tranh tại Ukraina, một hồ sơ khác mà ông Trump cũng rất nôn nóng giải quyết, trong trường hợp Mỹ chấp nhận giảm bớt ủng hộ Đài Bắc. Theo truyền thông Mỹ, sau cuộc điện đàm với lãnh đạo Trung Quốc, tổng thống Mỹ dường như đã gọi điện, yêu cầu thủ tướng Nhật không gây thêm căng thẳng với Bắc Kinh về chủ đề Đài Loan.
Không chỉ vậy, giới chuyên gia còn cho rằng trong các cuộc thảo luận gần đây giữa tổng thống Trump và chủ tịch Tập, Bắc Kinh được cho là đã gây sức ép nhằm buộc Washington thay đổi một câu văn có từ nhiều thập niên, mô tả lập trường của họ về nền độc lập của Đài Loan. Theo Ian Bremmer, nhà sáng lập Eurasia Group, thì cho đến nay, Nhà Trắng vẫn duy trì cách diễn đạt “không ủng hộ” nền độc lập của Đài Loan. Tuy nhiên, chuyên gia này dẫn lời một người thân cận với hồ sơ, cho biết Trung Quốc đã yêu cầu chính quyền Trump chính thức tuyên bố rằng từ nay Hoa Kỳ “phản đối” độc lập của Đài Loan. Người này đề nghị được giữ kín danh tính để tránh tiết lộ thông tin mật.
Việc “phản đối” sẽ củng cố chiến dịch mà Trung Quốc tiến hành nhằm cô lập Đài Loan trên trường quốc tế. Cách diễn đạt xác định mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Đài Loan từ lâu đã là một chủ đề nhạy cảm giữa Bắc Kinh và Washington. Ví dụ, vào tháng 2, khi bộ Ngoại Giao Mỹ đột ngột xóa bỏ khỏi trang web của mình câu nói nổi tiếng rằng Hoa Kỳ “không ủng hộ nền độc lập của Đài Loan,” mà không giải thích gì, Bắc Kinh đã gần như ngay lập tức phản ứng, kêu gọi Washington “sửa sai.”
Các chuyển biến tiêu cực
Xét trong khoảng thời gian dài hơn, trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump, mối quan hệ giữa Washington và Đài Bắc dường như đã xuất hiện nhiều tín hiệu tiêu cực hơn so với nhiệm kỳ đầu của ông trùm bất động sản.
Chẳng hạn như hồi tháng 01/2017, khi ông bắt đầu nhiệm kỳ đầu tiên, Trump đã chấp nhận nghe một cuộc gọi điện thoại từ tổng thống Đài Loan thời đó là bài Thái Anh Văn, người muốn gửi lời chúc mừng. Đây là một hành động phá vỡ nghi thức bởi giữa Hoa Kỳ và Đài Loan không có quan hệ ngoại giao chính thức. Chính quyền của ông sau đó còn nhanh chóng thúc đẩy việc bán vũ khí cho hòn đảo này và nhiều lần cho phép tổng thống Đài Loan đi qua lãnh thổ Mỹ.
Tuy nhiên đến nhiệm kỳ thứ hai, ông Trump lại nhiều lần khẳng định rằng Đài Loan “đã đánh cắp” thị trường chất bán dẫn Mỹ, làm Đài Bắc rất khó chịu. Tiếp theo là sự chậm trễ hoặc gián đoạn trong việc giao vũ khí, khi chính quyền Trump từ chối bật đèn xanh cho việc chuyển vũ khí từ kho dự trữ của Mỹ đến Đài Loan vào đầu năm 2025. Đài Bắc đang chờ giao hơn 20 tỷ đô la trang thiết bị quân sự Mỹ bị trễ hạn, một phần cũng do thời gian sản xuất tại Mỹ bị ảnh hưởng bởi cuộc chiến ở Ukraina.
Vào tháng 7, chuyến đi dự kiến của tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức qua Hoa Kỳ đã bị cấm một cách kín đáo, khi Washington từ chối phê duyệt các điểm dừng tại các thành phố Mỹ mà Đài Bắc đã đề xuất trên đường tới Mỹ Latinh. Thay vào đó, phái đoàn của Lại Thanh Đức chỉ còn cách tổ chức một cuộc họp ngắn kín với các quan chức Mỹ tại Alaska. Tuy nhiên, giới quan sát nhận định dù sao cuộc họp vẫn được cho phép diễn ra, tạo ra một hình ảnh về sự kiềm chế: trở lại cách quản lý quan hệ với Đài Loan dựa trên sự kín đáo thay vì phô trương.
Vì sao lại xuất hiện lo ngại Trump sẽ bỏ rơi Đài Loan ?
Theo chuyên gia Pierre-Antoine Donnet, cựu tổng biên tập hãng tin AFP, việc ông Trump ưa thích “những thỏa thuận” với các đối tác và có những tuyên bố mang tính ngưỡng mộ dành cho Tập Cận Bình, đã gây ra một làn sóng lo ngại đang lan rộng trong giới lãnh đạo tại Đài Loan, họ sợ rằng hòn đảo có thể một ngày nào đó trở thành vật tế thần trong một “thỏa thuận” giữa Bắc Kinh và Washington.
Đồng quan điểm, chuyên gia Nathan Attrill tại Viện Chính sách Chiến lược Úc nhấn mạnh : “Động lực mang tính giao dịch này đang định hình lại mối quan hệ [giữa Hoa Kỳ và Đài Loan]. Dưới thời Trump, các liên minh là công cụ gây sức ép, chứ không phải biểu hiện của những giá trị chung. Quan hệ đối tác giữa Đài Loan và Hoa Kỳ hiện nay ít được coi là một mối liên kết dân chủ mà là một phần cấu thành trong mối quan hệ rộng hơn giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, có thể được đánh giá, thương lượng hoặc đình hoãn. Đối với Đài Bắc, sự thay đổi này tạo ra một rủi ro chiến lược: Mỹ vẫn là một đối tác an ninh không thể thiếu, nhưng ngày càng đòi hỏi nhiều điều kiện”.
Ngoài ra một nhân tố đáng lo ngại khác có thể tác động đến chính sách của Donald Trump về Đài Loan là ảnh hưởng của những nhân vật cực hữu trong nội các của tổng thống Mỹ. Một cựu cố vấn phụ tá an ninh quốc gia của tổng thống Mỹ, quen thuộc với Trung Quốc và nổi tiếng với quan điểm cứng rắn đối với chính quyền cộng sản, khẳng định : “Trump hiểu bản chất chiến lược của Đài Loan.” Tuy nhiên, thực tế là đội ngũ của Donald Trump gồm nhiều nhân vật theo chủ nghĩa biệt lập và cực hữu hơn so với các quan chức Cộng Hòa và Dân Chủ truyền thống, vốn luôn định hình chính sách đối ngoại của Mỹ.
Vì sao cho rằng Trump sẽ không bỏ rơi Đài Loan ?
Chuyên gia Pierre-Antoine Donnet nhận định dù sao đi chăng nữa, các chiến lược gia Hoa Kỳ vẫn hiểu rõ những hậu quả nghiêm trọng, thậm chí là không thể đảo ngược nếu Washington bỏ rơi Đài Bắc. Thứ nhất về mặt quân sự, một khi kiểm soát được Đài Loan, Trung Quốc sẽ sở hữu năng lực triển khai quân sự tiềm tàng khổng lồ, đe dọa toàn bộ sự cân bằng khu vực theo hướng có lợi cho Bắc Kinh.
Ngoài ra, Washington cũng hiểu rõ rằng nếu làm vậy, niềm tin của các đồng minh dành cho Mỹ sẽ suy giảm. “Những hệ quả vượt ra ngoài phạm vi Đài Loan. Nếu tính khả tín của Washington suy giảm tại Đài Bắc, điều đó sẽ tác động tới Tokyo, Canberra và các nước khác trong khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương, nơi điều chỉnh hoạt động răn đe dựa trên cam kết của Mỹ”, nhà báo Donnet kết luận. Theo nhận định chung của các chuyên gia Đông Á, câu hỏi thực sự đối với các đồng minh của Mỹ trong khu vực vẫn là liệu Hoa Kỳ, dưới một chính quyền ưu tiên các giao dịch hơn là lòng tin, có còn được coi là một đồng minh đáng tin cậy hay không. Bởi vì nếu Hoa Kỳ duy trì được sức mạnh quân sự, thì lời hứa sử dụng sức mạnh này khi cần thiết có thể ngày càng dễ thương lượng hơn.
Các nhà phân tích khác lại muốn trấn an. “Ý tưởng về một thỏa hiệp lớn, theo đó Trump sẽ ‘bán’ Đài Loan, chủ yếu xuất phát từ các thăm dò phản ứng do đảng Cộng Sản Trung Quốc tung ra trên các phương tiện truyền thông Mỹ, cũng như từ các nhóm theo chủ nghĩa biệt lập cực tả và cực hữu” Matt Pottinger, chủ tịch Chương trình Trung Quốc tại Quỹ Bảo vệ Dân chủ, nhận định, được CNN dẫn lại ngày 30/10.
Ngoài ra, theo các nguồn thạo tin, được báo chí Mỹ dẫn lại, chính quyền Trump đang cân nhắc một chính sách mới đối với Đài Loan nhằm biến hòn đảo thành “nhím,” ưu tiên giao các loại vũ khí chính xác và nhỏ hơn, được thiết kế cho chiến tranh bất đối xứng, để răn đe Bắc Kinh xâm lược Đài Loan hoặc biến một cuộc xâm lược trở nên quá tốn kém và đau đớn, khiến chi phí vượt trội so với lợi ích.
Các nước khác đang chuẩn bị gì ?
Về phần mình, tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức đã đề xuất tăng thêm 40 tỷ đô la cho ngân sách quốc phòng trong giai đoạn 2026-2033. Nếu ngân sách này được thông qua, nỗ lực quốc phòng của Đài Loan sẽ đạt 3,3% GDP vào năm tới – mức cao nhất kể từ năm 2009, theo Reuters. Ngân sách này sẽ được dùng để tài trợ cho các công nghệ quân sự mới tích hợp trí tuệ nhân tạo và để xây dựng T-Dome, một hệ thống phòng không tương tự như “Vòm Sắt” của Israel.
Trong khi đó, các đồng minh khác của Mỹ cũng đã có những bước chuẩn bị. Nhật Bản đã bắt đầu một chương trình tái vũ trang chưa từng có kể từ năm 1945; Hàn Quốc tự đặt câu hỏi về sự cần thiết của vũ khí hạt nhân; Philippines lại trở thành một căn cứ tiền phương chiến lược cho việc triển khai quân sự của Hoa Kỳ trong khu vực; Úc cũng đã nhận thức được sự cấp bách của một quá trình tái vũ trang tương tự.
Minh Phương | RFI Tiếng Việt
28/11/2025
(Nguồn : Asialyst, Reuters)
